Zapalenie trzustki jest chorobą, której istotą jest powstanie nieodwracalnych zmian w miąższu narządu, początkowo z upośledzeniem funkcji zewnątrzwydzielniczej (soki trawienne), a w późniejszym okresie choroby – sprawności zewnątrzwydzielniczej (insulina, glukagon i inne).
Miejsce zmienionych zapalnie struktur miąższu trzustki zajmuje tkanka łączna, niektórych przypadkach produkowane w tkance trzustki enzymy trawiące białka, tłuszcze mogą trawić ściany przewodu trzustkowego, przerywać jego ciągłość, przedostawać się do miąższu organu, a po przerwaniu ciągłości torebki trzustki, do jamy otrzewnej.
FUNKCJE TRZUSTKI
- produkcja soków trawiennych zawierających enzymy trawiące białka, tłuszcze i cukry w przewodzie pokarmowym
- produkcja wodorowęglanów neutralizujących działanie kwaśnej treści żołądkowej dostającej się do dwunastnicy
- produkcja hormonów (insuliny, glukagonu i innych) kontrolujących poziom glukozy we krwi i wiele innych funkcji organizmu
Wyróżnia się zapalenie trzustki ostre i przewlekłe.
OBJAWY ZAPALENIA TRZUSTKI
Ostre zapalenie trzustki (postać obrzękowa, łagodniejsza i martwicza, gdzie na czoło objawów klinicznych wysuwa się wstrząs, będący stanem zagrożenia życia).
Objawy ostrego zapalenia trzustki:
- ból jest najczęstszym objawem
- ból pojawia się nagle i jest bardzo uciążliwy, zazwyczaj trwa kilka dni
- lokalizuje się najczęściej po lewej stronie, w nadbrzuszu wzdłuż łuków żebrowych
- ból może promieniować do kręgosłupa, a w zależności od kierunku rozprzestrzeniania się soków trzustkowych, bóle mogą pojawiać się w różnych miejscach, np. w podbrzuszu, dole biodrowym
- ból często nasila się po jedzeniu
- nudności i wymioty nieprzynoszące ulgi
- gorączka i dreszcze
- napięty brzuch bardzo bolesny w dotyku, mogą pojawić się objawy otrzewnowe
- zaburzenia świadomości, zaburzenia orientacji, niepokój
- żółtaczka
- ogólny stan chorego może być ciężki, i ze spadkiem ciśnienia tętniczego poniżej 80 mmHg, przyspieszeniem czynności serca i oddechu oraz potami.
Przewlekle zapalenie trzustki – objawy są niecharakterystyczne, przebieg choroby wieloletni.
Objawy przewlekłego zapalenia trzustki:
- ból brzucha nie występuje tak często jak w ostrym zapaleniu, trwa od kilku godzin do kilku dni
- ból pojawia się i znika co kilka miesięcy lub nawet lat
- u niektórych chorych występuje stale bez przerw, jest wtedy głęboki, promieniuje głównie do lewej łopatki i pleców
- niekiedy, by złagodzić objawy, chory przyjmuje pozycję siedzącą z pochyleniem do przodu
- wzdęcia
- wymioty
- stolce półpłynne, jasne i cuchnące
- niedożywienie i wyniszczenie, gdyż chorzy unikają posiłków pogarszających dolegliwości, czyli zaczynają głodować
- biegunka tłuszczowa, spowodowana upośledzonym wydzielaniem enzymów trawiennych do dwunastnicy
- upośledzona tolerancja glukozy lub nawet cukrzyca; dzieje się tak, gdyż upośledzone jest wytwarzanie insuliny i innych hormonów w chorym narządzie
- żółtaczka.
Do lekarza należy udać się, gdy:
- ból nie ustępuje po lekach przeciwbólowych dostępnych bez recepty
- pojawiają się trudności w oddychaniu O bólowi towarzyszą ciągłe wymioty, temperatura i dreszcze
- utrzymują się uporczywe wymioty.
PRZYCZYNY ZAPALENIA TRZUSTKI
Przyczyny w ostrym zapaleniu trzustki:
- choroby pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych (np. kamica pęcherzyka żółciowego)
- alkoholizm
- samoistne ostre zapalenie trzustki
- wynik działania lekarskiego (np. po zabiegach endoskopowych jak ECPW)
- nadczynność przytarczyc
- hiperlipidemia
- przyjmowanie leków (sterydy, niektóre leki moczopędne, antykoncepcyjne, sulfonamidy itp.)
