Celiakia (choroba trzewna) jest schorzeniem polegającym na występowaniu zaburzeń trawienia i wchłaniania w jelicie cienkim, związanym z nietolerancją glutenu zawartego w zbożach.

Jest chorobą zapalną o podłożu immunologicznym i prowadzi do zaniku błony śluzowej jelita cienkiego, utrudniając wchłanianie substancji pokarmowych z pożywienia, szczególnie tłuszczów. Istotne jest, że choroba może przebiegać bez objawów. Dwukrotnie częściej występuje u kobiet.

OBJAWY CELIAKII

Dolegliwości są bardzo różnorodne, np. u osób dorosłych dominują objawy spoza układu pokarmowego. U dzieci natomiast – związane z układem pokarmowym i w pierwszym okresie choroby jest wymagana hospitalizacja.

Objawy celiakii u dzieci:

  • pierwsze objawy pojawiają się około 1 roku życia, w zależności od czasu, w którym wprowadzono gluten do diety dziecka
  • zahamowanie lub spowolnienie tempa wzrostu dziecka
  • niedobór masy ciała
  • utrata łaknienia
  • niedorozwój szkliwa zębowego
  • owrzodzenia błony śluzowej jamy ustnej (afty)
  • wzdęty, bolesny brzuch
  • wymioty
  • przewlekła biegunka
  • zaparcia (rzadziej)
  • powiększenie obwodu brzucha
  • bladość skóry
  • osłabienie mięśni
  • nadmierna drażliwość
  • apatia
  • obrzęki obwodowych części kończyn.

Objawy celiakii u starszych dzieci i dorosłych:

  • niedokrwistość (anemia)
  • uczucie ogólnego zmęczenia i złego samopoczucia
  • opóźnienie dojrzewania płciowego (opóźnienie wystąpienia pierwszej miesiączki)
  • skłonność do powstawania sińców, przedłużające się krwawienie po urazach
  • pojawienie się zmian skóry, np. opryszczkowego zapalenia
  • migrena
  • padaczka
  • depresja
  • osłabienie mięśni
  • tężyczka (występowanie niekontrolowanych skurczów mięśni)
  • biegunka, luźne, cuchnące stolce, zawierające niestrawione tłuszcze
  • utrata apetytu
  • niedożywienie lub nawet wyniszczenie organizmu
  • powiększenie obwodu brzucha
  • utrata masy ciała.

Objawy choroby zależą także od sposobu leczenia (systematyczne, nieregularne, brak leczenia).

PRZYCZYNY CELIAKII

Celiakia jest uwarunkowana genetycznie i rozwija się pod wpływem złego wchłaniania glutenu zawartego w pożywieniu.

Gluten to białko znajdujące się w pszenicy (gliadyna), w życie (sekalina) i w jęczmieniu (hordeina).

Gluten, gdy znajdzie się w jelicie cienkim, jest transportowany do ściany jelita. Tam z kolei działa na niego specyficzny enzym (transglutaminaza tkankowa), który przekształca cząsteczkę glutenu tak, że organizm zaczyna reagować stanem zapalnym. Zanikają kosmki jelita cienkiego, odpowiedzialne za prawidłowe wchłanianie. Wszystkie te procesy są wynikiem uczulenia na gluten.

Powstają także przeciwciała przeciw gliadynie. Zmniejszona zdolność wchłaniania składników pokarmowych prowadzi do ich niedoboru, stając się przyczyną np. anemii.

DIAGNOSTYKA CELIAKII

Diagnostyka jest skuteczna dopiero wtedy, gdy chory odpowiednio długo spożywał produkty glutenowe. Mówi się, że bez glutenu nie ma celiakii.

Badania wykonywane w diagnostyce celiakii:

  • rozpoznanie objawów klinicznych (mimowolne chudnięcie, dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, spowolnienie rozwoju u dzieci) wskazujących na występowanie celiakii
  • badania serologiczne, polegające na stwierdzeniu obecności przeciwciał charakterystycznych dla choroby
  • badanie wycinka błony śluzowej z jelita cienkiego, uzyskanego w czasie badania endoskopem (przez jamę ustną) lub za pomocą specjalnej kapsułki połykanej przez chorego (w Polsce raczej nie jest stosowana); widoczny jest zanik kosmków
  • badania genetyczne – niewykazanie choroby w tym badaniu oznacza, że chory na nią nie cierpi.

LECZENIE CELIAKII

Podstawą leczenia jest stosowanie przez całe życie diety bezglutenowej. Polega ona na wyeliminowaniu wszystkich produktów otrzymywanych z pszenicy, jęczmienia oraz żyta. Zalecana jest również eliminacja owsa, ponieważ w Polsce może być on zanieczyszczony innymi zbożami. Po zastosowaniu diety objawy kliniczne będą ustępowały już po 2 tygodniach.

W razie konieczności dodatkowo podaje się preparaty żelaza, kwasu foliowego, wapnia. W wielu polskich miastach znajdują się sklepy ze specjalną żywnością, przystosowaną dla osób chorych na celiakię.

Bardzo ważne jest okresowe monitorowanie leczenia. Prawidłowa dieta sprawia, że nie wykrywa się u chorego charakterystycznych przeciwciał.

W celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia celiakii u niemowląt i małych, dzieci, zaleca się podawanie kaszek i innych pokarmów zawierających gluten dopiero po ukończeniu 2 roku życia.

Osoby nieprzestrzegające diety narażone są, poza objawami choroby, na powikłania.

Powikłania występujące w przebiegu celiakii:

  • rak gardła lub jelita
  • pojawienie się celiakii, która nie będzie reagowała na leczenie
  • niepłodność
  • trudności z zajściem w ciążę
  • poronienia
  • osteoporoza, złamania patologiczne.

PODSTAWOWE ZASADY DIETY BEZGLUTENOWEJ

✓ Produkty dozwolone:

  • nabiał: mleko płynne i w proszku, twarogi, śmietana, sery żółte
  • wszystkie mięsa i wędliny, podroby (wątroba, płuca, nerki), ryby oraz jaja
  • wszystkie warzywa i owoce, orzechy
  • ryż, kukurydza, soją, soczewica, tapioka, gryka, proso
  • mąka ryżowa, mąka kukurydziana, mąka sojowa
  • kaszki ryżowe, płatki ryżowe płatki kukurydziane, chrupki kukurydziane
  • kasza gryczana, kasza jaglana
  • ziemniaki i mąka ziemniaczana
  • wszystkie tłuszcze
  • cukier i miód
  • makaron bezglutenowy
  • pieczywo, ciasta i desery z produktów bez glutenu
  • wszystkie produkty oznaczone znaczkiem przekreślonego kłosa.

 Produkty zakazane:

  • bułki, chleb zwykły, chleb razowy, pieczywo chrupkie
  • zwykły makaron
  • kasza manna, kasza jęczmienna, kasza owsiana
  • pęczak, płatki owsiane
  • ciastka, herbatniki, słodycze zawierające gluten
  • przetwory z pszenicy, żyta, jęczmienia i owsa.