Stymulator serca lub inaczej kardiostymulator to skomplikowane urządzenie elektryczne wszczepiane w ciało chorego w celu elektrycznego pobudzania serca w przypadkach, gdy jego własny układ bodźcowo przewodzący nie spełnia należycie swoich funkcji. W Polsce żyje obecnie ponad 100 000 osób z wszczepionym stymulatorem.

Wygląd stymulatora:

Opisując stymulator, mówi się o całym układzie do stymulacji serca.

Stymulator składa się z:

  • właściwego stymulatora, czyli urządzenia odnotowującego i generującego impulsy elektryczne – ma wielkość mniejszą niż pudełko zapałek i wszczepiany jest pod skórę klatki piersiowej
  • elektrod umieszczonych w różnych jamach serca, w zależności od tego, jaka metoda stymulacji została wybrana dla danego chorego.

Wszczepianie stymulatora:

Zabieg wszczepienia wykonuje się w warunkach sali operacyjnej lub w pracowni kardiologii inwazyjnej w wyspecjalizowanych ośrodkach. Często stosuje się środki uspokajające w celu zmniejszenia obciążenia emocjonalnego.

Chory zazwyczaj sam może wybrać, po której stronie klatki piersiowej ma mieć wszczepiony podskórnie stymulator, miejsce wszczepienia znieczula się np. lignokainą.

Elektrody stymulujące wprowadza się do serca poprzez żyły górnej połowy ciała. Najczęściej używa się:

  • żyły odpromieniowej
  • żyły podobojczykowej.

Po umieszczeniu elektrod podpina się je, prowadząc pod skórą do stymulatora na klatce piersiowej.

Wskazania do wszczepienia stymulatora

Są one bardzo szerokie i lekarz przed podjęciem decyzji analizuje, jaka stymulacja będzie najlepsza dla pacjenta.

Wskazania:

  • blok przedsionkowo-komorowy III stopnia
  • blok przedsionkowo-komorowy II stopnia, typu Mobitz
  • bloki odnóg pęczka Hisa
  • migotanie przedsionków z wolną akcją komór serca, poniżej 50/minutę
  • choroba węzła zatokowego
  • objawowa bradykardia spowodowana przez leki.

Rodzaje stymulacji

Celem, dla którego wszczepia się układ stymulujący, jest zabezpieczenie pacjenta przed wystąpieniem groźnych dla niego zaburzeń rytmu serca, prowadzących do wolnej lub zbyt szybkiej akcji serca, a nawet zatrzymania krążenia.

W zależności od potrzeb elektrody stymulatora umieszcza się w różnych jamach serca. Aby szybko określić, jaki rodzaj stymulacji został zastosowany, wprowadzono trzyliterowy kod informujący:

Pierwsza litera oznacza miejsce umieszczenia elektrody stymulującej:

  • A (atrium) – przedsionek
  • V (ventricle) – komora
  • D (dual) – stymulacja w obu jamach serca

Druga litera oznacza miejsce umieszczenia elektrody odbiorczej odczytującej rytm; oznaczenia są takie, jak przy elektrodzie stymulującej: A, V lub D

Trzecia litera oznacza sposób reagowania stymulatora:

  • I – hamowany
  • T – wyzwalany
  • D – oba typy reakcji – oznacza to, że kardiostymulator zaczyna lub kończy swoją pracę w odpowiedzi na konkretny rytm serca.

Taki trzyliterowy kod, np. AAI (stymulacja przedsionkowa hamowana rytmem | przedsionków) wpisywany jest do specjalnej książeczki stymulatorowej, z którą pacjent powinien zgłaszać się na okresowe kontrole.

Powikłania stymulacji elektrycznej serca

Związane są głównie z procedurą wszczepienia urządzenia:

  • krwawienie z miejsca nakłucia żyły lub jej zakrzepica
  • odma opłucnowa
  • przypadkowe przebicie ściany mięśnia sercowego.

Z pracą stymulatora związane są:

  • zaburzenia rytmu serca, gdy parametry stymulacji były źle ustawione; można je łatwo skorygować w trakcie całkowicie niebolesnej i nieuciążliwej dla pacjenta procedury; do miejsca wszczepienia stymulatora przykłada się specjalny odbiornik i za pomocą komputera można modyfikować parametry pracy urządzenia
  • stymulacja przepony lub mięśni klatki piersiowej przy zbyt silnym prądzie użytym do stymulacji
  • zespól stymulatorowy, czyli zespół objawów złej tolerancji stymulacji serca, pomimo braku zaburzeń funkcji rozrusznika. Objawia się: zmęczeniem, bólem głowy, tętnieniem na szyi, kołataniem serca, splątaniem, dusznością, nietypowym bólem w klatce piersiowej, dławicą piersiową, obrzękami kostek, obrzękiem płuc, migotaniem przedsionków.

Zakłócenia pracy stymulatora

Na stymulator pewien wpływ wywierają urządzenia wytwarzające pole elektromagnetyczne. Dlatego też szczególną ostrożność należy zachować w następujących sytuacjach:

  • rezonans magnetyczny może uszkodzić rozrusznik, więc badanie przeprowadza się tylko w razie absolutnej konieczności
  • litotrypsja, czyli zabieg rozbijania kamieni w układzie moczowym – wymaga poinformowania personelu medycznego o fakcie posiadania stymulatora
  • telefon komórkowy – nie powinien być noszony w pobliżu stymulatora (np. na „smyczy” czy w kieszeni marynarki), a w czasie rozmowy trzeba trzymać go po przeciwnej stronie ciała
  • zabiegi fizykoterapeutyczne
  • urządzenia w życiu codziennym mogą zakłócić pracę stymulatora (korzystanie z nich jest jednak dozwolone): kuchenka mikrofalowa, radio CB, golarka elektryczna, wiertarka, koc elektryczny, inne urządzenia elektryczne.

Bateria umieszczona w stymulatorze zazwyczaj wystarcza na około 10 lat, zanim musi zostać wymieniona.