Badanie krwi – interpretacja wyników

Badanie krwi jest jednym z podstawowych badań, najczęściej zalecanym przez lekarzy. Jego wyniki pozwalają na ocenę ogólnego stanu zdrowia pacjenta, a w razie konieczności umożliwiają również zaplanowanie odpowiedniego leczenia.

Do badania pobiera się krew obwodową, czyli z naczyń krwionośnych, głównie: włośniczek, tętnic oraz żył. Analizie poddaje się upostaciowane elementy krwi, takie jak czerwone i białe krwinki oraz płytki krwi, a także osocze.

Wśród badań upostaciowanych elementów krwi wymienić można:

• morfologia krwi obwodowej – jest to podstawowe badanie diagnostyczne, polegające na jakościowej i ilościowej ocenie elementów krwi. W badaniu tym określa się wskaźniki takie jak:
  • RBC – wskaźnik określający ilość czerwonych krwinek,
  • MCV – wskaźnik określający średnią objętość czerwonej krwinki,
  • MCH – wskaźnik określający średnią masę hemoglobiny w czerwonej krwince,
  • MCHC – wskaźnik określający średnie stężenie hemoglobiny w erytrocytach,
  • WBC – wskaźnik określający liczbę białych krwinek,
  • PLT – wskaźnik określający ilość płytek krwi w mm³ krwi,
  • HGB lub Hb – stężenie hemoglobiny,
  • Hct – hematokryt, czyli stosunek objętości skoagulowanych erytrocytów do całej objętości krwi,
  • RDW – zróżnicowanie objętości czerwonych krwinek,
  • wiele innych, rzadziej ocenianych wskaźników.
• rozmaz krwi obwodowej, określany również, jako leukocytogram – określa ilość poszczególnych białych krwinek,
• badania, które oceniają właściwości poszczególnych rodzajów upostaciowanych elementów krwi:
  • czerwonych krwinek, np. aktywność enzymów wewnątrz krwinek, czy też oporność błony komórkowej na zmianę osmolalności,
  • białych krwinek, między innymi: aktywność enzymów wewnątrz krwinek, zdolność migracji, aktywność fagocytową, czy też obecność odpowiednich antygenów na poszczególnych typach komórek,
  • płytek krwi, np. zdolność adhezji oraz agregacji płytek, aktywność czynników płytkowych,
• badanie cytogenetyczne komórek jądrzastych krwi.

Badanie obejmujące analizę składników osocza określane jest jako badanie biochemiczne krwi. Dostarcza ono wiele cennych informacji na temat:

• stężenia końcowych produktów przemiany materii, takich jak azot, kwas moczowy, amoniak, mocznik,
• stężenia elektrolitów: sodu, magnezu, wapnia, chloru, potasu i innych,
• stężenia glukozy,
• stężenia lipidów – cholesterolu całkowitego, stężenia triglicerydów,
• stężenia białek, albumin i globulin,
• stężenia bilirubiny,
• aktywności wielu enzymów, między innymi: aminotransferazy alaninowej, czy też fosfatazy zasadowej,
• układu krzepnięcia krwi,
• stężenia hormonów przysadki mózgowej oraz obwodowych gruczołów dokrewnych,
• obecności przeciwciał specyficznych,
• stężenia markerów nowotworowych,
• stężenia leków, metali oraz alkoholi,
• obecności toksyn chemicznych oraz roślinnych,
• stężenia związków gromadzących się we krwi w wyniku metabolicznych zaburzeń wrodzonych, np. fenyloalanina przy fenyloketonurii,
• obecności i stężenia innych substancji, np. witamin.

