Zadaniem układu trawiennego, pokarmowego jest przyjmowanie i trawienie, czyli rozkładanie spożywanych pokarmów na proste składniki, stanowiące materiał do budowy i regeneracji tkanek organizmu.




Proces trawienia warunkuje powstanie związków wysokoenergetycznych, niezbędnych dla podtrzymania wszelkich procesów życiowych. Końcową fazę procesu trawienia stanowi wydalenie.

Najważniejsze odcinki układu trawiennego:

  • jama ustna
  • gardło
  • przełyk
  • żołądek
  • jelito cienkie
  • jelito grube.

Bardzo ważne funkcje spełniają także gruczoły trawienne, takie jak:

  • ślinianki
  • wątroba
  • trzustka.

Jama ustna (cavum oris) służy do przyjmowania pokarmu, jego oceny i rozdrabniania. Tutaj także odbywa się już wstępne trawienie, zanim pokarm przejdzie dalej, do gardła i przełyku. Ślina wydzielana do jamy ustnej nawilża jedzenie, zawiera enzymy trawiące pokarmy skrobiowe. Pokarm w jamie ustnej formowany jest w kęsy pokarmowe, skąd przechodzi dalej, aż do przełyku.

Gardło (pharynx) ma kształt lejkowatej cewy mięśniowo-włóknistej, położonej za jamą nosową jamą ustną i krtanią. Część ustna gardła stanowi skrzyżowanie drogi oddechowej i pokarmowej.

Przełyk (oesophagus) jest elastycznym przewodem łączącym gardło z żołądkiem. Jego długość wynosi około 25 cm. Posiada odcinki: szyjny, piersiowy i brzuszny. Od wewnątrz przełyk pokryty jest błoną śluzową na zewnątrz natomiast tkanką łączną.

Podczas przełykania pokarmu fałdy wyściółki oraz ściany przełyku rozciągają się, powodując przesuwanie poszczególnych kęsów do żołądka, tzw. ruchy perystaltyczne przełyku.

Żołądek (ventriculus) jest rozszerzonym workiem mięśniowym, do którego trafia połknięty pokarm z przełyku. Pokarm zbiera się w żołądku, w którym zachodzą kolejne procesy trawienne. Następnie treść żołądkowa zostaje przesunięta do jelita cienkiego.

Żołądek ma kształt haka. Od góry łączy się z przełykiem, a ku dołowi z pierwszym odcinkiem jelita cienkiego – dwunastnicą.

W żołądku wyróżnia się ścianę przednią i tylną. Obie powierzchnie przechodzą jedna w drugą na brzegach zwanych krzywiznami.

Połączenie żołądka z przełykiem tworzy wpust (cardia) – w nim znajduje się warstwa mięśni okrężnych, które utrzymują ujście do żołądka w stanie zamkniętym. Prawy obwód przełyku przechodzi w krzywiznę mniejszą. Od strony lewej przejście to tworzy wcięcie zwane wcięciem wpustowym, które kończy się workowatym uwypukleniem, zwanym dnem żołądka. Część przylegająca do wpustu to część wpustowa; środkowa, największa część to trzon żołądka, a dolna to część odźwiernikowa, kończąca się odźwiernikiem (pylorus). Jest to mięsień zamykający połączenie żołądka z dwunastnicą.

Ściana żołądka składa się z czterech warstw: zewnętrznej – błony surowiczej; mięśniówki; błony podśluzowej, zawierającej naczynia krwionośne i nerwy, oraz z błony śluzowej, która jest silnie pofałdowana, co zwiększa jej powierzchnię. W błonie śluzowej występują gruczoły odźwiernikowe, produkujące śluz, i właściwe wytwarzające kwas solny oraz enzymy trawienne.

Błona mięśniowa żołądka składa się z trzech warstw: zewnętrznej – podłużnej, środkowej-okrężnej, i wewnętrznej skośnej.

Chłonka, zbierana z żołądka, płynie przez układ naczyń chłonnych do wielu węzłów znajdujących się na krzywiznach mniejszej i większej żołądka, a potem do węzłów chłonnych trzewnych.

Żołądek

Wątroba (hepar) jest narządem miąższowym i największym gruczołem trawiennym, leżącym w nadbrzuszu, pod prawym łukiem żebrowym, większą częścią po prawej stronie; ma masę około 1,5 kg i barwę czerwono-brunatną. Jej kształt zależy od stanu sąsiadujących z nią narządów.

Wyróżnia się na niej:

  • powierzchnię przeponową (wypukłą)
  • powierzchnię trzewną.

