Stwardnienie rozsiane, określane też (Skrótem SM od łacińskiej nazwy choroby sclerosis multiplex), jest chorobą układu nerwowego polegającą na lokalnie występujących w mózgu lub rdzeniu kręgowym zaburzeniach przewodzenia impulsów nerwowych.
Określenie „rozsiane” odnosi się z jednej strony do rozsianych w wielu miejscach układu nerwowego uszkodzeń powodujących zaburzenia przewodzenia, a z drugiej strony do „rozsianego” w czasie pojawiania się licznych objawów choroby. Zachorowania zdarzają się w każdym wieku, chociaż najczęściej pierwsze objawy pojawiają się między 20 a 40 rokiem życia, przy czym kobiety chorują częściej. Charakterystyczny jest geograficzny układ częstości zachorowań na SM. Generalnie im dalej od równika, tym większe ryzyko zachorowania.
Choroba najczęściej występuje w krajach o klimacie umiarkowanym (Europa Północna, północne stany USA, Kanada). Nie ustalono jednak ostatecznie przyczyny takiego stanu rzeczy. W Polsce na SM choruje około 40-60 osób na każde 100 000 tyś. mieszkańców.
OBJAWY STWARDNIENIA ROZSIANEGO
Stwardnienie rozsiane charakteryzuje się ogromnym bogactwem objawów, zależnie od miejsca uszkodzenia w układzie nerwowym. Także przebieg choroby nie ma ściśle określonego wzoru.
Cztery podstawowe typy przebiegu Stwardnienia Rozsianego:
1. Okresowo występujące zaostrzenia, a po nich całkowite lub częściowe ustępowanie objawów choroby. Choroba rozpoczyna się od ostrych objawów, które następnie cofają się. Kolejny rzut choroby może pojawić się po różnym okresie stabilności (miesiące lub nawet lata).
2. Początkowo jak w poprzednim typie, a następnie choroba stopniowo postępuje bez okresów poprawy.
3. Od samego początku choroba przewlekle postępująca. Charakteryzuje się trudno zauważalnym początkiem ze stałym powolnym jej postępem.
4. Piorunujący przebieg, prowadzący do zgonu.
W trakcie choroby Stwardnienia Rozsianego pojawiają się liczne objawy, takie jak:
• zaburzenia widzenia; najczęściej jednostronne, pod postacią zamglenia wzroku, ubytków w polu widzenia, a nawet ślepoty; często należą do początkowego okresu choroby, rzadko spotyka się je w okresach późniejszych; mogą nawet o kilka lat wyprzedzać inne objawy choroby
• zez, podwójne widzenie, nierówność źrenic, oczopląs
• zawroty głowy, zaburzenia równowagi
• niedowłady lub porażenia; na ogół dotyczą kończyn dolnych, występuje wzmożone napięcie mięśniowe, sztywność mięśni, mogą tworzyć się przykurcze; początkowo mogą się objawiać jedynie osłabieniem, uczuciem zmęczenia w nogach; w początkowych okresach choroby niedowłady często mają tendencję do znacznego ustępowania
• drżenia zamiarowe, pojawiające się w trakcie ruchu przy zbliżaniu do celu, np. zbliżanie palca do nosa
• mowa skandowana (mówienie sylabami)
• nietrzymanie moczu, impotencja, zaburzenia lub brak miesiączkowania
• zaburzenia czucia, mrowienia; uczucie przechodzenia prądu elektrycznego wzdłuż kręgosłupa, występujące przy ruchach głowy, zwłaszcza przy zgięciu do przodu (objaw Lhermitte’a [czyt. lermita]).
• zaburzenia psychiczne i intelektualne: otępienie, depresja, chwiejność emocjonalna.
Objawy takie, jak:
- nieostre widzenie
- podwójne widzenie, zez, oczopląs
- mrowienia, cierpnięcie, pieczenie (częściej rąk niż nóg)
- uczucie zmęczenia, osłabienia rąk lub nóg
mogą być pierwszymi objawami stwardnienia rozsianego. Nie należy ich bagatelizować, lecz uważnie obserwować i skonsultować się z lekarzem neurologiem.
PRZYCZYNY STWARDNIENIA ROZSIANEGO
Choroba jest wywołana rozpadem osłonek mielinowych otaczających wypustki komórek nerwowych.
Komórka nerwowa (neuron) składa się z ciała komórki i wypustek: krótszych – dendrytów oraz długiego, pojedynczego – aksonu (neurytu).
