Choroby neurologiczne
UKŁAD NERWOWY
Układ nerwowy pełni w organizmie funkcję szczególną. Jest nastawiony na łączność ze światem zewnętrznym, odbiera z niego informacje za pośrednictwem narządów zmysłów, zarządza aparatem ruchowym (układ nerwowy somatyczny), a także integruje czynności poszczególnych narządów i dba o równowagę wewnętrzną organizmu (układ autonomiczny).
Podstawowym elementem budowy układu nerwowego jest neuron, czyli komórka nerwowa z odchodzącymi od niej wypustkami. Jej głównym zadaniem jest przyjmowanie, przetwarzanie i przekazywanie informacji w postaci bodźców elektrycznych lub chemicznych.
Układ nerwowy dzieli się na ośrodkowy i obwodowy.
Do układu nerwowego ośrodkowego zalicza się:
- mózgowie (encephalon)
- rdzeń kręgowy (medulla spinalis).
Do układu nerwowego obwodowego zalicza się:
- nerwy czaszkowe (12 par)
- nerwy rdzeniowe (31 par).
OŚRODKOWY UKŁAD NERWOWY
Mózgowie jest położone w jamie czaszki, ma kształt jajowaty, jego dolna powierzchnia jest spłaszczona i nosi nazwę podstawy mózgu.
W linii pośrodkowej widoczna jest głęboka szczelina podłużna mózgu, która oddziela prawą i lewą półkulę. Półkule zakrywają od góry pień mózgu. Szczelina poprzeczna mózgu oddziela móżdżek od półkul mózgowych. Zewnętrzną powierzchnię półkul pokrywa istota szara zwana korą mózgową. Pod korą mózgową znajduje się istota biała, w której leżą skupienia istoty szarej nazywane jądrami podkorowymi. Na zewnętrznej powierzchni mózgu widać liczne fałdy, nazywane zakrętami mózgu. Są one porozdzielane licznymi bruzdami albo szczelinami mózgu. Na dnie szczeliny podłużnej mózgu znajduje się spoidło wielkie mózgu nazywane ciałem modzelowatym, które składa się z włókien nerwowych, łączących obie półkule mózgu.
Rdzeń przedłużony położony jest na podstawie mózgowia. Na wysokości otworu potylicznego wielkiego przechodzi w rdzeń kręgowy. Przez rdzeń przedłużony przebiegają wszystkie impulsy nerwowe podążające z mózgu do rdzenia kręgowego i odwrotnie. Na dolnej powierzchni rdzenia przedłużonego występują dwa wypukłe, białe pasma, zwane piramidami, które są utworzone przez włókna drogi piramidowej. Większa część włókien drogi piramidowej przechodzi na stronę przeciwną, tworząc skrzyżowanie piramid.
Rdzeń przedłużony położony jest na podstawie mózgowia. Na wysokości otworu potylicznego wielkiego przechodzi w rdzeń kręgowy. Przez rdzeń przedłużony przebiegają wszystkie impulsy nerwowe podążające z mózgu do rdzenia kręgowego i odwrotnie. Na dolnej powierzchni rdzenia przedłużonego występują dwa wypukłe, białe pasma, zwane piramidami, które są utworzone przez włókna drogi piramidowej. Większa część włókien drogi piramidowej przechodzi na stronę przeciwną, tworząc skrzyżowanie piramid.
W rdzeniu przedłużonym znajdują się najważniejsze dla życia ośrodki nerwowe:
- ośrodek oddechowy
- ośrodek regulacji czynności serca
- ośrodek naczynioruchowy.
Rdzeń przedłużony stanowi także skupienie ośrodków nerwowych dla następujących czynności odruchowych:
- ssanie
- żucie
- połykanie
- wymioty
- kichanie
- kaszel
- mruganie powiekami
- wydzielanie potu
- regulowanie przemiany materii.
Wszystkie te odruchy są wrodzone i występują już u noworodka.
Bezpośrednio nad rdzeniem przedłużonym leży tyłomózgowie wtórne, w skład którego wchodzą:
Most – mający kształt grubego walca, ułożonego poprzecznie z przodu rdzenia przedłużonego, składający się z włókien nerwowych i skupisk istoty szarej tworzących jądra własne mostu
Móżdżek – zbudowany z części środkowej, zwanej robakiem, i dwóch półkul móżdżku. Móżdżek bierze udział w koordynacji ruchów dowolnych i w prawidłowym rozmieszczeniu napięcia mięśniowego.
Śródmózgowie – stanowi krótką część pnia mózgu, która łączy między mózgowie z mostem i móżdżkiem. Zalicza się do niego konary mózgu i blaszkę pokrywy śródmózgowia. We wnętrzu śródmózgowia przebiega wodociąg mózgu.