Prawie w całości wątrobę pokrywa błona surowicza — otrzewna, wyjątek stanowi pole nagie na tylnej części powierzchni przeponowej.

Na powierzchni przeponowej widoczny jest wycisk sercowy. Na powierzchni trzewnej widoczne są trzy bruzdy w kształcie litery H, które dzielą tę powierzchnię na kilka pól.

Z zewnątrz wątroba okryta jest otrzewną pod którą mieści się torebka włóknista – Glissona.

Wątrobę przytrzymują więzadła otrzewnowe:

  • wieńcowe,
  • trójkątne prawe i lewe
  • wątrobowo-przeponowe
  • wątrobowo-nerkowe
  • wątrobowo-przełykowe
  • wątrobowo-żołądkowe
  • wątrobowo-dwunastnicze
  • sierpowate
  • obłe wątroby.

Podstawową jednostką wątroby jest zrazik. Każdy zrazik otoczony jest tkanką łączną w której znajduje się tętnica, żyła i przewód międzyzrazikowy. Te trzy struktury wspólnie tworzą triadę międzyzrazikową Przewodziki międzyzrazikowe łączą się w coraz większe przewodziki żółciowe, z których powstaje przewód wątrobowy prawy i lewy. We wnęce wątroby łączą się one w przewód wątrobowy wspólny.

Wątroba cały czas produkuje żółć, która w czasie posiłków spływa do jelita. Między posiłkami gromadzi się ona w pęcherzyku żółciowym, tam również jest 10-krotnie zagęszczana.

Funkcje wątroby

  • przemiana węglowodanów, białek i tłuszczów
  • magazynowanie witamin A, D, B
  • wychwytywanie z krwi i przemiana substancji toksycznych
  • wytwarzanie i magazynowanie glikogenu
  • produkcja żółci
  • wytwarzanie heparyny – substancji przeciwkrzepliwej
  • wytwarzanie ciepła
  • wytwarzanie białek osocza i osoczowych czynników krzepnięcia
  • uczestniczenie w tworzeniu i niszczeniu krwinek czerwonych.

Wątroba jest narządem, do którego krew dostarczają:

  • tętnica wątrobowa właściwa (arteria hepatica propria) – stanowi unaczynienie odżywcze, dostarcza do wątroby 30% krwi, jest gałęzią tętnicy wątrobowej wspólnej, płynie nią świeżo utlenowana krew z serca
  • żyła wrotna (vena portae) – stanowi unaczynienie czynnościowe, dostarcza 70% krwi; naczyniem tym płynie do wątroby krew pochodząca z przewodu pokarmowego na odcinku od żołądka do odbytnicy. Krew ta zawiera dużo substancji odżywczych wchłoniętych w jelitach. Żyła wrotna dzieli się na prawą i lewą odnogę, które dostarczają krew do obszarów wątroby, podobnie jak tętnica wątrobowa. Krew żylna wraca do serca żyłami wątrobowymi.

W krążeniu wrotnym krew z narządów trawiennych i śledziony dopływa żyłą wrotną do wątroby. Tu dzieli się na sieć naczyń włosowatych, które wnikają w miąższ wątroby. Przefiltrowana krew wraca coraz większymi żyłami, które zbierają się jako dwie żyły wątrobowe i uchodzą do żyły głównej dolnej.

Trzustka (pancreas) jest drugim co do wielkości gruczołem trawiennym. Pełni także funkcje endokrynne. Składa się z głowy, trzonu i ogona. Położona jest zaotrzewnowo na tylnej ścianie brzucha. Głowę otacza dwunastnica, ogon sięga aż do wnęki śledziony. Jej masa wynosi od 70 do 100 g, długość od 12 do 20 cm, wysokość 4-5 cm, a grubość 2-3 cm. Budowa trzustki pozwala na wyodrębnienie w niej części zewnątrz- i wewnątrzwydzielniczej.

Trzustka ma budowę drobnopłacikową. Część zewnątrzwydzielnicza stanowi około 90%, a wewnątrzwydzielnicza zaledwie 10% masy gruczołu. Część zewnątrzwydzielnicza wytwarza sok trzustkowy, zawierający enzymy trawienne, trawiące węglowodany, białka, tłuszcze. Sok ten odprowadzany jest przewodem trzustkowym głównym i dodatkowym do dwunastnicy. Część wewnątrzwydzielnicza mieści się w obrębie ogona w postaci wysepek utworzonych z trzech rodzajów komórek: alfa, beta, gamma. Komórki alfa produkują glukagon, podnoszący stężenie cukru we krwi. Komórki beta wytwarzają insulinę mającą zdolność obniżania poziomu cukru we krwi. Komórki gamma wytwarzają somatostatynę, pełniącą rolę miejscowego czynnika hamującego uwalnianie hormonów.

