Choroby tarczycy dotyczą coraz większej ilości osób, głównie kobiet. Według Polskiego Stowarzyszenia Chorych na Hashimoto, duża część z nich nie ma pojęcia o istnieniu tej choroby, gdyż badanie wolnych hormonów oraz badanie USG są rzadko zlecane przez lekarzy, gdy nie ma ku temu jednoznacznych powodów. Dobór leczenia oraz wsparcie w postaci schematu żywieniowego zależy od rodzaju choroby, ze względu na odmienny obraz kliniczny. Dzisiaj chciałabym napisać więcej o niedoczynności tarczycy, w tym Hashimoto.
Niewystarczająca produkcja hormonów tarczycy jest charakterystyczna dla niedoczynności (hypothyreosis). Czynność wydzielnicza tarczycy jest regulowana przez hormon tropowy przysadki mózgowej- TSH (hormon tyreotropowy), którego uwalnianie jest kontrolowane przez hormon podwzgórza- TRH. Tarczyca jest gruczołem wydzielania wewnętrznego, oddziałującego na wiele innych narządów i odpowiedzialnego za zachowanie homeostazy w organizmie. Przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie Hashimoto stanowi jedną z najczęściej występujących patologii gruczołu tarczowego i jest przyczyną jej niedoczynności. Choroba ta dotyczy aż do 6% populacji, a częstość jej występowania rośnie wraz z wiekiem.
Niedobory hormonów tarczycy prowadzą do spowolnienia procesów metabolicznych oddziałujących na wiele narządów i układów (Krekora-Wolny, 2010). Gruczoł tarczowy odpowiada aż za 30% spoczynkowej przemiany materii, dlatego przy jej nieprawidłowej funkcji może pojawić się wzrost wagi. TSH w przedziale 2,5-4 mg/dl wiąże się ze zwiększonych ryzykiem otyłości i zespołu metabolicznego. Badacze wskazują również na dodatnią korelację między aktywnością TSH, a stężeniem leptyny w surowicy krwi (Reinehr, 2010; Pomagruk 2015). Jednak kontrolowany spadek masy ciała może mieć znaczenie dla normalizacji stężeń hormonów we krwi i dzięki temu niwelować niepożądane skutki choroby (Kawicka i Regulska-Ilow, 2015).
Otyłość to nie jedyny problem osób z Hashimoto. W ich przypadku obserwuje się również częstszą zapadalność na choroby układu sercowo-naczyniowego, insulinooporność oraz wystąpienie osteoporozy – dlatego odpowiednie żywienie powinno stanowić trzon terapii, aby uniknąć powikłań i łagodzić objawy choroby (Janczy i Małgorzewicz, 2015; Yunzhao, 2017; Malaguarnera, 2017).
Objawy niedoczynności tarczycy
- przyrost masy ciała,
- ogólne osłabienie organizmu,
- zmęczenie, apatia i senność,
- zmniejszona tolerancja wysiłku,
- upośledzenie pamięci,
- podwyższenie stężenia cholesterolu we krwi – wzrost ryzyka miażdżycy
- złe znoszenie zimna przez chorego,
- obrzęk śluzowaty (podskórny) w wyniku zatrzymywania wody w organizmie.
Zalecenia żywieniowe
Niestety, ale w większości przypadków nie dostaniemy od lekarzy zaleceń żywieniowych, dlatego o pomoc w tej kwestii powinniście zwrócić się do dietetyka. Stąd też dzisiaj służę Wam radą i dzielę się wiedzą w tym temacie ? Dietoterapia nie równa się odstawieniu farmakoterapii, ale może poprawić wyniki badań oraz nasz stan zdrowia.
Niskokaloryczna, nieodpowiednio zbilansowana dieta może spowolnić pracę tarczycy, które objawia się podwyższonych TSH. Dlatego tak ważne jest indywidualne podejście do pacjenta, który powinien być pod ciągłą opieką dietetyka. Dieta niskoenergetyczna zalecana jest dla osób z nadwagą lub otyłością, zaś normokaloryczna dla osób z prawidłową masą ciała.
Kolejnym aspektem, niezmiernie ważnym przy omawianiu tej jednostki chorobowej, jest podaż białka. Zawiera ono aminokwas tyrozynę, niezbędny do syntezy podstawowego hormonu tarczycy – tyroksyny (T4). Białko u osób z niedoczynnością powinno stanowić 15-20% dziennego zapotrzebowania na energię. Cennym źródłem białka są ryby, dostarczające jednocześnie jodu, selenu, witaminy D oraz wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. Zaleca się konsumpcję ryb 3–4 razy w tygodniu.
Tłuszcze powinny stanowić 20- 35% energii. Szczególnie istotna jest podaż wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny omega-3, które pobudzają konwersję T4 w T3, usprawniając metabolizm ustroju oraz wrażliwość komórek na hormony tarczycy.
Węglowodany (głównie złożone) to udział 50-70% energii. Najlepiej jest wybierać produkty o niskim indeksie glikemicznym (IG), z uwagi na częste współwystępowanie insulinooporności.
