Paraliż, inaczej porażenie (plegia), to całkowita niemożność wykonywania dowolnego ruchu. Jest wynikiem zaburzeń dopływu impulsów nerwowych do mięśni.
W zależności od lokalizacji uszkodzenia wyróżnia się porażenie:
- jednej kończyny
- dwóch kończyn
- czterech kończyn
- tzw. porażenie połowicze.
Czasami porażenie dotyczy tylko części kończyny.
OBJAWY PARALIŻU
Najcięższą postacią porażenia jest tetraplegia, czyli porażenie wszystkich czterech kończyn. Powstaje przy urazie rdzenia kręgowego w odcinku szyjnym (np. przy skoku do wody na głowę w miejscu, gdzie jest płytko). Przy uszkodzeniu mózgu lub niższych niż szyjny odcinków rdzenia powstaje paraplegia, czyli porażenie obu kończyn dolnych.
Hemiplegia to porażenie kończyny górnej i dolnej po tej samej stronie – np. lewej ręki i lewej nogi, wynikające z uszkodzenia mózgu, np. w przebiegu udaru, poza niemożnością wykonania ruchu paraliż charakteryzuje się obecnością różnych objawów, które można wykryć w trakcie badania neurologicznego.
W zależności od tego, jakie struktury organizmu odpowiedzialne za ruch zostały uszkodzone, pojawiają się objawy porażenia wiotkiego lub spastycznego.
Objawy porażenia wiotkiego
- ograniczony charakter porażenia
- obniżenie napięcia mięśniowego (wiotkość)
- zanik mięśni
- zniesienie odruchów ścięgnistych oraz okostnowych
- drżenie pęczkowe mięśni (szybkie oraz krótkotrwałe skurcze całych pęczków mięśniowych).
Odruch to bardzo szybka, niezależna od naszej woli reakcja na bodziec (np. na ból, dotyk). W badaniu neurologicznym za pomocą młotka neurologicznego można zbadać kilka odruchów. Fizjologiczne odruchy ścięgniste i okostnowe polegają na reakcji kończyny lub jej części na uderzenie młotkiem neurologicznym w określone punkty kostne i miejsca przyczepu ścięgien. W przypadku porażenia wiotkiego odruchy te są zniesione. Mięśnie są wiotkie i nie przeciwstawiają się ruchom biernym. Poza tym po kilku tygodniach od uszkodzenia pojawiają się zaniki mięśniowe. Obserwuje się drżenia pęczkowe.
Objawy porażenia spastycznego
- globalny charakter porażenia
- wzmożenie napięcia mięśniowego
- wzmożenie odruchów głębokich
- pojawienie się odruchów patologicznych
- zniesienie odruchów powierzchownych
- współruchy patologiczne.
Głównym objawem porażenia spastycznego są odruchy patologiczne, które nie występują u zdrowego, dorosłego człowieka. Przykładem takich odruchów jest objaw Babińskiego. Poza tym występuje wzmożone napięcie mięśniowe, głównie dotyczy to mięśni, które odpowiadają za zgięcie kończyn górnych i prostowanie kończyn dolnych.
W czasie wykonywania ruchów biernych wyczuwa się duży opór ze strony mięśni. Współruchy patologiczne są to dodatkowe ruchy, które mimo woli chorego dołączają się do czynności zamierzonych (dowolnych).
W sytuacji, gdy np. pacjent próbuje sięgnąć po szklankę i wyciąga w jej kierunku dłoń (ruch zamierzony, zgodny z jego wolą), pojawiają się dodatkowe, niezamierzone ruchy kończyny górnej (np. zgięcie w łokciu).
Zarówno osłabienie, jak i wzmożenie odruchów jest nieprawidłowym objawem, co ujawnia się w badaniu neurologicznym.
Objaw Babińskiego – patologiczny odruch; wywołuje się go przez drażnienie skóry podeszwy stopy – następuje wówczas zginanie palucha ku górze, a pozostałych palców ku dołowi, z ich wachlarzowatym rozsunięciem.
PRZYCZYNY PARALIŻU
Wykonywanie ruchów to bardzo złożona czynność, która wymaga sprawnej koordynacji wielu elementów układu ruchu:
- kości
- stawów
- więzadeł
- mięśni
- różnych struktur układu nerwowego.
Uszkodzenie tych ostatnich prowadzi do powstania paraliżu.
Porażenie wiotkie wynika z uszkodzenia:
- nerwów obwodowych
- splotów nerwowych
- korzeni nerwów
- specjalnych komórek ruchowych w rdzeniu kręgowym.
Porażenie spastyczne jest efektem patologicznych zmian w:
- korze mózgowej
- pniu mózgu
- rdzeniu kręgowym.
Czynników, które mogą doprowadzić do uszkodzenia powyższych struktur, jest wiele np.:
- udar mózgu
- guzy i urazy mózgu oraz rdzenia kręgowego
- stwardnienie rozsiane
- zaburzenia genetyczne i rozwojowe (np. rozszczep kręgosłupa)
- infekcje układu nerwowego
- procesy zwyrodnieniowe
- przewlekły ucisk nerwu.
Porażenie kończyny może mieć charakter psychogenny (zaburzenie dysocjacyjne). Wówczas poza niemożnością wykonania ruchu nie stwierdza się pozostałych objawów plegii, jak zaniki mięśniowe, zmiany w odruchach.
DIAGNOSTYKA PORAŻENIA
Podstawą rozpoznania paraliżu jest badanie neurologiczne, którego częścią jest badanie układu ruchu. Obserwowanie chorego pozwala wykryć obecność drżeń pęczkowych i zaników mięśniowych. Bada się ruchy bierne (ruchy, które wykonuje się „za pacjenta” – zginanie i prostowanie jego stawów) oraz ruchy czynne (ruchy, które pacjent wykonuje sam). Bada się również odruchy, zwracając uwagę na występowanie odruchów patologicznych lub brak odruchów fizjologicznych. Ocenia się chód i zborność ruchów.
Istotne jest ustalenie przyczyny porażenia, gdyż ma to znaczenie przy rokowaniu zmniejszenia lub ustąpienia porażenia.
LECZENIE PORAŻENIA
Porażenie wymaga kompleksowej rehabilitacji, nie tylko ruchowej, ale również psychicznej i społecznej.
Dlatego w skład zespołu, który prowadzi rehabilitację, wchodzą: lekarz, fizjoterapeuta, psycholog, logopeda, pracownik socjalny. Proces rehabilitacji powinien rozpocząć się jak najwcześniej i mieć ciągły charakter. W przypadku gdy porażeniu towarzyszy wzmożone napięcie mięśniowe (spastyczność), możliwe jest stosowanie leków, które je obniżają.
Szansa na powrót do sprawności ruchowej zależy głównie od miejsca i przyczyny uszkodzenia układu nerwowego oraz intensywności rehabilitacji.
