Choroby o podłożu autoimmunologicznym są dość trudne w leczeniu. Ich terapia polega najczęściej na wykryciu i unikaniu czynnika powodującego lub zaostrzającego dolegliwości. Przykładem takiej choroby jest celiakia, o której ostatnio słyszy się bardzo często. Osoby, u których występują objawy chorobowe, chcąc uniknąć problemów ze zdrowiem powinny przestrzegać ścisłej diety. Jest to dieta bezglutenowa – bo właśnie gluten stanowi czynnik zapalny w przypadku celiakii.
Dlaczego dieta bezglutenowa jest tak ważna?
Stosowanie diety bezglutenowej jest obecnie jedyną metodą leczenia celiakii proponowaną przez lekarzy. Nietolerancja glutenu typowa dla tej choroby powoduje różne rodzaje objawów, niekoniecznie związanych bezpośrednio z układem pokarmowym. Zdarza się więc, że celiakia jest dość późno diagnozowana lub mylona z innymi dolegliwościami. Stosunkowo często wykrywa się ją u małych dzieci, które źle reagują na podawane im produkty mleczne. Choroba nie musi być rozwinięta od razu. Czasem objawy nie pojawiają się przez lata, a zaczynają występować po stresującym lub obciążającym zdarzeniu, np. operacji, innej chorobie o ciężkim przebiegu, w okresie pokwitania lub przekwitania.
W przypadku celiakii tylko produkty bezglutenowe pozwalają uniknąć typowych dla tej choroby zmian w jelicie cienkim. Organizm wykrywając gluten uruchamia reakcję obronną, skierowaną (co jest typowe dla chorób autoimmunologicznych) na samego siebie. Nawet najbardziej bezpieczne produkty zawierające gluten mogą wywoływać i nasilać tę reakcję. Bez stosowania odpowiedniej diety jelito cienkie osoby chorej stopniowo przestaje funkcjonować, bo elementy odpowiadające za wchłanianie substancji odżywczych – kosmki – ulegają atrofii. Jak można się domyślać, powoduje to dalsze objawy takie jak niedobory, biegunki, zaparcia, wzrost lub spadek masy ciała. Spotyka się przebieg choroby rozciągnięty poza jelito cienkie także na inne organy, co może powodować nietypowe objawy.
Dieta bezglutenowa – bezpieczne produkty przy nietolerancji glutenu
Chorzy na celiakię muszą unikać szeregu produktów, a także szczególnie dokładnie weryfikować skład dań mieszanych, w których może występować gluten. Osoby na diecie bezglutenowej często sporządzają sobie specjalne jadłospisy, które są bezpieczne. Można posłużyć się zestawieniami dostępnymi na stronach internetowych, np. https://bezglutenowyhert.pl/. Jedząc w restauracjach, barach czy innych punktach gastronomicznych trzeba poinformować obsługę o nietolerancji i poprosić o odpowiednio dostosowane pożywienie. Wbrew pozorom dietę bezglutenową można skomponować z łatwością dzięki dużej ilości zamienników i różnorodności asortymentu w sklepach spożywczych.
Dieta bezglutenowa wyklucza jedzenie typowego pieczywa zrobionego z mąki pszennej, żytniej, owsianej oraz wszelkie inne produkty zbożowe. Zamiast nich można spożywać bezpiecznie dania z kukurydzy, prosa, soi, gryki i nie tylko – w diecie bezglutenowej to właśnie one są wykorzystywane jako zdrowa alternatywa dań mącznych, ciast itd. – o ile w ogóle nie zawierają glutenu lub jego zawartość jest niższa niż dopuszczalna norma 20mg/kg. Chodzi o to, że część gotowych mieszanek czy potraw opisanych jako sojowe, kukurydziane, jaglane mogą zawierać gluten jako dodatek i zawsze trzeba to sprawdzać. Sugerowanie się wyłącznie nazwą w przypadku osób cierpiących na nadwrażliwość na gluten może skończyć się problemami zdrowotnymi.
Produkty, np. ciastka, chleb, kasze ze zbóż naturalnie bezglutenowych są często odpowiednio opisane lub oznaczone. Naturalnie bezglutenowe produkty powinny być znane wśród osób z celiakią, bo niejednokrotnie trzeba będzie weryfikować skład gotowych dań czy mieszanek. Ogólnie bezpieczne są dania oznaczone znakiem przekreślonego kłosa (międzynarodowy znak oznaczający, że jest to produkt bezglutenowy) – przykład stanowić może kasza jęczmienna, kasza jaglana, bezglutenowy sos sojowy czy makaron sojowy. Osoby chore na celiakię mogą też bez problemu spożywać świeże mleko, świeże mięso, różne owoce, warzywa. Zawsze trzeba zwracać uwagę na skład lub oznaczenia produktów przetworzonych.
Czy dieta bezglutenowa jest odpowiednia dla dziecka?
Produkty dla małych dzieci, np. kaszki błyskawiczne zbożowe czy ogólnie mleko i produkty mleczne mogą powodować wczesne objawy celiakii. Oznacza to, że konieczna będzie eliminacja glutenu z diety malucha i unikanie tego składnika również w przyszłości. Obecnie można bez problemu ograniczyć dziecku dania, które zawierają gluten i zamiast nich oprzeć wybór potraw na diecie bezglutenowej. Szczególnie groźne mogą okazywać się pozornie bezpieczne produkty z dodatkiem słodu jęczmiennego, który wywołuje reakcję autoimmunologiczną organizmu. Również słodycze czy soki owocowe, tak lubiane przez maluchy, również mogą zawierać gluten i trzeba bardzo na nie uważać.
Czasami celiakia nie daje jednoznacznych objawów – dziecko ma objawy alergii, ale trudno stwierdzić, co dokładnie uczula. Wtedy najprawdopodobniej trzeba będzie zastosować dietę eliminacyjną. Jeśli potwierdzi się, że problemem jest takie lub inne źródło glutenu, z jadłospisu wyklucza się przede wszystkim szereg niedozwolonych mąk i produktów z nich wykonanych. Trzeba uważać na napoje mleczne, które mogą zawierać różne dodatki, ale świeże mleko bez domieszek będzie w porządku. Kupując produkty przetworzone należy sprawdzać ich skład, co z resztą jest obowiązkowe w przypadku alergii każdego rodzaju. Wiele potraw można zamienić na bezpieczne odpowiedniki, np. płatki pszenne, owsiane na ryżowe czy zrobione z kukurydzy. Można podawać wiele rodzajów kaszy poza zbożowymi – kasza owsiana nasili objawy, a kasza gryczana jest bezpieczna do spożywania. Dieta powinna zapewniać organizmowi wszystkie niezbędne składniki odżywcze, by dziecko mogło prawidłowo rozwijać się mimo celiakii.
