Nowotwory ośrodkowego układu nerwowego (OUN) to procesy rozrostowe, powodujące ucisk wewnątrz czaszki oraz (znacznie rzadziej) w kanale kręgowym. Używa się zamiennie określenia guz, chociaż o guzie można też mówić w przypadku obecności ropni, krwiaków i pasożytów w OUN.
Nowotwory OUN mogą mieć charakter pierwotnie mózgowy oraz przerzutowy. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z procesem przemiany nowotworowej komórek mózgu lub otaczających go tkanek. Źródło nowotworu znajduje się więc w mózgu. Może się jednak zdarzyć, że źródło nowotworu umiejscowione jest w innej okolicy organizmu, np. w płucach czy piersi i stamtąd następuje przerzut komórek nowotworowych do mózgu.
Nowotwory OUN cechują się dwoma szczytami zachorowalności — pierwszy przypada w wieku 3-10 lat, a drugi w wieku 50-60 lat. Nowotwory mózgu są najczęstszymi litymi guzami u dzieci. Nowotwory kanału kręgowego zdarzają się najczęściej między 30 a 50 rokiem życia.
OBJAWY GUZA MÓZGU
Znacząca większość chorych na nowotwory mózgu cierpi z powodu bólów głowy. Należy jednak zdawać sobie sprawę, że liczba osób zgłaszających tę dolegliwość jest ogromna, a tylko w niewielkim procencie są one związane z nowotworem. Dlatego należy kierować się także innymi objawami, będącymi wynikiem guza rosnącego wewnątrz czaszki, powodującego wzrost ciśnienia w czaszce i niszczącego struktury mózgu w swoim otoczeniu.
Napady padaczkowe częściowe (drgawki dotyczą określonej okolicy ciała, np. ręki lub nogi) są bardzo ważnym wczesnym objawem guza mózgu. Co trzeci chory z guzem mózgu ma napady padaczkowe. Mogą one o kilka lat wyprzedzać ujawnienie się choroby, dlatego wykrycie guza w tej fazie zwiększa szanse na wyleczenie.
Zdarza się, że choroba przebiega pod tzw. maską zapalną lub naczyniową. Objawy przypominają zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych lub udar mózgu.
Najważniejsze objawy mogące wskazywać na guza mózgu
Większość z nich występuje także w innych chorobach. Jeżeli zauważy się któryś z nich, należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza.
Wzmożone ciśnienie wewnątrz czaszki (ciasnota wewnątrzczaszkowa):
- bóle głowy
- ogólne spowolnienie psychoruchowe
- nadmierna senność
- nudności i wymioty niezależne od posiłku (wymioty chlustające)
- zaburzenia świadomości.
Niszczenie struktur mózgu w otoczeniu guza:
- napady padaczkowe częściowe
- zaburzenia emocjonalne, zmiany nastroju i zachowania (chory „stał się jakby innym człowiekiem”)
- niedowłady i porażenia
- trudności w wyrażaniu myśli i rozumieniu mowy
- ubytki w polu widzenia i inne zaburzenia wzrokowe
- zaburzenia koordynacji ruchowej.
PRZYCZYNY GUZA MÓZGU
Część guzów mózgu ma charakter przerzutowy, mając swoje źródło w innej okolicy organizmu. Jeżeli chodzi o nowotwory pierwotnie rozwijające się w mózgu, to przyczyna ich powstania pozostaje często nieznana.
DIAGNOSTYKA GUZA MÓZGU
Kluczowe znaczenie w diagnostyce guzów ośrodkowego układu nerwowego mają badania obrazowe, takie jak tomografia komputerowa (CT) i rezonans magnetyczny (MRI). Umożliwiają one zlokalizowanie guza, co wykorzystywane jest następnie przy planowaniu leczenia, głównie operacyjnego.
Należy też sprawdzić, czy guz nie ma charakteru przerzutowego, poszukując ognisk nowotworu w innych okolicach organizmu za pomocą dostępnych metod obrazowania, takich jak: RTG, USG, tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny. Bardzo wysoką czułością wyróżnia się pozytronowa tomografia emisyjna (PET), jednak z racji wysokiej ceny i ograniczonej dostępności badania tego nie wykonuje się rutynowo.
Pomocne jest też badanie angiograficzne polegające na wykonaniu tomografii komputerowej po dożylnym podaniu substancji kontrastującej. Badanie to uwidacznia unaczynienie guza i otaczających go tkanek, co pomaga w zaplanowaniu leczenia operacyjnego.
Ostateczne rozpoznanie nowotworu, ustalenie rokowania oraz sposobu dalszego leczenia jest możliwe wyłącznie na podstawie badania histopatologicznego (pod mikroskopem) fragmentów guza. Fragmenty te mogą być pobrane w trakcie operacji wycięcia guza lub w drodze biopsji stereotaktycznej. Biopsja stereo-taktyczna to bardzo skomplikowany zabieg polegający na nakierowaniu igły do i guza, dzięki trójwymiarowemu zlokalizowaniu go w czaszce. Igła wprowadzana jest w sposób jak najmniej uszkadzający tkanki mózgu. Po doprowadzeniu igły do guza następuje pobranie jego komórek, które potem oceniane są pod mikroskopem.
LECZENIE NOWOTWORÓW MÓZGU
Leczenie guzów mózgu polega przede wszystkim na ich usunięciu. W miarę technicznych możliwości operację przeprowadza się bez uszkadzania ważnych struktur mózgu, czemu sprzyja wczesne wykrycie guza, gdy jest jeszcze dobrze odgraniczony i niezbyt rozległy. Niezbędna może się też okazać radio- i/lub chemioterapia. Zwykle konieczne jest leczenie przeciwobrzękowe (np. mannitol, sterydy).
W przypadku upośledzonego przez guz odpływu płynu mózgowo-rdzeniowego i narastającego wodogłowia wszczepia się zastawkę komorowo-otrzewnową lub ko-morowo-przedsionkową, dzięki której płyn mózgowo-rdzeniowy odpływa z mózgu odpowiednio do jamy otrzewnej w brzuchu lub do przedsionka w sercu.