Jelito cienkie (intestinum tenue) jest najdłuższą częścią przewodu pokarmowego. Jego początek i koniec zamykają zastawki. W górnej, początkowej części – zastawka odźwiernika, a w dolnej, końcowej — zastawka krętniczo-kątnicza. Długość jelita cienkiego waha się od 4 do 5 m. Jelito cienkie można podzielić na: dwunastnicę, jelito czcze oraz jelito kręte. Jelita są głównym miejscem trawienia i wchłaniania pokarmu.

Dwunastnica (duodenum) obejmuje głowę trzustki jak podkowa. Jest to pierwszy i najkrótszy odcinek jelita cienkiego. Zawartość żołądka miesza się z enzymami trawiennymi i żółcią w dwunastnicy. Można w niej wyróżnić: opuszkę, część zstępującą część poziomą i część wstępującą która zagięciem dwunastniczo-czczym przechodzi w jelito czcze. Tylko część górna dwunastnicy leży wewnątrzotrzewnowe i dochodzi do niej więzadło wątrobowo-dwunastnicze. Wydzielina wątroby i trzustki uchodzi do dwunastnicy na brodawce większej. Nieco powyżej brodawki większej położona jest brodawka mniejsza, na której znajduje się ujście przewodu trzustkowego dodatkowego. Obydwie brodawki zaopatrzone są w mięśnie zwieracze.

Jelito czcze (stanowi 2/5 długości jelita cienkiego) i kręte (3/5) leżą wewnątrzotrzewnowe i mają krezkę. Ściana jelita cienkiego składa się z czterech warstw: surowiczej, mięśniowej, podśluzowej i śluzowej. W całym jelicie cienkim występują gruczoły jelitowe. Tkanka limfatyczna błony śluzowej wytwarza grudki chłonne, które dzieli się na samotne i skupione. Błona mięśniowa jelita cienkiego, wykonując ruchy robaczkowe, wahadłowe i odcinkowe, przesuwa treść pokarmową i wchłania po drodze składniki odżywcze do naczyń krwionośnych i chłonnych kosmków jelitowych.

Jelito grube (intestinum crassum) – stanowi ostatni odcinek przewodu pokarmowego; jego długość waha się od 1,5 do 2 m, rozpoczyna się ono od zastawki krętniczo-kątniczej, a kończy odbytem. Wyróżniamy w nim jelito ślepe (kątnica), okrężnicę i odbytnicę. Do jelita grubego wnika płynna zawartość z jelita cienkiego. Tu zachodzi proces resorpcji wody i formowanie kału. Jelito ślepe – od ściany dolnej jelita ślepego odchodzi wyrostek robaczkowy, którego długość wynosi średnio 7-10 cm. W miejscu ujścia wyrostka do jelita ślepego znajduje się zastawka.

Jelito ślepe przechodzi w okrężnicę (colon), najdłuższą część jelita grubego, która dzieli się na cztery odcinki:

  • okrężnicę wstępującą – ma około 12-20 cm długości; obejmuje obszar od zastawki krętniczo-kątniczej do prawego zagięcia okrężnicy zwanego wątrobowym, gdzie okrężnica wstępująca przechodzi w okrężnicę poprzeczną od przodu i z boków otacza ją otrzewna
  • okrężnicę poprzeczną (47-50 cm) – zaczyna się ona przy zagięciu wątrobowym, biegnie przez całą szerokość ciała do zagięcia okrężnicy w pobliżu śledziony
  • okrężnicę zstępującą – rozciąga się od lewego zagięcia w dół do brzegu miednicy, gdzie zaczyna się okrężnica esowata; jest dłuższa od okrężnicy wstępującej (22-30 cm)
  • okrężnicę esowatą- ma około 40 cm, charakteryzuje się znaczną ruchomością gdyż jest zawieszona na fałdzie otrzewnej; przechodzi w prostnicę (inaczej odbytnicę) i odbyt (anus).

Odbytnica – fałdy błony śluzowej układają się w odbytnicy w podłużne słupy odbytnicze. W ścianie odbytnicy znajdują się obfite sploty żylne, tworzące pas splotu odbytniczego. Odbyt zamknięty jest mięśniem zwieraczem.

Poznaj choroby układu trawiennego:

-
Wybrane choroby
Porady zdrowotne
Kategorie chorób