Poza tym często wykonywanymi badaniami przy analizie właściwości krwi są:

• odczyn Biernackiego, czyli OB – jest to laboratoryjne badanie polegające na pomiarze drogi opadania czerwonych krwinek w niekrzepnącej krwi w czasie 1 godziny, jest wskaźnikiem procesów nowotworowych, zapalnych oraz reumatycznych,
• czas krwawienia – jest to diagnostyczne badanie określające czas między momentem uszkodzenia skóry, które powoduje wypływ krwi, a momentem zatrzymania wypływu krwi, czas krwawienia świadczy o zdolności płytek krwi i małych naczyń krwionośnych skóry do tworzenia zakrzepu,
• czas trombinowy – jest wskaźnikiem czasu krzepnięcia osocza cytrynianowego przy dodatku standardowego roztworu trombiny, która ma zdolność przekształcania rozpuszczalnego fibrynogenu w nierozpuszczalną fibrynę, badanie czasu trombinowego ma znaczenie w kontrolowaniu leczenia przeciwzakrzepowego lub fibrynolitycznego.

W analizie krwi wykorzystać również można ocenę równowagi kwasowo-zasadowej krwi. Za pomocą tego badania ocenia się parametry takie jak: pH krwi, prężność dwutlenku węgla we krwi, stężenie wolnych jonów wodorowych, stężenie jonów wodorowęglanowych we krwi, sumę stężeń wszystkich anionów buforowych krwi. Czasami mierzy się także prężności tlenu we krwi oraz ewentualnie kilka innych parametrów. Krew można badać również w badaniu mikrobiologicznym, w celu ustalenia obecności bakterii czy też wirusów.

Przed badaniem krwi pacjent nie powinien przyjmować płynów i pokarmów przez okres 12-15 godzin, dozwolone jest jedynie picie wody lub lekko osłodzonej herbaty. Na badanie najlepiej zgłosić się rano, po dobrze przespanej nocy. Pacjent powinien być wypoczęty, a kilkanaście godzin przed badaniem nie może wykonywać forsownych ćwiczeń, ze względu możliwość zafałszowania wyników. Jeżeli lekarz prowadzący nie zaleci inaczej pacjent powinien przyjąć wszystkie przyjmowane zazwyczaj leki. W niektórych analizach krwi konieczne może być przestrzeganie przez kilka dni odpowiedniej diety.

Przy jednorazowym pobraniu krwi żylnej najczęściej nakłuwa się żyłę kończyny górnej, przy zgięciu łokciowym, rzadziej krew pobiera się z grzbietu dłoni lub stopy. Pacjent proszony jest o położenie wyprostowanej w stawie łokciowym ręki, z dłonią skierowaną do góry. Osoba pobierająca krew zakłada na rękę, powyżej miejsca nakłucia żyły, opaskę uciskową. W celu lepszego wyeksponowania żyły pacjentowi często zaleca się zaciśnięcie dłoni w pięść. W miejscu planowanego wkłucia skórę odkaża się, np. za pomocą roztworu alkoholu etylowego, a następnie przez naciągnięcie skóry unieruchamia żyłę i zdecydowanym ruchem wkłuwa igłę w żyłę. Igła najczęściej osadzona jest na strzykawce i wówczas poprzez pociąganie tłoka strzykawki dokonuje się pobrania krwi. Możliwe jest również pobranie krwi za pomocą samej igły, wówczas wyciekająca z drugiej strony igły krew zbierana jest do probówki. Gdy zostanie już pobrana wystarczająca ilość krwi osoba badająca uciska wacikiem miejsce wkłucia, a igłę usuwa z żyły. Zaleca się, aby pacjent następnie sam uciskał przez kilka minut wacikiem krwawiące miejsce, w celu szybszego zatamowania krwawienia.

Krew włośniczkowa pobierana jest najczęściej z płatka usznego lub z opuszki palca. Miejsce, z którego ma być pobrana krew nakłuwa się, a następnie delikatnie uciska w celu przekrwienia skóry. Miejsce to następnie przeciera się roztworem do odkażania, a po odparowaniu tego roztworu nakłuwa przygotowane miejsce na głębokość około 3 milimetrów. Pierwsze krople badający usuwa za pomocą gazika, a następnie zbiera swobodnie wypływającą krew za pomocą mikropipety lub odpowiedniej kapilary.

