Otępienie to zespół objawowy spowodowany chorobą mózgu, zwykle o charakterze przewlekłym i postępującym, charakteryzujący się licznymi zaburzeniami funkcji poznawczych, takich jak: pamięć, myślenie, orientacja, rozumienie, liczenie, zdolność do uczenia się, funkcje językowe oraz zdolność do oceniania (krytycyzm).
Deficyty te zaburzają codzienne funkcjonowanie chorego. Uszkodzenie funkcji poznawczych łączy się zwykle z obniżeniem kontroli nad reakcjami emocjonalnymi, społecznymi i zachowaniem. Liczba osób z otępieniem rośnie z wiekiem. Dotyka ono 5-10% osób po 65. roku życia, natomiast po 85 roku życia około 20-40% osób.
Mózg starzeje się, jak każdy inny organ ludzkiego ciała. Jego sprawność z czasem fizjologicznie obniża się, a przypominanie sobie potrzebnych informacji jest coraz trudniejsze. Jednak jeśli nie upośledza codziennego funkcjonowania, raczej nie jest to choroba Alzheimera ani otępienie.
OBJAWY OTĘPIENIA
Otępienie charakteryzuje się zaburzeniami w zakresie:
- pamięci
- myślenia i rozumienia
- zdolności uczenia się
- posługiwania się językiem
- liczenia
- orientacji w przestrzeni i co do własnej osoby
- kontroli emocji
- kontaktów społecznych.
Zaburzenia pamięci i innych funkcji poznawczych poprzedzone są zwykle przez:
- zwiększoną męczliwość uwagi
- konieczność częstych przerw w pracy w celu odzyskania sprawności
- drażliwość, zniecierpliwienie j
- brak opanowania
- brak apetytu
- zaburzenia snu
- zmiany w zachowaniu
- nieobowiązkowość, roztargnienie
- niecharakterystyczne dolegliwości, np. bóle głowy.
W miarę postępu choroby, objawy stają się coraz bardziej dokuczliwe, zarówno dla pacjenta, jak i jego opiekunów i polegają na:
- trudnościach w znalezieniu przedmiotów codziennego użytku
- zapominaniu nazwisk dobrze znanych wcześniej osób
- przygnębieniu, lęku, podejrzliwości, agresji
- spowolnieniu psychoruchowym
- zubożeniu słownictwa, potem całkowitym braku mowy
- gubieniu się w czasie podróży i spacerów
- zapominaniu fragmentów swojego życiorysu, a potem także podstawowych informacji o sobie – adresu czy imion bliskich osób
- bezsenności, odwróceniu rytmu dobowego
- rozmawianiu ze swoim odbiciem w lustrze (objaw lustra)
- nietrzymaniu moczu i stolca, zanieczyszczaniu się
- konieczności pomocy choremu w najprostszych czynnościach dnia codziennego – myciu, jedzeniu.
PRZYCZYNY OTĘPIENIA
Ponad 75% przypadków otępień jest spowodowanych przez chorobę Alzheimera lub przez zmiany naczyniowe w mózgu, przede wszystkim miażdżycę.
Sprzyjają jej:
- nadciśnienie tętnicze
- cukrzyca
- palenie tytoniu
- podwyższony poziom cholesterolu
- otyłość
- przewlekły stres.
Ponadto, znacznie rzadziej, otępienie może być spowodowane przez:
- nadczynność i niedoczynność tarczycy
- niedobór witaminy B12) kwasu foliowego
- guzy mózgu
- urazy głowy, mikro urazy (otępienie bokserów)
- przewlekłe działanie substancji toksycznych, w tym alkoholu i metali ciężkich
- infekcje układu nerwowego, np. zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych czy mózgu
- przewlekły krwiak podtwardówkowy
- chorobę Parkinsona
- pląsawicę Huntingtona.
DIAGNOSTYKA OTĘPIENIA
Wstępne podejrzenie otępienia można wysunąć po przeprowadzeniu testów przesiewowych takich, jak MMSE (Mini Mental State Examination – Skrócona Skala Oceny Stanu Psychicznego) oraz Test Rysowania Zegara. MMSE jest zbiorem prostych pytań, np. o dzisiejszą datę, miejsce, w którym chory się znajduje, oraz zapamiętywanie prostych wyrazów. Za każdą dobrą odpowiedź chory dostaje punkty. Zbyt mała ich liczba może świadczyć o otępieniu. Dostępne są ponadto różnorodne badania laboratoryjne i obrazowe, które służą raczej wykluczeniu potencjalnie odwracalnych przyczyn otępienia. Badania te zostały wymienione w chorobie Alzheimera.
LECZENIE OTĘPIENIA
Około 10% przypadków otępień jest częściowo lub całkowicie odwracalnych.
Do otępień odwracalnych należą otępienia spowodowane m.in. przez:
- nadczynność i niedoczynność tarczycy
- niedobór witaminy B12, kwasu foliowego
- guzy mózgu poddające się leczeniu neurochirurgicznemu
- przewlekły krwiak podtwardówkowy
- przewlekłe działanie substancji toksycznych, w tym alkoholu i metali ciężkich.
Usunięcie czynnika sprawczego, wyrównanie gospodarki hormonalnej i witaminowej może złagodzić objawy otępienia. W pozostałych przypadkach otępień (głównie choroba Alzheimera i otępienie naczyniopochodne) można jedynie zwalczać objawy choroby przez podawanie leków zwiększających przepływ krwi przez mózg, poprawiających przewodzenie impulsów nerwowych w mózgu czy polepszających metabolizm komórek mózgowych.
Ponadto stosowane są leki przeciwdepresyjne, nasenne czy stabilizujące nastrój.
Z punktu widzenia psychoterapeutycznego niezwykle istotne jest ciągłe aktywizowanie chorych. Pozbawienie ich wysiłku intelektualnego i zmniejszenie liczby bodźców dopływających do nich pogłębia zaburzenia pamięci i zmiany osobowości.
PORADY LEKARZA
Przestrzeganie poniższych zasad może spowolnić postępujące z wiekiem osłabienie pamięci:
- racjonalne, zrównoważone odżywianie z uwzględnieniem witamin z grupy B, kwasów omega-3 i antyoksydantów (głównie witaminy C)
- rezygnacja ze szkodliwych nałogów, w tym słodyczy
- stosowanie ziół i przypraw wyostrzających pamięć — miłorzębu japońskiego (Ginko biloba), żeń-szenia, kurkumy
- kontrola stresu
- szybkie wygaszanie stanów zapalnych
- leczenie zaburzeń trawienia i chorób wątroby
- uprawianie sportów rekreacyjnych, aby usprawnić krążenie krwi i redukować nadwagę
- regularny wysiłek intelektualny (pamięć wymaga treningu).
Jeśli mimo to osłabienie pamięci postępuje, należy zwrócić się do lekarza rodzinnego, neurologa lub psychiatry.
Porady dla rodzin osób cierpiących wskutek otępienia:
Trzeba dowiedzieć się jak najwięcej o chorobie, związanych z nią zmianach w zachowaniu pacjenta, aby lepiej go zrozumieć i móc zaakceptować. Należy również utrzymywać stały kontakt z opiekunem lub pielęgniarzem chorego oraz poświęcać choremu dużo czasu, także wtedy, gdy ma on stałego, wykwalifikowanego opiekuna; rodzina i zainteresowanie z jej strony są dla pacjenta bardzo ważne, dają mu m.in, motywację oraz siły do walki z chorobą.