Choroby układu chłonnego i krwi

Układ chłonny (LIMFATYCZNY)

Pomiędzy komórkami zbiera się płyn tkankowy stanowiący środowisko wewnętrzne organizmu. Za pośrednictwem tego płynu następuje transport składników odżywczych, produktów metabolizmu, gazów oddechowych oraz białek odpornościowych. Umożliwia on więc łączność między układem krążenia i poszczególnymi komórkami. Układ chłonny jest układem otwartym, drobne naczynia chłonne kończą się bezpośrednio w przestrzeni międzykomórkowej.

Z przestrzeni międzykomórkowych płyn tkankowy częściowo trafia ponownie do włosowatych naczyń krwionośnych, natomiast częściowo, jako tzw. chłonka (limfa), dostaje się do włosowatych naczyń chłonnych. Chłonka to jasny wodnisty płyn, zawierający białko oraz elektrolity. W skład chłonki wchodzą także limfocyty, należące do układu odpornościowego (immunologicznego) organizmu.

Włosowate naczynia chłonne łączą się w coraz większe, które po przejściu przez węzły chłonne doprowadzają chłonkę do dwóch głównych naczyń chłonnych:

Przewodu piersiowego (ductus thoracicus), który zbiera chłonkę z górnej lewej części ciała i całej części dolnej oraz odprowadza ją do układu żylnego w miejscu połączenia żyły szyjnej wewnętrznej lewej z żyłą podobojczykową lewą (lewy kąt żylny).

Przewodu chłonnego prawego (ductus lymphaticus dexter), który zbiera chłonkę z prawej górnej części ciała i odprowadza ją do prawego kąta żylnego.

Naczynia chłonne dzielą się na:

powierzchowne, umiejscowione w skórze i tkance podskórnej
głębokie, położone w sąsiedztwie większych naczyń krwionośnych.

Naczynia chłonne, podobnie jak żyły, mają zastawki, które umożliwiają przepływ chłonki tylko w jednym kierunku. Naczynia chłonne odprowadzają chłonkę do regionalnych węzłów chłonnych (nodi lymphatici), które spełniają rolę „biologicznego filtra”.

Prawidłowe węzły chłonne są niewielkimi tworami w kształcie ziarna grochu lub fasoli (od 2 do 30 mm). Otoczone są torebką łącznotkankową, która wnika do wnętrza, tworząc beleczki. Między tymi beleczkami znajduje się miąższ węzła, utworzony z tkanki siateczkowej, w której znajdują się liczne limfocyty. Węzły chłonne występują zwykle w skupieniu po kilka lub kilkanaście. Mają naczynia doprowadzające chłonkę i naczynia odprowadzające. Są rozmieszczone na kończynach dolnych i górnych (w okolicach stawów łokciowych i kolanowych), między kończynami i tułowiem, na granicy głowy i szyi, szyi i tułowia oraz na ścianach tułowia.

Do układu chłonnego zalicza się także:

grudki chłonne samotne i skupione
migdałki
grasicę
śledzionę.

Śledziona (lien) jest nieparzystym narządem położonym w lewym podżebrzu.

Można na niej wyróżnić:

powierzchnię przeponową
powierzchnię żołądkową
powierzchnię nerkową
powierzchnię okrężniczą.

Pomiędzy powierzchnią nerkową a żołądkową znajduje się wnęka śledziony, przez którą wnika do wnętrza tętnica śledzionowa (arteria lienalis) oraz wychodzą żyły łączące się w żyłę śledzionową (vena lienalis).

Śledziona pokryta jest od zewnątrz łącznotkankową torebką, która wnika w głąb, dzieląc ją na zraziki. Miąższ śledziony stanowi miazga czerwona, zbudowana z tkanki siateczkowatej, w której leżą rozproszone grudki chłonne zwane miazgą białą.

W śledzionie dochodzi do rozpadu i fagocytozy erytrocytów, rozpadu hemoglobiny oraz powstawania i rozpadu limfocytów. Śledziona jest także miejscem magazynowania krwi, skąd w stanach zwiększonego zapotrzebowania jest ona „wyciskana” do naczyń krwionośnych.