Pobrania krwi tętniczej najczęściej dokonuje się z tętnicy promieniowej lub udowej.  Przed pobraniem krwi miejsce nakłucia dokładnie się odkaża. Czasami przed nakłuciem tętnicy osoba badająca znieczula miejsce, z którego pobierana będzie krew, a następnie delikatnie nacina skórę ponad tętnicą.

Wskazania i zastosowanie

Ze względu na mnogość wykorzystania krwi do badań, wskazania, co do rodzaju i zakresu ich wykonywania ustalane są przez lekarza. Badanie krwi zalecane jest szczególnie w celu ustalenia rozpoznania zaburzeń, na które cierpi pacjent, w celu kontroli postępów leczenia, a także rokowania w chorobie. Ponadto badanie krwi powinno być wykonywane systematycznie w celach profilaktycznych:

• obowiązuje wszystkich pracujących zawodowo – okresowe badania krwi oceniające stan zdrowia,
• badania przesiewowe – na przykład badanie stężenia cholesterolu całkowitego, cholesterolu poszczególnych frakcji lipoproteinowych oraz triglicerydów w celu ustalenia ryzyka zachorowania na miażdżycę naczyń.

Przeciwwskazania

Nie istnieją bezwzględne przeciwwskazania do wykonania badania krwi. Natomiast wśród przeciwwskazań względnych wymienić można poważne zaburzenia krzepnięcia krwi, które mogą wynikać np. z przyjmowania leków przeciwkrzepliwych.

Powikłania i objawy niepożądane

Po badaniu krwi raczej nie pojawiają się ciężkie powikłania. Dosyć częste są jednak niewielkie zasinienia lub krwiaki w miejscu wkłucia.

Interpretacja wyników badań krwi

Prawidłowe wyniki badania krwi dla poszczególnych składników powinny wynosić:

• czerwone krwinki (RBC): dla kobiet 4,2-5,4 mln/mm³, dla mężczyzn 4,5-5,9 mln/mm³ – wzrost wartości erytrocytów powyżej normy może być związany z czerwienicą prawdziwą, wadami serca, przewlekłymi chorobami płuc, nowotworami, zespołem Cushinga czy też z torbielowatością nerek, wynikać może również z leczenia sterydami, wstrząsu, odwodnienia, oparzeń oraz zapalenia otrzewnej; wartości poniżej normy związane są najczęściej z niedokrwistością, przewodnieniem lub z nagłą utratą krwi,
• MCV: dla kobiet 81-99fl, dla mężczyzn 80-94fl – podwyższona wartość MCV może wynikać z niedoboru witaminy B₁₂ lub też kwasu foliowego, w przypadku chorób takich jak zapalenie lub niewydolność wątroby, w chorobie alkoholowej, po chemioterapii, hemolizie czy też ostrym krwotoku; wartości poniżej normy związane są najczęściej z niedokrwistością z niedoboru żelaza, niedokrwistością syderoblastyczną oraz talsemią,
• MCH: 27-31pg – podwyższone wartości mogą być związane ze sferocytozą, natomiast obniżone z zaburzeniami wodno-elektrolitowymi oraz z niedokrwistością niedobarwliwą,
• MCHC: 33-37g/dl – podwyższone wartości występują przy sferocytozie lub odwodnieniu hipertonicznym, natomiast obniżone przy zaburzeniach wodno-elektrolitowych oraz przy niedokrwistości spowodowanej niedoborem żelaza,
• Hemoglobina: dla kobiet 12-16g/100ml, dla mężczyzn 14-18g/100ml – hemoglobina powyżej normy świadczyć może o odwodnieniu, nadkrwistości pierwotnej oraz nadkrwistości wtórnej, wzrost hemoglobiny powyżej normy może być związany także z niedotlenieniem; niedobór hemoglobiny wynika zazwyczaj z niedokrwistości lub przewodnienia,
• Hematokryt: dla kobiet 0,40-0,51, dla mężczyzn: 0,40-0,54 – wartości powyżej normy świadczyć mogą o czerwienicy prawdziwej, niedotlenieniu tkanek, wadach serca, nowotworach oraz torbielowatości nerek, natomiast wartości poniżej normy o niedokrwistości lub też przewodnieniu,
• Krwinki białe: od 4500 do 10000/mm³ – leukocyty powyżej normy świadczyć mogą o stresie, ciąży, pojawiają się podczas porodu, po posiłku i po wysiłku fizycznym, w stanach patologicznych wzrost ilości leukocytów występuje przy ostrych i przewlekłych procesach zapalnych, zakażeniach, nowotworach, poważnych krwotokach oraz chorobach rozrostowych układu krwiotwórczego, wzrost ilości leukocytów występuje także przy uszkodzeniach tkanek, ostrej martwicy wątroby, zaburzeniach metabolicznych i zawale mięśnia sercowego; natomiast wartości poniżej normy występują przy aplazji i hipoplazji szpiku, ciężkim zakażeniu bakteryjnym, zakażeniach wirusowych, kolagenozach oraz zespołach rozrostowych, np. białaczce lub szpiczaku,
• Granulocyty: 1,8-8,9 x 10⁹/l,
• Granulocyty obojętnochłonne: 1,5-7,4×10⁹/l – zawartość neutrofili powyżej normy świadczyć może o zakażeniach, chorobach metabolicznych, hematologicznych oraz nowotworowych, pojawia się po urazach, u kobiet w trzecim trymestrze ciąży oraz u palaczy; obniżone wartości neutrofili pojawiają się natomiast przy zakażeniach grzybiczych, wirusowych, bakteryjnych oraz pierwotniakowych,