Międzymózgowie – znajduje się pod środkową częścią ciała modzelowatego. Leżąca w części przedniej komora III łączy się z komorami bocznymi mózgu. W części tylnej przechodzi w wąską szczelinę, zwaną wodociągiem mózgu, przez którą łączy się z komorą IV. Boczne ściany komory III zbudowane są z dużych skupień istoty szarej i tworzą tzw. wzgórze. We wzgórzu kończą się drogi czuciowe, biegnące od wszystkich receptorów ciała. Ścianę tylną komory III tworzy spoidło tylne mózgu. U dołu leży podwzgórze przechodzące w lejek, na którym zawieszona jest przysadka mózgowa. Bocznie od wzgórza mieści się jądro soczewkowate, oddzielone od wzgórza torebką wewnętrzną, która stanowi skupienie włókien nerwowych, biegnących od kory mózgowej do rdzenia kręgowego (droga piramidowa).
W okolicy podwzgórzowej mieszczą się następujące ośrodki nerwowe:
- głodu i sytości
- pragnienia (który jest ściśle związany z ośrodkiem termoregulacji)
- agresji i ucieczki
- rozrodczy.
Kresomózgowie jest częścią układu nerwowego, która bardzo wyraźnie różni człowieka od innych przedstawicieli świata zwierząt. Składa się z dwóch półkul mózgowych i łączącego je ciała modzelowatego.
W każdej półkuli wyróżnia się cztery płaty:
- czołowy
- ciemieniowy
- skroniowy
- potyliczny.
Półkule mózgowe od zewnątrz pokrywa warstwa istoty szarej, czyli kora mózgowa. W niej zlokalizowane są ośrodki korowe, czyli pewne okolice związane z określonymi czynnościami.
Ośrodki korowe
- ośrodki ruchowe
- ośrodki czuciowe (odbierają informacje o ruchach mięśni, wrażenia dotyku, ciepła, zimna)
- ośrodki słuchowe (odbierają wrażenia słuchowe)
- ośrodki wzrokowe (odbierają wrażenia wzrokowe)
- ośrodki mowy
- ośrodek czuciowy mowy Wernickiego odpowiedzialny za rozumienie mowy
- ośrodek ruchowy mowy Brocka odpowiedzialny za zdolność mówienia, czyli zestawiania głosek i sylab
- ośrodek wzrokowy mowy odpowiedzialny za rozumienie pisma
- ośrodki wyższych czynności nerwowych (intelekt, inteligencja, sfera moralna człowieka).
Rdzeń kręgowy leży w kanale kręgowym. Ma kształt walcowatego sznura, nieco spłaszczonego w kierunku strzałkowym, o średnicy około 1 cm. Rozpoczyna się bez wyraźnej granicy, na wysokości otworu potylicznego wielkiego, a kończy się na wysokości górnej krawędzi drugiego kręgu lędźwiowego, zwanego stożkiem rdzeniowym, nie wypełnia więc całego kanału kręgowego, lecz jest od niego krótszy. Rdzeń kręgowy przewodzi impulsy nerwowe, gdyż stanowi skupienie dróg nerwowych do mózgowych i od mózgowych.
W pewnych odcinkach rdzenia kręgowego mieszczą się ośrodki nerwowe zaopatrujące określone odcinki ciała w nerwy czuciowe, ruchowe, wydzielnicze i naczyniowe:
- ośrodki ruchowe kończyn górnych
- ośrodki ruchowe mięśni klatki piersiowej, przepony i brzucha
- ośrodki ruchowe przepony
- ośrodki ruchowe mięśni kończyn dolnych.
Ośrodki autonomiczne rdzenia kręgowego:
- oddawania moczu — mikcji
- oddawania stolca – defekacji
- wzwodu – erekcji
- wytrysku – ejakulacji
- naczynioruchowe i wydzielnicze dla gruczołów potowych skóry
- odruchów źrenicy.
Rdzeń kręgowy oraz mózgowie otaczają trzy opony mózgowo-rdzeniowe:
- twarda — twardówka
- pajęcza – pajęczynówka
- miękka – naczyniówka.
Przestrzeń zawarta pomiędzy oponą pajęczą a miękką nazywana jest jamą podpajęczynówkową i wypełnia ją płyn mózgowo-rdzeniowy. Na wysokości końskiego ogona (poniżej drugiego kręgu lędźwiowego L2) jama podpajęczynówkowa rozszerza się, tworząc tzw. zbiornik końcowy.
OBWODOWY UKŁAD NERWOWY
Nerwy czaszkowe występują w liczbie 12 par i są oznaczone cyframi rzymskimi. Opuszczają czaszkę przez otwory w jej podstawie.
Można je podzielić na trzy kategorie:
1. nerwy wyłącznie czuciowe (dośrodkowe, zmysłowe): I, II, VIII
2. nerwy wyłącznie ruchowe (odśrodkowe): IV, VI, XI, XII
3. nerwy mieszane: III, V, VII, IX, X
Nerw rdzeniowy powstaje z połączenia ruchowego korzenia brzusznego, odchodzącego od rdzenia kręgowego, z czuciowym korzeniem grzbietowym, rozpoczynającym się w zwoju rdzeniowym. W skład nerwu rdzeniowego wchodzą włókna nerwowe ruchowe, czuciowe i autonomiczne.
Wyróżnia się 31 par nerwów rdzeniowych:
- 8 szyjnych
- 12 piersiowych
- 5 lędźwiowych
- 5 krzyżowych
- 1 guziczny.