Diety eliminacyjne
Co z dietami eliminacyjnymi? Stosować je, czy nie? Najczęściej wybierane to dieta bezglutenowa, beznabiałowa, protokół autoimmunologiczny (AIP), paleo, przeciwzapalna czy wegetariańska. Powyższe interwencje nie powinny być stosowane samodzielnie, bez wskazania lekarza oraz bezterminowo, ze względu na możliwość wystąpienia niedoborów. Przykładowo, decydując się na dietę bezglutenową, wcześniej należy poddać się specjalistycznej diagnostyce w kierunku celiakii. Bardzo często choroby autoimmunologiczne tarczycy współistnieją z chorobą trzewną, jednak nie jest to obligatoryjne zjawisko i nie dla wszystkich pacjentów z Hashimoto zaleca się dietę bezglutenową, jeśli nie ma to potwierdzenia klinicznego. W większości przypadków stosowanie diet eliminacyjnych nie jest poparte rzetelnymi badaniami – wysuwane są jedynie teorie i hipotezy.
Goitrogeny
Kolejna kontrowersja – goitrogeny, czyli wolotwórcze substancje antyodżywcze, które mogą zakłócać metabolizm jodu oraz hamować syntezę hormonów tarczycy. Wymienię ich najbardziej znane źródła:
- tiocyjaniany, izotiocyjaniny, nitryle i tiooksazolidyny – kapusta, brokuły, brukselka, kalafior
- glikozydy cyjanogenne – ziemniaki, kukurydza
- dwusiarczki n-propylowe – cebula, czosnek
To, że zawarte w tych produktach spożywczych substancje mogą źle wpływać na stan zdrowia osób z niedoczynnością wcale nie oznacza, że muszą one z nich całkowicie rezygnować! Obróbka termiczna, tj. gotowanie, blanszowanie czy kiszenie skutkuje zmniejszeniem właściwości wolotwórczych aż o 30%. Ze spokojem możemy je spożywać, pamiętając jedynie o odpowiednim przygotowaniu (Wentz, 2017; Gałecka, 2018).
Soja
Jest jeden produkt, który powinien być wykluczony z diety całkowicie! Mowa o soi, w której znajdziemy izoflawony sojowe (daidzeinę i genisteinę). Ich działanie polega na hamowaniu aktywności peroksydazy tarczycowej (TPO). Aby zapobiec zakłóceniom wchłaniania i magazynowania jodu przez tarczycę, unikaj wszelkich produktów na bazie soi – tofu, tempehu, napojów i jogurtów roślinnych, kotletów, sosu, smarowideł na kanapki i parówek.
Nawadnianie
Zalecane jest także wypijanie płynów w ilości około 2 litrów dziennie w formie słabych naparów herbat lub wody wzbogaconej w jod.
Źródła jodu w diecie (w przeliczeniu na 100g produktu)
- Borówki – 360 mcg
- Jogurt naturalny – 45 mcg
- Dorsz – 110 mcg
- Halibut – 52 mcg
- Truskawki– 9 mcg
- Fasolka szparagowa – 4 mcg
- Biała fasola – 38 mcg
- Ziemniak – 65 mcg
- Sól kuchenna jodowana – 2293 mcg
- Mintaj – 103 mcg
- Łosoś wędzony – 30 mcg
- Ser edamski tłusty – 30 mcg
- Tuńczyk w oleju – 25 mcg
- Orzechy laskowe – 17 mcg
- Brokuły – 15 mcg
- Szpinak – 12 mcg
- Jaja kurze – 10 mcg
- Płatki owsiane – 6 mcg
- Sardynka w oleju – 25 mcg
- Makrela wędzona – 40 mcg
Suplementacja
Osoby z chorobami tarczycy najczęściej zmagają się z niedoborami (Wentz, 2017; Myers, 2017; Cabot i Jasinska, 2009):
- witamin: A, D, C, B1, B2, B3, B5, B6, B12
- minerałów: magnezu, sodu, potasu, chromu, jodu, żelaza, cynku, selenu
- kwasów tłuszczowych omega-3
Poniżej omówię po krótce najważniejsze ze składników diety: selen, cynk, żelazo, jod i witaminę D.
SELEN
W przypadku tego minerału należy koniecznie zwrócić uwagę na dwie istotne kwestie: formę oraz dawkę. Najkorzystniejsze działanie wykazuje stosowanie selenometioniny. Zgodnie z wytycznymi:
- WHO – suplementacja selenem nie powinna przekraczać 70 µg dziennie
- Rady ds. Żywności i Żywienia Narodowej Akademii Nauk – kobiety powinny spożywać 45-55 µg, zaś mężczyźni – 40-70 µg dziennie
- IŻŻ – u kobiet w ciąży i podczas laktacji zapotrzebowanie wzrasta do 60-70 µg dziennie (Jarosz, 2017)
- w leczeniu Hashimoto stosuje się suplementację w ilości 100-200 µg dziennie (Socha i in., 2012)
- pierwiastek jest toksyczny w dawce 400-700 µg – dawkowanie powinno zależeć od deficytu i zawsze być konsultowane z lekarzem
- prawidłowe stężenie w surowicy krwi wynosi 70-140 µg/l (Gier, 2016; Neumeister i in., 2001).