Powiększające się przy chorobie węzły chłonne najczęściej wyczuwalne są na szyi oraz w pachwinach. Istnieje także możliwość wzrostu węzłów znajdujących się wewnątrz jam ciała, co można zbadać np. za pomocą badania USG. Powiększenie węzłów chłonnych oznacza, że układ chłonny intensywnie pracuje, wytwarzając więcej limfocytów niż normalnie. Jedną z funkcji układu chłonnego jest funkcja obronna (immunologiczna) organizmu. Jego zadaniem jest zwalczanie chorób. Ciała obce i komórki zakaźne są usuwane przez limfocyty (T, B oraz NK), które wytwarzają przeciwciała identyfikujące i unieszkodliwiające obce antygeny znajdujące się w bakteriach albo wirusach.

Krew

Krew jest płynem, który daje człowiekowi życie. To ona przenosi tlen do wszystkich tkanek, krąży po całym organizmie, zawsze jest w ruchu. Najpierw serce pompuje krew, następnie naczynia krwionośne przenoszą ją do tkanek.

Kiedyś krew uważano za płyn przynoszący życie i zdrowie, nawet gdy przyjmowano go zewnętrznie. Wierzono również, że większość chorób można uleczyć przez usunięcie zlej, zakażonej krwi, stąd tak popularne i często stosowane było upuszczanie krwi.

Krew (sanguis) jest jednym z płynów ustrojowych. Stanowi około 7% masy ciała u mężczyzn i około 6,5% masy ciała u kobiet. W organizmie dorosłego człowieka krąży około 5 litrów krwi, utrata już 1 litra może być niebezpieczna i stanowić zagrożenie życia.

Krew może spełniać swoje zadania tylko wówczas, gdy jest w ruchu, czyli krąży w naczyniach krwionośnych.

Podstawowe funkcje krwi

Transportowa – krew przenosi składniki odżywcze, metabolity, gazy oddechowe oraz hormony

Ochronna i obronna – krew uczestniczy w procesach rozpoznawania i neutralizowania szkodliwych i obcych dla organizmu czynników pochodzących ze środowiska zewnętrznego lub wewnętrznego

Homeostatyczna i termoregulacyjna – krew uczestniczy w tworzeniu i utrzymywaniu stałego środowiska wewnętrznego organizmu oraz odpowiada za odpowiednie ucieplenie tkanek i narządów

Krew składa się z:

części płynnej – osocza
elementów morfotycznych — komórek krwi.

Osocze jest częścią płynną krwi tworzącą środowisko, w którym znajdują się elementy mor-fotyczne. Jego skład jest bardzo złożony, oprócz surowicy i fibrynogenu zawiera m.in. wodę i białka. To tu znajdują się substancje odżywcze z przewodu pokarmowego oraz wydzieliny gruczołów dokrewnych. Znalezione w nim odchylenia mają dużą wartość diagnostyczną.

Do elementów morfotycznych krwi zalicza się:

Krwinki czerwone – erytrocyty; bezjądrzaste komórki mające kształt dwuwklęsłych dysków, ich średnica wynosi 7,5 nm. Wytwarzane są w czerwonym szpiku kostnym; transportują tlen z płuc do tkanek dzięki zawartości hemoglobiny, biorą udział w przenoszeniu dwutlenku węgla z tkanek do płuc oraz uczestniczą w utrzymywaniu stałego pH. Erytrocyty stale się odnawiają pojedyncze krwinki żyją tylko około 120 dni.

Krwinki białe – leukocyty; długość ich życia jest różna, rozwijają się w szpiku kostnym oraz układzie chłonnym; mają podzielone jądro oraz zdolność fagocytozy (pochłaniania, np. bakterii chorobotwórczych) i produkcji przeciwciał.

