Podbiał można nazwać zwiastunem wiosny, gdyż pierwsze gwiazdki jego kwiatów zaczynają niekiedy świecić już w lutym. Masowo zakwita w marcu. Początkowo wyrastają grupkami lub pojedynczo z pełzającego kłącza pędy kwiatowe, pokryte czerwonawymi łuskami. Kwiaty barwy złocistożółtej zebrane są w koszyczki, brzeżne językowate są słupkami, środkowe rurkowate są obupłciowe. Na noc koszyczki zamykają się, aby się otworzyć rano, na powitanie wschodzącego słońca. Pędy kwiatowe wyrastają do długości 20 cm. Kwiaty powoli przekwitają i przekształcają się w kulki puchu, przypominającego wyglądem puchowe kwiaty mniszka, zwane żartobliwie „męską stałością”, od których są znacznie mniejsze.
Podbiał pospolity – występowanie i zbiór
Dopiero po przekwitnięciu kwiatów podbiału ukazują się okrągłe sercowate liście, o długości od 20-30 cm. Ich brzegi są nierówno ząbkowane, czasem fioletowe. Górna strona liści jest ciemnozielona, dolna biaława, włochata, niczym z przyklejoną gęstą pajęczyną. Liści wyrasta coraz więcej, stają się coraz większe i pokrywają niekiedy podłoże, zachodząc na siebie dachówkowato.
Podbiał jest rośliną bardzo pospolitą, rośnie na polach, łąkach, przydrożach, nad brzegami potoków, masowo zalega gliniaste zbocza. Nie ma dużych wymagań, lubi ziemie wilgotne. Niektórzy mylą podbiał z lepiężnikiem, który rośnie też gromadnie, lecz ma liście jeszcze większe i brudno-purpurowe kwiaty, których koszyczki nie są pojedyncze, lecz zebrane w wiechę.
Wczesną wiosną zbieramy kwiaty podbiału, później liście. Ze zbiorem kwiatów trzeba się spieszyć, gdyż zebrane późno dojrzewają w czasie suszenia i zawierają dużo puchowatych koszyczków, które trzeba ze suszu usunąć. Zbieramy więc koszyczki nieprzekwitłych kwiatów, bez łodyg, nie ugniatając ich. Kwiaty lepiej suszyć w stopniowo w podwyższanej temperaturze, nie przekraczającej 45°C, aby zachowały swój naturalny kolor.
Liście podbiału należy zbierać też możliwie wcześnie, gdy są młode, zdrowe i zielone, gdyż potem pojawia się na nich coraz więcej rdzawych lub ciemnych plam chorobowych. Zrywamy lub ścinamy nożem tylko zdrowe liście, układając je bez ugniatania w koszyczkach. Liście lepiej suszyć w stopniowo podwyższanej temperaturze, nie przekraczającej 45°C, gdyż wtedy zachowują swój naturalny kolor. Rozłożone grubą warstwą łatwo się zlepiają i długo wysychają. Rozścielamy je pojedynczą warstwą, jeden obok drugiego, dolną (jasną) stroną ku górze. Najlepiej jest suszyć liście nawleczone na mocne nici, które rozwieszone zapewniają dobry przepływ powietrza i skracają czas suszenia.
Dobrze wysuszone kwiaty i liście podbiału (tylko te przetarte na rzadkim sicie) przechowujemy w dobrze dokręconych twistach lub wekach i koniecznie w cieniu.
Podbiał pospolity – skład chemiczny
Skład chemiczny podbiału pospolitego w kwiatach to:
- flawonoidy,
- karotenoidy,
- fitosterole,
- garbniki,
- olejek lotny,
- cukry,
- sole mineralne bogate w azotan potasu,
- kwasy organiczne (jabłkowy, winowy, galasowy),
- substancje śluzowe.
W liściach znajdziemy:
- insulinę,
- śluz,
- gorzki glikozyd,
- olejek lotny,
- fitosterole,
- związki tłuszczowe,
- sole mineralne zawierające potas, sód, magnez, fosfor, siarkę, krzem, chlor i aluminium.
Działanie lecznicze kwiatów i liści podbiału
Kwiaty i liście podbiału działają osłaniająco na błony śluzowe jamy ustnej, gardła i krtani, zmniejszając ich podrażnienie. Powodują rozrzedzenie wydzieliny w górnych odcinkach dróg oddechowych, przywracają ruch rzęsek nabłonka w tchawicy i powodują odruchy wykrztuśne. Garbniki działają bakteriobójczo i przeciwzapalnie, zapobiegają przekrwieniu błon śluzowych i mają własności ściągające. Flawonoidy i olejek eteryczny działają przeciwskurczowo.
Przeciwskurczowe działanie kwiatów (zawierają stosunkowo dużo flawonoidów i olejku) jest silniejsze niż liści i obejmuje swym zasięgiem również oskrzela, oczyszczając je z flegmy. Liście podbiału (zawierają dużo śluzu i związków goryczkowych) są natomiast lepszym środkiem powlekającym i ściągającym.
Zastosowanie kwiatów i liści podbiału w leczeniu chorób
Kwiaty i liście podbiału stosuje się w następujących schorzeniach:
- ostre lub przewlekłe nieżyty gardła, krtani i oskrzeli,
- astma oskrzelowa,
- przeziębienia,
- ostry i suchy kaszel,
- chrypka, grypa,
- schorzenia nerek i pęcherza,
- zapalenie łojotokowe skóry, odczyny rumieniowe skóry, stany zapalne,
- oparzenia słoneczne,
- tłusta cera (kompresy, przymoczki, obmywania),
- dolegliwości wątrobowe,
- zaburzenia miesiączkowe.
Odwary i napary z kwiatów i liści podbiału
Odwar z łyżki liści na 1,5 szklanki wody. Podawać 1-2 łyżki wielokrotnie w ciągu dnia między posiłkami. Do stosowania zewnętrznego odwar z 15 g liści na 2 szklanki wody. Gotować powoli 3-4 minuty. Do okładów i przemywań.
Napar z 15 g kwiatów na 1/2 l wody. Przecedzić, pić 2 szklanki dziennie między posiłkami.
Napar z łyżki liści podbiału i jednej łyżki prawoślazu. Zaparzyć szklankę wrzątku. Pić 2-3 szklanki dziennie przy chrypkach i katarach.
Napar z 1 łyżki kwiatów podbiału i 1 łyżki kwiatów rumianku. Pić 2-3 razy dziennie przy bólach miesiączkowych.
Napar z mieszanki zawierającej 5 cz. kwiatów podbiału, 3 cz. ruty i 18 cz. rdestu ptasiego. Łyżkę ziół na szklankę wrzątku 3 razy dziennie przy cierpieniach wątrobowych.
Syrop ze świeżych kwiatów podbiału
Ze świeżych kwiatów podbiału można przygotować skuteczny przy chorobach dróg oddechowych i bardzo wygodny w użyciu syrop na cukrze. Świeże kwiaty podbiału zasypujemy cukrem w stosunku wagowym 1:1. Po miesiącu wyciskamy syrop i wlewamy go do butelek. Pijemy 2 razy dziennie (godzinę przed śniadaniem i przed spaniem) po 1 łyżce syropu rozpuszczonego w ciepłej, przegotowanej wodzie. Z pozostałej reszty po wyciśnięciu można zrobić lecznicze wino, dodając przegotowanej wody i cukru.
Herbapol produkuje sok ze świeżych kwiatów i liści podbiału (Succus Farfarae). Podbiał wchodzi także w skład mieszanek ziołowych Pektosan i Neopektosan. Zastosowanie i sposób użycia na opakowaniach.
