Choroby autoimmunologiczne dotyczą coraz większej grupy Polaków. O ile jednak na podstawie odpowiednio dobranych badań można je przeważnie dość łatwo zdiagnozować, o tyle wskazanie przyczyn i leczenie chorób autoimmunologicznych nadal pozostaje kłopotliwe. Znamy jednak kluczowy mechanizm związany z sytuacją, w której organizm przestaje rozpoznawać własne komórki i wypowiada im wojnę. Konsekwencje są bardzo uciążliwe i – co ważne! – mogą pojawić się w dowolnym momencie. Jakie choroby autoimmunologiczne występują najczęściej? W jaki sposób prowadzić terapię? Jakich efektów można się spodziewać?
Jak przedstawia się diagnostyka związana z chorobami autoimmunologicznymi? Pierwsze rozpoznanie można przeprowadzić już na podstawie wywiadu lekarskiego uwzględniającego omówienie charakterystycznych objawów. Podejrzenia potwierdza się najczęściej poprzez badania laboratoryjne, każdorazowo dopasowane do podejrzewanej choroby.
Czym są choroby autoimmunologiczne? Przykłady
Pojęcie chorób autoimmunologicznych obejmuje szeroką grupę schorzeń. Ich elementem wspólnym jest nieprawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego, który – w swej istocie odpowiedzialny za walkę z drobnoustrojami – zaczyna atakować zdrowe komórki ciała. W efekcie dochodzi do zachwiania mechanizmów autotolerancji, a w konsekwencji pojawienia się niepożądanych objawów.
Wyróżniamy dwa rodzaje chorób autoimmunologicznych: choroby narządowo swoiste oraz choroby układowe. Te pierwsze dotyczą jednego narządu, który wchodzi w konflikt z układem odpornościowym. Przykładem takiej dolegliwości jest cukrzyca typu pierwszego, w której problem stanowi trzustka. W chorobach autoimmunologicznych układowych natomiast problem związany jest z wieloma narządami lub całymi układami. Za przykład może posłużyć tu toczeń rumieniowaty, w przebiegu którego dochodzi do zmian w obrębie skóry, nerek, układu nerwowego lub oddechowego.
Wśród najczęściej diagnozowanych schorzeń autoimmunologicznych znajdują się:
- choroby autoimmunologiczne tarczycy, czyli choroba Hashimoto oraz choroba Gravesa-Basedowa,
- choroby jelit, m.in. wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna,
- cukrzyca typu I,
- reumatoidalne zapalenie stawów,
- toczeń rumieniowaty układowy,
- celiakia,
- choroba Addisona,
- stwardnienie rozsiane,
- autoimmunologiczne zapalenie wątroby,
- łuszczyca oraz łuszczycowe zapalenie stawów,
- łysienie plackowate.
Oczywiście, nie jest to pełna lista chorób autoimmunologicznych, natomiast już na jej podstawie widać jak różnorodne są to dolegliwości.
Przyczyny chorób autoimmunologicznych
O ile we współczesnej medycynie diagnostyka chorób autoimmunologicznych stoi na dość wysokim poziomie, o tyle ich przyczyny nie są dobrze znane. Najczęściej za swego rodzaju winowajców uznawane są czynniki genetyczne. Wiemy, że jeśli w konkretnej rodzinie występował dany typ choroby, jej członkowie są bardziej narażeni na analogiczną dolegliwość niż reszta populacji. W przypadku niektórych chorób udało się wskazać konkretne mutacje odpowiedzialne za patologie – na przykład przy cukrzycy typu I odpowiedzialnością obarcza się mutację w obrębie genu INS wpływającego na produkcję insuliny w trzustce.
Drugą grupę czynników leżących u podstaw omawianych chorób stanowią czynniki środowiskowe, a zatem zanieczyszczenie powietrza, przewlekły stres, kontakt z chemicznymi pestycydami, niedobory witaminy D. Co istotne jednak, zgodnie z obowiązującą wiedzą, przyjmuje się, że taki wpływ zewnętrzny jedynie aktywuje pewne dziedziczne predyspozycje.
Warto jeszcze wspomnieć, że czasami za choroby autoimmunologiczne może odpowiadać zakażenie określonymi typami patogenów. Dokładne mechanizmy tego procesu nie zostały zbadane, wiemy jednak, że infekcje leżą u podstaw rozwoju na przykład zespołu Guillain-Barrégo oraz zapalenia stawów.
Kłopotliwe objawy
Tak jak różnorodne są przyczyny chorób autoimmunologicznych, tak i ich objawy są niejednorodne. Dodatkowo część symptomów sprawia, że choroby autoimmunologiczne bywają mylone z innymi dolegliwościami, co opóźnia prawidłowe rozpoznanie.
Mimo to możemy wskazać kilka niepokojących sygnałów wspólnych dla chorób autoimmunologicznych. Zaliczają się do nich:
- przewlekłe uczucie zmęczenia i ogólnego osłabienia,
- lekkie i długotrwałe gorączki lub stan podgorączkowy,
- bóle mięśni i stawów,
- problemy skórne, na przykład wysypki.
Do tego pojawiają się objawy związane z konkretnym, zmienionym chorobowo organem. Na przykład przy stwardnieniu rozsianym obserwuje się problemy neurologiczne, na przykład zaburzenia koordynacji, zaburzenia mowy, zawroty głowy, zaburzenia widzenia lub czucia. Przy chorobie Hashimoto pojawia się przewlekłe zmęczenie, mimo odpowiedniej, a nawet nadmiernej ilości snu, obniżony nastrój, tycie – mimo utrzymywania diety. Chorobom układu pokarmowego towarzyszą biegunki, wzdęcia, niedobory pokarmowe.
Jak wygląda leczenie? Choroby autoimmunologiczne wymagają wprowadzenia leków – są to lleki immunosupresyjne, glikokortykosteroidy oraz hormony – oraz przestrzegania określonej diety.
