Refluks (odpływ) żołądkowo–przełykowy (choroba refluksowa) jest zaburzeniem polegającym na uporczywym zarzucaniu do przełyku kwasów, żółci i cząstek pokarmu z żołądka, co może stać się przyczyną stanu zapalnego w dolnym odcinku przełyku.

Typowe jest występowanie objawów choroby refluksowej po jedzeniu albo przy skłonie tułowia w przód, przy podnoszeniu ciężkich przedmiotów i w pozycji leżącej na wznak. Nasilenie dolegliwości często nie ma związku ze stopniem refluksu.

OBJAWY CHOROBY REFLUKSOWEJ

Do często spotykanych dolegliwości zalicza się:

  • pieczenie w dołku sercowym (w nadbrzuszu tuż poniżej mostka), szerzące się w stronę gardła. Czasem ból jest tak silny, że można go mylnie uznać za objaw dławicy piersiowej (choroby wieńcowej serca);
  • kwaśny płyn w jamie ustnej (kwaśne odbijania, zgaga).

Część pacjentów uskarża się na:

  • wymioty;
  • ból zębów, co jest skutkiem uszkadzania szkliwa przez kwasy;
  • chrypkę wskutek stanu zapalnego krtani;
  • nawracające zapalenia płuc lub świszczący oddech, spowodowane przedostawaniem się do oskrzeli treści żołądkowej.

PRZYCZYNY CHOROBY REFLUKSOWEJ

Do choroby refluksowej dochodzi, gdy zawodzi mechanizm zapobiegający cofaniu się treści żołądka do przełyku wskutek:

  • osłabienia tego mechanizmu lub
  • nadmiernego ciśnienia w jamie brzusznej.

Mechanizm refluksu

Zarzucaniu treści żołądka do przełyku zapobiega przede wszystkim wyspecjalizowany pierścień mięśniowy w dolnym odcinku prze łyku (dolny zwieracz przełyku), który uszczelnia wlot do żołądka. Zarzucaniu przeciwdziałają też falowe (perystaltyczne) ruchy ścian przełyku. Wraz ze ściskaniem przełyku przez mięśnie przepony sprzyjają one przesuwaniu się zawartości przełyku do żołądka.

Gdy wskutek niekorzystnych czynników dietetycznych, pod wpływem pewnych leków lub w rezultacie ciąży spada napięcie zwieracza, zawartość żołądka po posiłku może się przedostawać z powrotem do przełyku, co staje się przyczyną choroby refluksowej.

Czynniki ryzyka

  • otyłość;
  • ciąża – wydzielane wtedy hormony powodują rozluźnienie zwieracza, a równocześnie narasta ciśnienie w jamie brzusznej;
  • pewne leki, np. antagoniści kanału wapniowego (leki stosowane w chorobach serca) oraz agoniści receptorów beta-adrenergicznych (do leczenia astmy);
  • palenie tytoniu;
  • kawa, herbata lub alkohol;
  • smażone lub tłuste potrawy.

Przepuklina rozworu przełykowego

Osoby cierpiące na chorobę refluksową mogą mieć przepuklinę rozworu przełykowego. Zaburzenie to polega na wślizgiwaniu się w obręb klatki piersiowej części ściany żołądka przez otwór w przeponie, przez który w warunkach prawidłowych przechodzi przełyk.

Często stan ten nie wiąże się z żadnymi dolegliwościami i pacjenci nie mają objawów choroby refluksowej. Jednakże przepuklinę rozworu przełykowego stwierdza się u większości pacjentów zgłaszających się do lekarza z powodu zapalenia przełyku.

ROZPOZNANIE CHOROBY REFLUKSOWEJ

U ludzi młodych często można rozpoznać chorobę refluksową już na podstawie typowych objawów klinicznych: pieczenia w dołku sercowym po posiłkach i przy zmianie pozycji ciała, np. nachylaniu się czy ułożeniu na płask.

U ludzi po 45 roku życia, u których objawy choroby refluksowej pojawiają się po raz pierwszy, jak i wtedy, gdy są one nietypowe, np. krwawienie z przewodu pokarmowego lub utrudnienie połykania, konieczne jest wykonanie pewnych badań uzupełniających. Chodzi przede wszystkim o wykluczenie możliwości nowotworu.