Na podstawie cech morfologicznych można wyróżnić trzy zasadnicze grupy krwinek białych:

monocyty – są to typowe komórki żerne
limfocyty – należą do komórek immunokompetentnych, czyli zdolnych do wytwarzania przeciwciał
granulocyty – mają zdolność przenikania do zakażonych tkanek:
- obojętnochłonne – neutrofile
- zasadochłonne – bazofile
- kwasochłonne – eozynofile.
płytki krwi – trombocyty; najmniejsze z elementów morfotycznych krwi, powstają w szpiku kostnym; to bezjądrzaste komórki dostosowane budową do pełnienia ważnych funkcji w procesie hemostazy, czyli krzepnięcia krwi; mają zdolność do gromadzenia, a następnie wydzielania wielu związków w dwóch głównych procesach: adhezji i agregacji; pobudzają również wzrost komórek mięśni gładkich i naczyń, biorą udział w gojeniu ran i inicjowaniu zmian miażdżycowych.

Kolor krwi

Na barwę krwi wpływa zawartość tlenu. Im bardziej hemoglobina nasycona jest tlenem, tym bardziej czerwona jest krew. Dlatego krew w tętnicach (nasycona tlenem) ma kolor jasnoczerwony, a ta w żyłach (zawiera mało tlenu) – ciemnoczerwony.

Grupy krwi

Krew zawiera dwie substancje: antygeny i przeciwciała, wpływające na określenie grupy, do której ona należy. Istnieją cztery grupy krwi: A, B, AB oraz 0. Antygeny znajdują się na krwinkach czerwonych, a przeciwciała w osoczu.

Krew grupy A – ma antygen A i przeciwciała anty-B

Krew grupy B – ma antygen B i przeciwciała anty-A

Krew grupy AB – ma oba antygeny (A i B), ale żadnych przeciwciał grupy AB0

Krew grupy 0 – nie ma żadnego antygenu, ale posiada oba przeciwciała (anty-A i anty-B)

Zasady przetaczania krwinek czerwonych

Grupa A (krwinki A) – może być dawcą dla grup: A, AB i biorcą od grup: A, 0

Grupa B (krwinki B) – może być dawcą dla grupy AB i biorcą od grup: AB, A, B, 0 (jest nazywana biorcą uniwersalnym)

Grupa AB (krwinki AB) – może być dawcą dla grupy AB i biorcą od grup: AB, A, B, 0 (jest nazywana biorcą uniwersalnym)

Grupa 0 (krwinki 0) – może być dawcą dla grup: A, B, AB, 0 i biorcą od grupy 0 (jest nazywana dawcą uniwersalnym)

Dziedziczenie

Dziecko dziedziczy dwa geny grupy krwi, po jednym od każdego z rodziców. Geny te łączą się ze sobą, dając jedną z czterech grup krwi. Przedstawiona poniżej tabela obrazuje procentowe prawdopodobieństwo wystąpienia jednej z nich przy określonych genach rodziców.

Czynnik Rh

W grupach krwi występują również antygeny układu Rh. Może być on dodatni (85% ludzi) lub ujemny (15% ludzi). Czynnik ten ma wpływ na przetaczanie krwi, osoby z grupą Rh- mogą otrzymać jedynie grupę krwi Rh-. Przetoczenie krwi z czynnikiem dodatnim wywołałoby powstanie przeciwciał anty-Rh. Natomiast osoby z grupą krwi Rh+ mogą otrzymać zarówno krew o czynniku dodatnim, jak i ujemnym.

Na szczególną uwagę zasługuje sytuacja, gdy brak zgodności między Rh matki a Rh płodu. Może się tak zdarzyć, gdy matka ma grupę Rh-, a ojciec Rh+ i dziecko odziedziczy po ojcu dodatni współczynnik. Wtedy przy porodzie krew matki może zmieszać się z krwią dziecka i doprowadzić do zaburzeń. Przy pierwszym porodzie nie ma jeszcze większego niebezpieczeństwa, ale przy drugim dziecku może pojawić się zaburzenie zwane erytroblastozą płodową prowadzącą do rozpadu krwinek. W takich przypadkach ciąża powinna być pod szczególną obserwacją lekarską a matce podaje się gammaglobuliny. Nie ma takiego ryzyka, gdy matka ma grupę Rh+.