Selen uznaje się za jeden z czynników środowiskowych uczestniczących w rozwoju Hashimoto (Rayman, 2012). Jest katalizatorem przemiany trijodotyroniny (T3), a jego niedobór może stanowić problem w utrzymaniu odpowiedniej masy ciała. Dodatkowo, bierze udział w ochronie przed działaniem wolnych rodników tlenowych (Stuss i in., 2017; Hoffmann i Berry, 2008).
CYNK
Według najnowszych norm Instytutu Żywności i Żywienia dzienne spożycie tego pierwiastka powinno wynosić (Jarosz, 2017):
- 8 mg dla kobiet
- 11 mg dla mężczyzn
- 11-13 mg dla kobiet w ciąży i w okresie laktacji (w zależności od wieku)
U osób chorujących na przewlekłe zanikowe zapalenie tarczycy zaleca się suplementację 25 mg cytrynianem cynku dziennie (Kubiak, 2013).
Cynk bierze udział w biosyntezie białka, jest niezbędny do proliferacji komórek tarczycy oraz wpływa na metabolizm. Jego niedobór może zmniejszać stężenie hormonów tarczycy, co powoduje problemy z utrzymaniem należnej masy ciała (Prasad, 2008; Borawska i in., 2012).
ŻELAZO
Suplementację należy stosować tylko po zbadaniu poziomu ferrytyny i konsultacji z lekarzem! Należy zapewnić odpowiednią podaż pierwiastka oraz wprowadzać właściwe formy i zwracać uwagę na ich przyswajalność. Wg norm IŻŻ dziennie powinno się spożywać:
- 18 mg żelaza w przypadku kobiet w okresie reprodukcyjnym oraz 10 mg w okresie menopauzalnym
- 10 mg żelaza w przypadku mężczyzn
Żelazo wspomaga działanie TPO, bierze udział w syntezie hormonów tarczycy poprzez uczestnictwo w konwersji T4 do T3. Jego niedobór wykazuje negatywny wpływ na przyswajanie jodu, a także zwiększa spadek tempa syntezy tyrokysny.
JOD
Rekomendowane spożycie potrzebne do wytwarzania hormonów T3 i T4 to 150 µg dla kobiet i mężczyzn (u kobiet w ciąży zapotrzebowanie wzrasta). Najlepiej jest go dostarczać wraz z pożywieniem, ale czasami nawet u osób z autoimmunizacją poleca się podawanie nawet dwukrotnie wyższych dawek (Myers, 2017). U chorych na Hashimoto nadmiar jodu może nasilać odpowiedź zapalną układu immunologicznego, powodując wiele innych niekorzystnych skutków, prowadząc w końcu do szybszego rozwoju choroby.
WITAMINA D
W okresie jesiennym połowa populacji Polski ma niedobór witaminy D, a zimą odsetek ten wzrasta nawet do 80%. Taki sam, a nawet większy niedobór obserwuje się u chorych na Hashimoto. Badania wskazują na zależność pomiędzy niższym stężeniem witaminy D w organizmie, a wyższym TSH oraz przeciwciał anty-TPO w krwiobiegu.
Dla mieszkańców Europy Środkowej zalecana jest suplementacja witaminą D3 od października do marca w ilości 800-2000 IU dziennie. W stanach dużego niedoboru może ona dochodzić nawet do 10000 IU, w zależności od wieku oraz masy ciała (Jarosz, 2017).
Optymalne stężenie 25(OH)D3 u osób zdrowych powinno wynosić 30-50 ng/mL (75-125 nmol/L), zaś u pacjentów z Hashimoto jest to przedział 60-80 ng/mL.
Podsumowanie
Interwencje żywieniowe wiążące się z długotrwałą eliminacją produktów mogą skutkować pojawieniem się niedoborów oraz dalszych konsekwencji zdrowotnych. Indywidualny schemat dietetyczny, konsultacje z dobrym endokrynologiem, zmiana stylu życia oraz prawidłowo dobrana suplementacja może stanowić idealne rozwiązanie dla osób chorych na niedoczynność tarczycy.
Pamiętaj, że nie można przerzucać odpowiedzialności za stan sylwetki na chorobę – niedoczynność tarczycy może, ale nie musi powodować tycia! Osoby chore muszą włożyć więcej pracy w odchudzanie, niż osoby zdrowe.
Na powstawanie i przebieg chorób autoimmunizacyjnych składa się wiele czynników, dlatego warto zastosować interdyscyplinarne, holistyczne podejście, aby osiągnąć u pacjenta zmniejszenie bądź nawet ustąpienie objawów towarzyszących chorobie.
Czekamy na Wasze komentarze oraz liczymy na udostępnienia wpisu.