• Granulocyty zasadochłonne: 0-0,13×10⁹/l – podwyższona zawartość bazofili wynika z chorób alergicznych, przewlekłego stanu zapalnego przewodu pokarmowego, przewlekłej białaczki, wrzodziejącego zapalenia jelita, niedoczynności tarczycy; natomiast obniżona występuje w ostrych infekcjach, ostrej gorączce reumatycznej, ostrym zapaleniu płuc, w stresie oraz nadczynności tarczycy,
• Granulocyty kwasochłonne: 0,02-0,67×10⁹/l – podwyższona wartość eozynofili występuje przy chorobach alergicznych oraz pasożytniczych, przy chorobach krwi, łuszczycy oraz w trakcie stosowania niektórych leków; natomiast obniżona przy zakażeniach, czerwonce, posocznicy, urazach, oparzeniach, towarzyszy także nadmiernemu wysiłkowi fizycznemu,
• Limfocyty: 1,1-3,5×10⁹/l – liczba limfocytów powyżej normy świadczyć może o przewlekłej białaczce, chłoniaku, krztuścu, odrze, śwince, kile, gruźlicy, różyczce oraz chorobach immunologicznych, natomiast liczba limfocytów poniżej normy występuje podczas przewlekłego leczenia glikokortykosteroidami, przy ciężkim, przewlekłym stresie, białaczce oraz ziarnicy złośliwej,
• Limfocyty B: 0,06-0,66×10⁹/l – nadmiar limfocytów B występuje w okresach rekonwalescencji po chorobach infekcyjnych, w przebiegu przewlekłej białaczki limfatycznej, w chorobach takich jak szpiczak mnogi, makroglobulinemia Waldenstroma oraz w zespole DiGeorge’a; zmniejszenie liczby limfocytów B pojawia się w chorobach infekcyjnych oraz sytuacjach stresowych, w ostrej białaczce limfoblastycznej oraz wrodzonym lub nabytym niedoborze immunoglobuliny; niedobór limfocytów B może być również symptomem chorób takich jak: mocznica, zespół popromienny, zespół wstrząsowy, gruźlica, hipermagnezemia, choroba Hodgkina oraz AIDS,
• Limfocyty T: 0,77-2,68×10⁹/l – zawartość limfocytów T powyżej normy świadczyć może o chorobach takich jak szpiczak mnogi, przewlekła białaczka limfatyczna, chłoniak, cytomegalia, krztusiec, mononukleoza zakaźna lub też wirusowe zapalenie wątroby; ilość limfocytów poniżej normy określana również jako limfopenia występuje przy niedoborach odporności, co wiąże się z chorobami takimi jak AIDS, pancytopenia oraz niewydolność nerek, liczba limfocytów spada też przy niewydolność krążenia; niedobór limfocytów T związany może być także z wrodzonymi niedoborami tych elementów, co występuje w zespole DiGeorge’a, zespole Nezelofa oraz Wiskott-aldeicha, obniżona wartość limfocytów T występuje też przy długotrwałym leczeniu kortykosteroidami,
• Monocyty: 0,21-0,92×10⁹/l – ich podwyższona zawartość we krwi świadczyć może o gruźlicy, kile, zapaleniu wsierdzia, mononukleozie zakaźnej, nowotworach oraz zakażeniu pierwotniakami, natomiast obniżona o infekcji, występuje także podczas stosowania niektórych leków,
• Płytki krwi: 140000-450000/mm³ – zawartość trombocytów powyżej normy występuje przy przewlekłym zespole mieloproliferacyjnym, infekcji, chorobach nowotworowych, regeneracji po krwotoku oraz hemolizie; obniżenie zawartości trombocytów poniżej normy świadczyć może o niedokrwistości plastycznej, chłoniakach, ostrej białaczce szpikowej, zwłóknieniu szpiku, niedokrwistości megaloblastycznej i z niedoboru żelaza, zakażeniach wirusowych, niewydolności nerek, pojawia się także przy naświetlaniach promieniami jonizującymi oraz przy zażywaniu leków mielosupresyjnych.