- wady wrodzone trzustki
- urazy jamy brzusznej
- stany po operacjach brzusznych
- infekcje przebiegające z bakteriemią
- rak brodawki większej (Vatera) dwunastnicy
- mukowiscydoza.
Przyczyny przewlekłego zapalenia trzustki:
- alkohol; zdecydowanie najczęstsza przyczyna (do 85% przypadków)
- współistniejąca kamica żółciowa
- uraz trzustki
- palenie tytoniu
- nadczynność przytarczyc
- przyjmowanie niektórych leków
- genetyczne (wrodzone)
- autoimmunologiczne (kiedy układ odpornościowy człowieka omyłkowo niszczy trzustkę)
- zamknięcie przewodu trzustkowego (wyprowadza on sok trzustkowy z tego narządu), np. przez guz.
DIAGNOSTYKA ZAPALENIA TRZUSTKI
- rozmowa z pacjentem i dokładne badanie lekarskie
- badania krwi:
- badanie poziomu enzymów trzustkowych we krwi (podwyższone amylaza i lipaza)
- kontrola stanu wątroby (AspAT, A1AT, GGTP)
- spadek poziomu białek we krwi
- hiperglikemia
- USG jamy brzusznej
- tomografia komputerowa z podaniem dożylnie środka kontrastowego; jest najważniejszym badaniem w rozpoznaniu zapalenia trzustki
- RTG jamy brzusznej
- rezonans magnetyczny (jeśli nie można wykonać tomografii)
- ECPW; badanie polega na wprowadzeniu endoskopu przez usta do dwunastnicy chorego; następnie poprzez miejsce, gdzie do dwunastnicy uchodzi sok trzustkowy i żółć (brodawkę Vatera), podaje się do przewodu trzustkowego i dróg żółciowych środek kontrastowy; wykonując zdjęcie RTG można zobaczyć, jaki jest stan tych przewodów; możliwe jest także udrożnienie brodawki, jeśli zachodzi taka konieczność
- endosonografia
- cholangiopankreatografia rezonansu magnetycznego (MRCP).
LECZENIE ZAPALENIA TRZUSTKI
Leczenie w ostrym zapaleniu trzustki hospitalizacja:
- podawanie tlenu w razie problemów z oddychaniem
- dożylne uzupełnianie płynów traconych w czasie choroby, a czasami także odżywianie dożylne
- farmakologiczne uśmierzanie bólu antybiotyki, w razie podejrzenia zakażenia
- przez kilka dni ścisła dieta
- czasami umieszcza się w żołądku pacjenta rurkę, która odsysa kwaśną zawartość tak, aby ta nie spływała do i niższych części przewodu pokarmowego
- możliwe jest także wykonanie ECPW, jeśli przyczyną jest patologia przewodu trzustkowego lub dróg żółciowych.
Leczenie w przewlekłym zapaleniu trzustki:
- hospitalizacji wymagają tylko osoby z ciężkimi nawrotami tej przewlekłej choroby
- podawanie leków uśmierzających ból stosowanie diety bogatokalorycznej i bogatobiałkowej
- spożycie tłuszczu, dostosowane indywidualnie do pacjenta
- podawanie doustne enzymów trzustkowych w celu poprawy trawienia i wchłaniania pokarmów (zwłaszcza tłustych)
- absolutny zakaz picia alkoholu
- jeśli pojawi się cukrzyca (spowodowana brakiem insuliny), konieczne jest jej leczenie.
Jeśli te metody są niewystarczające, stosuje się leczenie operacyjne:
- usunięcie pęcherzyka żółciowego, jeśli przyczyną jest kamica pęcherzykowa; stosowane także w przypadku wystąpienia martwicy trzustki, w celu usunięcia obumarłych tkanek.
Powikłania w zapaleniu trzustki:
- zakażenie zmian martwiczych, z następowym powstaniem ropnia trzustki, ropowicy trzustki lub ropni w obrębie jamy brzusznej krwotoki z uszkodzonej trzustki do jamy otrzewnej
- przetoki
- niedrożność mechaniczna jelit
- rak trzustki
- sepsa
- niewydolność nerek.
PORADY LEKARZA
✓ NALEŻY:
- stosować dietę lekkostrawną (lekkie płyny i zupy, np. rosół), co powinno polepszyć stan chorego.
✓ NIE NALEŻY:
- spożywać alkoholu; całkowita abstynencja.