Osteoporoza jest ogólnoustrojową chorobą metaboliczną kości charakteryzującą się obniżeniem masy tkanki kostnej oraz zaburzeniem jej architektury z następczym wzrostem podatności na złamania. W związku ze starzeniem się społeczeństwa rośnie liczba osób z osteoporozą i jej powikłaniami.
Choroba początkowo przebiega bezob-jawowo, tzn. bez odczuwalnych fizycznie dolegliwości, szczególnie gdy wyjściowa masa kostna jest prawidłowa. Niekiedy tylko mogą pojawić się bóle stawów i kości, zwłaszcza obręczy biodrowej, występujące u kobiet w wieku okołomenopauzalnym i najczęściej przypisywane tzw. zmianom zwyrodnieniowym.
Osteoporozę można podzielić na:
- pierwotną:
- typ I: osteoporoza pomenopauzalna, rozwija się u kobiet po menopauzie
- typ II: osteoporoza starcza, rozwija się u osób starszych, zarówno kobiet, jak i mężczyzn
- wtórną.
OBJAWY OSTEOPOROZY
Osteoporoza przebiega bezobjawowo.
Pierwszymi oznakami choroby są jej powikłania w postaci złamań, głównie:
- kompresyjne złamania kręgów („zgniecenie” kręgu pod naporem ciężaru kręgów znajdujących się nad nim)
- złamanie dalszej nasady kości promieniowej (koniec przy nadgarstku)
- złamania kości udowej, głównie szyjki kości udowej.
W wyniku wielokrotnych złamań dochodzi do deformacji szkieletu, pojawia się łukowate wygięcie odcinka piersiowego kręgosłupa do tyłu (nadmierna kifoza piersiowa). Jednocześnie obniża się wzrost, co wynika ze zmniejszenia wysokości trzonów kręgów.
PRZYCZYNY OSTEOPOROZY
Masa tkanki kostnej rośnie od początku życia, aby około 30-35 roku życia osiągnąć swoje maksimum, czyli tzw. szczytową masę kostną. Po tym okresie następuje jej stopniowy spadek. Kobiety osiągają mniejszą niż mężczyźni szczytową masę kostną. Do okresu menopauzy są one chronione przed rozwojem osteoporozy przez wysokie stężenie estrogenów. Po menopauzie dochodzi do nagłej, szybszej niż u mężczyzn, utraty tkanki kostnej, z tego powodu osteoporoza pojawia się u kobiet szybciej. W osteoporozie dochodzi do znacznego zachwiania równowagi między tworzeniem a resorpcją tkanki kostnej. Struktura kości staje się mniej zbita.
CZYNNIKI RYZYKA
- wiek
- płeć żeńska
- występowanie osteoporozy w rodzinie
- rasa biała
- drobna budowa ciała
- stan pomenopauzalny (także w wyniku usunięcia jajników)
- nierodzenie dzieci
- niedobór hormonów płciowych
- niska zawartość wapnia w diecie
- niska lub zbyt wysoka zawartość fosforu w diecie
- niedobór lub nadmiar białka
- niska zawartość witaminy D w diecie lub brak odpowiedniej ekspozycji skóry na słońce
- mała aktywność fizyczna
- palenie papierosów
- nadmierne picie kawy
- nadmierne spożywanie alkoholu.
Wtórna osteoporoza rozwija się w wyniku:
- nowotworów
- nadczynności przytarczyc, tarczycy, kory nadnerczy (choroba Cushinga)
- chorób nerek
- przewlekłych chorób zapalnych
- unieruchomienia
- pierwotnej żółciowej marskości wątroby
- stosowania niektórych leków.
DIAGNOSTYKA OSTEOPOROZY
Diagnostyka opiera się o:
- u osób z ryzykiem rozwoju osteoporozy lub tych, u których wystąpiły już powikłania w postaci złamań, wykonuje się pomiar gęstości mineralnej kości
- metodą densytometru (DEXA); pomiar musi być dokonany w odcinku lędźwiowym kręgosłupa lub górnej części nasady kości udowej (badanie nasady dalszej kości promieniowej nie jest wiarygodne)
- badanie rentgenowskie kości — ukazuje charakterystyczne zmiany, gdy utrata tkanki kostnej sięga kilkudziesięciu procent.