Wyniki badania osocza krwi pokazują poziom hormonów, enzymów, białek, elektrolitów oraz pierwiastków śladowych w organizmie człowieka. Z ich pomocą możliwe jest określenie klinicznego stanu konkretnych narządów, gruczołów oraz układów. Możliwe jest również określenie stanu nawodnienia organizmu, odżywienia, a także określenie postępu choroby.

Dla niektórych składników osocza norma badania krwi wynosi:

• glukoza: 70-100mg/dl (3,9-5,6mmol/l) – stężenie glukozy wzrasta między innymi w cukrzycy insulinozależnej typu 1 oraz insulinoniezależnej typu 2, w cukrzycy ciężarnych, przy zaburzeniach w funkcjonowaniu przysadki oraz nadnerczy, w zespole Cushinga, czy też chorobach trzustki; spadek stężenia glukozy pojawia się między innymi przy przedawkowaniu insuliny lub nie spożyciu posiłku po przyjęciu dawki hormonu, przy przedawkowaniu doustnych leków przeciwcukrzycowych, niedoczynności hormonalnej przysadki, nadnerczy, w alkoholizmie lub też toksycznych uszkodzeniach wątroby,
• cholesterol całkowity: 140-200mg/dl (3,6-5,2mmol/l) – stężenie cholesterolu całkowitego wzrasta przy hipercholesterolemii rodzinnej, hiperlipidemii rodzinnej złożonej, pospolitej hipercholesterolemii, żółtaczce pozawątrobowej oraz w chorobach wątroby takich jak: pierwotna marskość żółciowa wątroby, łagodne zapalenie wątroby, choroba von Gierkiego, a także przy przewlekłej niewydolności nerek, zespole nerczycowym, przewlekłym zapaleniu trzustki, cukrzycy, niedoczynności tarczycy, otyłości, ciąży i podczas stosowania niektórych leków; spadek stężenia cholesterolu pojawia się przy niektórych chorobach wątroby, miedzy innymi przy zaawansowanej marskości wątroby, podostrej martwicy wątroby, toksycznym uszkodzeniu wątroby, a także w stanach głodzenia, posocznicy, niedokrwistości i przy nadczynności tarczycy,
• triglicerydy: 60-165mg/dl (0,55-2,0mmol/l) – zwiększone stężenie triglicerydów w osoczu może być związane z hiperlipidemią złożoną, rodzinną dysbetalipoproteinemią, nadmiernym spożyciem alkoholu, z cukrzycą, niedoczynnością tarczycy oraz nerek, zapaleniem trzustki, zespołem nerczycowym, przyjmowaniem doustnych środków antykoncepcyjnych, dną moczanową oraz ciążą; natomiast spadek stężenia pojawia się u osób chorych psychicznie oraz przewlekle hospitalizowanych,
• kwas moczowy: 0,15-0,45mmol/l (2,5-8,0mg/dl) – wzrost stężenia związany może być z dną moczanową, łuszczycą, chorobami nowotworowymi, niedotlenieniem tkanek, nadmiernym przyjmowaniem puryn w diecie; natomiast obniżona zawartość wynikać może z zahamowanej reabsorpcji kanalikowej ,
• mocznik: 2,5-6,4mmol/l (15-39mg/dl) – wzrost stężenia mocznika związany może być z dietą obfitującą w białka oraz nadmiernym katabolizmem białek ustroju, co pojawia się przy gorączce oraz posocznicy; nadmierna zawartość mocznika pojawia się również przy niewydolności nerek i niewydolności pozanerkowej, natomiast spadek stężenia mocznika nie ma większego znaczenia klinicznego,
• białko całkowite: 60-80mg/dl – zwiększona zawartość białka całkowitego związana może być z nadmierną utratą płynów – wymioty, biegunki; natomiast zmniejszona zawartość białka często wynika z przewodnienia lub intensywnej utraty czy też upośledzonej syntezy w wątrobie, obniżone stężenie białka całkowitego towarzyszy również chorobom nerek, przewodu pokarmowego oraz oparzeniom,
• albuminy: 3,5-5,0g/dl – do wzrostu stężenia albumin w osoczu prowadzi odwodnienie organizmu, natomiast spadek ich zawartości obserwowany jest przy zmniejszonej syntezie albuminy, zaburzeniach wchłaniania, niedożywieniu, oparzeniach, krwawieniach, posocznicy, przewodnieniu, chorobach nowotworowych, zespole nerczycowym, chorobach wątroby oraz chorobach przewodu pokarmowego,
• bilirubina całkowita: 0,3-1,2mg/dl – wzrost stężenia bilirubiny całkowitej obserwowany jest podczas ciąży i u noworodków, a także w stanach patologicznych, takich jak żółtaczka, marskość żółciowa wątroby, rak dróg żółciowych, stwardniające zapalenie dróg żółciowych, choroba Gilberta, alkoholowa choroba wątroby, czy też przy zatruciu muchomorem sromotnikowym ; ponadto stężenie bilirubiny podwyższa się przy przyjmowaniu wielu leków, które uszkadzają miąższ wątroby; stężenie bilirubiny poniżej normy nie ma większego znaczenia klinicznego,
• kreatynina: 62-124mmol/l (0,7-1,4mg/dl) – zwiększenie stężenia kreatyniny pojawia się w gigantyzmie, akromegalii oraz po wysiłku fizycznym, natomiast zmniejszenie stężenia związane jest najczęściej z niewydolnością nerek, zatruciami związkami organicznymi oraz nieorganicznymi, a także ze stosowaniem leków, których działaniem ubocznym jest szkodliwy wpływ na nerki; zmniejszenie zawartości kreatyniny w osoczu występować może również przy głodzeniu się.