Omdlenie to krótkotrwała utrata przytomności spowodowana przejściowym zmniejszeniem przepływu krwi przez mózg. Występuje nagle, a świadomość powraca zwykle samoistnie. Utracie świadomości towarzyszy często spadek napięcia mięśniowego, co może skutkować upadkiem. Omdlenie jest dość częstym zaburzeniem, szczególnie u ludzi w podeszłym wieku. Występuje dużo częściej niż padaczka, od której należy je odróżniać.

Ponadto krótkotrwała utrata przytomności może wystąpić m.in.w przebiegu:

  • hipoglikemii (zbyt niskiego poziomu glukozy we krwi, np. po przedawkowaniu insuliny)
  • przejściowego napadu niedokrwiennego mózgu (TIA – występują po nim przejściowe, krótkotrwałe ubytki neurologiczne; patrz rozdział Udar mózgu)
  • wstrząśnienia mózgu
  • napadu histerycznego (napadu nerwicowego).

OBJAWY OMDLENIA

Omdlenie polega na krótkotrwałej utracie przytomności i napięcia mięśniowego, powodującego zwykle upadek. Omdleniu, szczególnie odruchowemu, mogą towarzyszyć objawy przepowiadające, np.:

  • mroczki przed oczami, wrażenie ciemności
  • wzmożona potliwość
  • nudności
  • uczucie gorąca
  • kołatanie serca.

Po powrocie świadomości chory odczuwa zmęczenie, jednak nie jest splątany czy senny, jak w przypadku padaczki. W omdleniu nie występuje też z reguły mimowolne oddanie moczu czy stolca, przygryzienie języka lub drgawki, charakterystyczne raczej dla padaczki.

PRZYCZYNY OMDLENIA

Przejściowe zmniejszenie przepływu krwi przez mózg może być wynikiem bardzo różnych zaburzeń funkcjonowania organizmu. Wyczerpanie fizyczne organizmu może być jedną z przyczyn omdlenia.

Dlatego omdlenia dzieli się na:

1. Związane z sercem.

Na skutek poniższych nieprawidłowości zbyt mała ilość krwi jest wyrzucana przez serce za każdym uderzeniem, co powoduje zmniejszony przepływ krwi przez mózg:

  • Strukturalne uszkodzenie serca, np. wady wrodzone serca, niedomykalności lub zwężenia zastawek
  • Zaburzenia rytmu serca (arytmie), np. blok przedsionkowo-komorowy, migotanie przedsionków

2. niezwiązane z sercem (związane z naczyniami).

Na skutek poniższych zaburzeń krew w większości gromadzi się w żyłach, przez co mniejsza jej ilość dopływa do serca i w efekcie mniejsza jej ilość zostaje wyrzucona z serca:

  • Hipotonia (niedociśnienie) ortostatyczna – po nagłej zmianie pozycji z leżącej na stojącą, może dojść do gwałtownego spadku ciśnienia krwi i spadku przepływu mózgowego. Prawidłowo po zmianie pozycji żyły obkurczają się, przeciwdziałając ruchowi krwi do dołu, zgodnie z siłą grawitacji. W przypadku hipotonii ortostatycznej mechanizm ten nie działa właściwie (żyły nie obkurczają się lub robią to zbyt wolno), przez co krew odpływa do kończyn dolnych, a tym samym mniejsza jej ilość trafia do serca i dalej do mózgu. Także w przypadku długiego b stania, szczególnie u osób starszych z niewydolnością serca, krew gromadzi się w kończynach dolnych, powodując omdlenie.
  • Omdlenie odruchowe – przeżywanie silnych emocji, stresu, np. widok krwi może spowodować omdlenie. Dzieje się to poprzez pobudzenie nerwu błędnego (X nerwu czaszkowego), najdłuższego nerwu czaszkowego, biegnącego z mózgu przez klatkę piersiową do narządów jamy brzusznej, co skutkuje odruchowym rozszerzeniem naczyń oraz zwolnieniem pracy serca. Krew zalega w rozszerzonych naczyniach, przez co mniejsza jej ilość dostaje się do serca i dalej do mózgu. Zwolniona czynność serca dodatkowo potęguje to zjawisko.
  • Omdlenie sytuacyjne – np. podczas kaszlu czy wypróżniania się. W sytuacjach tych wzrasta wewnętrzne ciśnienie w klatce piersiowej, zwiększa się opór, który musi pokonać krew napływająca do serca, a zatem i do mózgu.

DIAGNOSTYKA

Celem diagnostyki jest ustalenie przyczyny omdleń. Ma to szczególne znaczenie w przypadkach zagrażających życiu, gdyż znajomość przyczyny może pozwolić na zapobieganie epizodom utraty przytomności oraz jej poważniejszym skutkom. Ze względu na wyżej wymienione przyczyny omdleń istotne miejsce w diagnostyce zajmuje obserwacja serca. Z jednej strony poszukuje się strukturalnego uszkodzenia serca za pomocą USG serca (echo serca), a z drugiej strony zaburzeń rytmu mogących prowadzić do utraty przytomności. Często nie jest to łatwe, gdyż arytmie mogą mieć charakter napadowy, trudny do uchwycenia w jednorazowym i krótkim badaniu EKG. Aby wydłużyć czas zapisu elektrycznej pracy serca (EKG), stosuje się przenośne rejestratory prowadzące monitoring EKG przez 24 godziny (metoda Holtera).

Wykorzystywane są także wszczepiane pod skórę miniaturowe rejestratory, dzięki którym możliwe jest uchwycenie zaburzeń rytmu serca w czasie kilkunastu miesięcy. Potwierdzenie omdlenia odruchowego bądź hipotonii ortostatycznej można uzyskać, stosując test pochyleniowy.

Początkowo chory znajduje się w pozycji leżącej przez kilka minut. Następnie stół pionizacyjny, na którym leży, jest podnoszony do kąta 60-70°. W takiej pozycji znajduje się przez kolejne kilkadziesiąt minut. Na bieżąco monitoruje się ciśnienie tętnicze krwi, tętno oraz EKG. Obserwuje się zmiany tych parametrów po pionizacji.

Omdlenie chorego po pionizacji potwierdza odruchowy charakter utraty przytomności. Należy jednak zaznaczyć, iż zdarza się czasami, że mimo odruchowego charakteru omdleń, w czasie testu pochyleniowego nie dochodzi do omdlenia.

PIERWSZA POMOC PRZY OMDLENIU

Biorąc pod uwagę główną przyczynę omdlenia, tzn. zbyt mały przepływ krwi przez mózg, pierwsza pomoc powinna prowadzić do jego zwiększenia. Można to uzyskać przez uniesienie nóg oraz rąk osoby omdlałej.

Czasami u osoby siedzącej wystarczy jedynie pochylenie tułowia i głowy na dół (między kolana). Zwiększy to napływ krwi z kończyn do serca (dzięki sile grawitacji), a w rezultacie zwiększy ilość krwi wyrzucanej z serca do mózgu i pozostałych narządów.

Jeżeli te czynności nie spowodują w krótkim czasie powrotu świadomości, należy natychmiast wezwać karetkę. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowego oddechu należy podjąć masaż serca i sztuczne oddychanie. Jeżeli prawidłowy oddech jest obecny, należy ułożyć chorego w pozycji bocznej ustalonej.

PORADY LEKARZA

 NALEŻY:

  • leżeć w pozycji, w której głowa ułożona jest wyżej niż reszta ciała
  • pić dużo płynów (ponad 2 litry dziennie).

 NIE NALEŻY:

  • szybko zmieniać pozycji, np. gwałtownie wstawać.