LECZENIE OSTEOPOROZY
W leczeniu osteoporozy stosuje się leki hamujące niszczenie kości i stymulujące jej tworzenie oraz wspomagające, np. wapń i witamina D. Kryterium oceny skuteczności leczenia jest zmniejszenie liczby nowych złamań.
Leczenie złamań – zabiegi operacyjne, leki, rehabilitacja i pielęgnacja. Chorzy powinni wykonywać ćwiczenia korygujące postawę ciała – wyprostne, rozluźniające, wzmacniające mięśnie oddechowe. Należy unikać ćwiczeń wymagających zgięcia i rotacji kręgosłupa.
Chorzy mogą przenosić przedmioty niezbyt ciężkie w plecaku, wózku na kółkach lub równomiernie w obu rękach, jak najbliżej tułowia przy wyprostowanych plecach.
Przygotowywanie posiłków i mycie powinno wykonywać się w pozycji siedzącej.
JAK ZŁAGODZIĆ SKUTKI OSTEOPOROZY?
1. Spożywanie pokarmów, które są bogate w wapń (mleko i jego przetwory: jogurty, kefir) oraz witaminę D (tran, żółtko jaj) tak, żeby kości miały odpowiednią ilość budulca.
2. Jeżeli nie jest się w stanie zapewnić swojemu organizmowi właściwej podaży wapnia w diecie, należy rozpocząć przyjmowanie preparatów wapniowo-witaminowych.
3. Osiągnięcie i utrzymanie masy ciała prawidłowej dla swojej płci, wieku i wzrostu.
4. Korzystanie ze słonecznej pogody (pod wpływem promieni słonecznych po-wstaje w skórze witamina D).
5. Zmiana trybu życia z siedzącego na bardziej aktywny – gimnastyka, spacery.
6. Ograniczenie do minimum używek, tj. kawy, papierosów, alkoholu – w ten sposób zadba się nie tylko o kości, ale o cały organizm.
7. Unikanie sytuacji mogących doprowadzić do upadku, a w konsekwencji do złamań kości. Należy:
- zostać w domu, kiedy jest ślisko
- przy wannie zamontować uchwyt, który pomoże bezpiecznie z niej wyjść
- położyć na podłodze w łazience anty-poślizgowy dywanik
- zaopatrzyć się na zimę w buty na grubej podeszwie (zabezpiecza przed poślizgiem)
- korzystając ze schodów, zawsze trzymać się poręczy
- unikać podnoszenia dużych ciężarów.
8. Wykonywanie badania densytometrycznego kości.
9. Przy stałym przyjmowaniu leków należy zapytać lekarza rodzinnego, czy nie mają one negatywnego wpływu na kości.
10. Poprosić lekarza, aby ocenił zagrożenie osteoporozą.
Zaleca się spanie na materacu sprężystym niezapadającym się pod ciężarem ciała.
W przeciwdziałaniu osteoporozie może być pomocna skorupka zwykłego jajka jest ona dobrym źródłem wapnia, ponieważ jej skład jest podobny do składu kości i zębów. Zawiera węglan wapnia oraz mikroelementy.
Skorupkę jajka można stosować w następujący sposób: Zanurzyć ją na 5 minut we wrzątku. Pozostawić do wyschnięcia, a następnie zmielić w maszynce do kawy. Używać 0,5-1 g dziennie. Można ją spożywać z kaszami i twarogiem. Kurację profilaktycznie wystarczy przeprowadzać dwa razy do roku, np. w lutym i listopadzie przez cały miesiąc codziennie.
PORADY LEKARZA
✓ NALEŻY:
- stosować odpowiednią, zrównoważoną dietę, zawierającą właściwe dla wieku dawki wapnia i witaminy D
- stosować odpowiednią dla wieku i możliwości aktywność fizyczną, np. codzienne spacery, jazda na rowerze, gimnastyka, jogging
- przebywać z odsłoniętą skórą na słońcu przez kilkanaście minut, kilka razy w tygodniu
- wystrzegać się upadków:
- zakładać odpowiednie obuwie z podeszwą antypoślizgową
- stosować laski lub chodziki
- korygować wady wzroku odpowiednimi okularami
- stosować maty antypoślizgowe.
✓ NIE NALEŻY:
- bagatelizować objawów
- palić papierosów
- nadużywać alkoholu
- pić kawy w nadmiernych ilościach.