Do najważniejszych badań uzupełniających zalicza się:

  • endoskopię – instrument optyczny (gastroskop) wprowadza się przez gardło i przełyk do żołądka i ogląda błonę śluzową obydwu tych narządów. Można przy tym pobrać próbkę tkanek (biopsja) do dalszego badania pod mikroskopem;
  • badanie rentgenowskie z kontrastem – pacjent połyka porcję papki barytowej nie przepuszczającej promieni rentgenowskich, co może uwidocznić występowanie refluksu i jego przyczyny.

LECZENIE CHOROBY REFLUKSOWEJ

W wielu przypadkach choroby refluksowej poprawę może przynieść:

  • zmniejszenie masy ciała (schudnięcie);
  • unikanie obfitych posiłków;
  • ograniczone spożywanie cebuli, bardzo ostrych i tłustych potraw, herbaty, kawy, soków owocowych i owoców cytrusowych;
  • unikanie bardzo ciasnej odzieży;
  • uniesienie wezgłowia łóżka, na którym się sypia, o około 15 cm; można w tym celu podstawić pod nóżki łóżka drewniane bloczki;
  • wyraźne ograniczenie ilości spożywanego alkoholu;
  • rezygnacja z palenia papierosów;
  • odstawienie przyjmowanych leków, które wpływają na napięcie zwieracza przełyku.

Farmakoterapia w chorobie refluksowej

Środki alkalizujące, które neutralizują kwas żołądkowy, są bardzo skuteczne, ale na krótką metę. W połączeniu z substancją zwaną alginianem (otrzymywaną z pewnej odmiany morskich wodorostów) tworzą warstwę ochronną na powierzchni zawartości żołądka, utrudniając występowanie refluksu.

Lekarz może przepisać leki hamujące wydzielanie w żołądku kwasu solnego. Należą one do dwóch grup:

  • antagonistów receptora H2-ranitydyna lub cymetydyna. Krótkotrwałe okresowe podawanie tych leków bywa bardzo skuteczne;
  • inhibitorów pompy protonowej – omeprazol. Leki te są wskazane w ciężkich i uporczywych objawach refluksu.

Często konieczne jest leczenie podtrzymujące tymi środkami, gdyż po jego przerwaniu objawy choroby refluksowej powracają.

Leczenie operacyjne choroby refluksowej

Niekiedy okazuje się niezbędna operacja zapobiegająca refluksowi, gdy objawy są szczególnie uporczywe, a ogólny stan pacjenta pozwala na duży zabieg. Polega on na naszyciu górnej części żołądka na wylot przełyku, co powinno uszczelnić połączenie obydwu tych narządów.

REFLUKS U NIEMOWLĄT

Jest to bardzo częste schorzenie wieku niemowlęcego. Na ogól ustępuje samoistnie w 12-18 miesiącu, lecz z wyjątkiem najlżejszych przypadków każde z tych dzieci powinno trafić do lekarza.

Głównym objawem jest zawracanie (regurgitacja) pokarmu. Czasem występują też powikłania w postaci:

  • wolnego przybywania na wadze;
  • okresowych przerw oddychania (bezdechów) w ciągu nocy;
  • zapalenia płuc wskutek zarzucania pokarmu do dróg oddechowych.

Postępowanie polega na zmianie ułożenia dziecka podczas karmienia i potem, zwiększeniu gęstości podawanych pokarmów oraz stosowaniu przeznaczonego dla niemowląt środka z zawartością alginianów.

ROKOWANIE

Typowy dla choroby refluksowej jest przewlekły przebieg i częste nawroty. Około dwóch trzecich pacjentów musi dla obrony przed nawrotami dolegliwości okresowo lub nawet w sposób ciągły przyjmować odpowiednie leki przez wiele lat.

Głównym powikłaniem długotrwałego refluksu jest wytworzenie się blizn i zwężenie dolnego końca przełyku. Dochodzi do tego zwykle po 60 roku życia i objawia się długotrwałymi utrudnieniami połykania.

U małego odsetka chorych przeciągający się stan zapalny przełyku grozi zmianami nowotworowymi (przełyk Barretta), czemu jednak można przeciwdziałać, stosując odpowiednie leki.