Dzięki wypustkom komórki nerwowe łączą się ze sobą. To właśnie aksony wielu neuronów tworzą nerw. Pojedyncze aksony są otoczone osłonką mielinową, która stanowi dla nich ochronę mechaniczną oraz izolator elektryczny. Impulsy nerwowe (elektryczne) są przesyłane z ciała komórki przez akson do następnej komórki, zlokalizowanej na końcu aksonu. Osłonka mielinową umożliwia prawidłowe przewodzenie impulsów, a jej uszkodzenie w przebiegu stwardnienia rozsianego prowadzi do zaburzenia tego przewodzenia.
Powoduje to zaburzenia przewodzenia] impulsów nerwowych w dotkniętych chorobą rejonach układu nerwowego. Degradacja mieliny ma miejsce w różnych częściach mózgu i rdzenia kręgowego, co wpływa na wystąpienie konkretnego objawu, np. zanik osłonki mielinowej w nerwie wzrokowym powoduje zaburzenia widzenia, z kolei zanik mieliny w rdzeniu kręgowym powoduje niedowłady nóg.
Za rozpad otoczek mielinowych odpowiedzialny jest układ odpornościowy, który normalnie broni go przed chorobami. 1
Jednak w przypadku wielu schorzeń w tym stwardnienia rozsianego, jego reakcja jest nieprawidłowa i atakuje on swojego gospodarza (w przypadku SM celem ataku jest właśnie osłonka mielinowa).
DIAGNOSTYKA STWARDNIENIA ROZSIANEGO
Oprócz stwierdzenia objawów choroby w diagnostyce stwardnienia rozsianego stosuje się następujące badania:
- jądrowy rezonans magnetyczny (MRI) głowy i kręgosłupa, pozwala wykryć miejsca, w których doszło do uszkodzenia osłonek mielinowych
- badanie płynu mózgowo-rdzeniowego uzyskanego drogą nakłucia lędźwiowego
- badanie potencjałów wywołanych E (EP), najczęściej potencjałów wzrokowych – na wzrok pacjenta działają proste bodźce, np. błyski lub obraz szachownicy na monitorze. To powoduje powstanie impulsów w mózgu, które i następnie odbierane są przez specjalne i elektrody umieszczone na głowie badanej osoby, a następnie wzmacniane i analizowane.
LECZENIE STWARDNIENIA ROZSIANEGO
Leczenie stwardnienia rozsianego jest wielopłaszczyznowe i polega na:
- leczeniu ostrego rzutu choroby – sterydy
- leczeniu zmierzającym do zahamowania lub spowolnienia postępów choroby – podawanie interferonu
- leczeniu łagodzącym niekorzystne lub nieprzyjemne objawy
- rehabilitacji, której celem jest poprawa i jak najdłuższe zachowanie czynności ruchowych.
Duże znaczenie w leczeniu mają także:
- fizjoterapia
- psychoterapia
- terapia zajęciowa.
Należy dążyć do tego, aby osoba chora jak najdłużej była aktywna zawodowo, jeśli nie ma do tego przeciwwskazań. Ma to duże znaczenie psychologiczne, a nie wpływa ujemnie na przebieg choroby.
Tylko u części chorych rozwija się po krótszym lub dłuższym trwaniu choroby inwalidztwo, które w istotnym stopniu wpływa na ich funkcjonowanie w społeczeństwie. Nie należą do wyjątków chorzy, którzy jeszcze po 20 latach choroby prowadzą aktywne życie, nawet jeśli w przebiegu choroby wystąpiło wiele jej rzutów.
PORADY LEKARZA
✓ NALEŻY:
- wzbogacić dietę w kwas linolowy (zboża, olej sojowy, słonecznikowy i lniany) oraz kwas omega-3 (tłuste ryby) 1 i błonnik
- przyjmować duże ilości płynów
- stosować ćwiczenia rozciągające, masaże oraz jogę.
✓ NIE NALEŻY:
- spożywać potraw z dużą ilością nasyconych kwasów tłuszczowych
- zupełnie rezygnować z wysiłku fizycznego
- chodzić do sauny ani opalać się.
Ciąża nie powoduje nasilenia choroby. Może natomiast dochodzić do zaostrzenia choroby w okresie połogu, dlatego należy bardzo dokładnie rozważyć decyzję o zajściu w ciążę. Nie ma jednak wskazań do przerwania ciąży. Wskazane jest rozwiązanie ciąży cięciem cesarskim, jeśli ze względu na niedowład tułowia i kończyn dolnych poród przebiega nieprawidłowo. Stosowany w leczeniu choroby mitoksantron może powodować bezpłodność u młodych kobiet.
