Osteoartroza (zapalenie kostno-stawowe)

Zapalenie kostno-stawowe (osteoartroza) jest chorobą przewlekłą, która prowadzi do zniszczenia tkanki chrzęstnęj i kostnej. Ból rodzi się zwykle w więzadłach wokół zajętego stawu. Najczęściej zmiany dotyczą stawów kolanowych, biodrowych, stawów między kręgami (zwłaszcza szyjnymi i lędźwiowymi), a także małych stawów w dłoniach i stopach. Zmiany widoczne na zdjęciach rtg mogą nie odzwierciedlać zaawansowania i źródła bólu.

OBJAWY OSTEOARTROZY

Zapalenie kostno-stawowe powoduje:

• ścieńczenie chrząstki i chropowatość jej powierzchni;
• patologiczne twardnienie kości i ich zniekształcenia; czasem też tworzą się w nich torbiele;
• powstawanie kolczystych wyrośli (osteofitów) na powierzchni kości; w stawach rozwija się ostry stan zapalny;
• w płynie maziowym, nadającym poślizg powierzchniom stawowym, mogą się znajdować drobne fragmenty kości i kryształy.

Typowe objawy osteoartrozy:

• ból nasilający się przy ruchach.
• tępy lub ćmiący albo też kłujący ból; nie zawsze jest on odczuwany w zmienionym stawie;
• ból w pośladku, pachwinie, udzie czy kolanie. W ciężkich przypadkach ból nie ustępuje nawet nocą;
• ograniczenie ruchomości, sztywność i niestabilność zajętych stawów;
• odczuwanie sztywności po okresie aktywności, ale występuje ona też przy braku aktywności;
• deformacje – na przykład zmiany w kręgosłupie mogą prowadzić do wadliwej postawy.

PRZYCZYNY OSTEOARTROZY

W blisko 65% przypadków osteoartrozy istotną rolę odgrywają czynniki genetyczne, choć nie ulega wątpliwości, że wielkie znaczenie mają też wielokrotne uszkodzenia mechaniczne. Te zaś mogą mieć różne tło:

• związane z pracą zawodową, która wymaga nieustannych ruchów z obciążaniem wciąż tych samych stawów (jak prace na roli);
• pewne dyscypliny sportu stwarzają warunki do przedwczesnego pojawiania się zmian, zwłaszcza w stawach biodrowych, kolanowych i skokowych;
• otyłość – wydaje się, że odgrywa rolę w rozwoju zmian w stawach kolanowych, a w mniejszym stopniu również biodrowych;
• pewne choroby – cukrzyca, choroba Pageta i hemofilia – zwiększają ryzyko zmian kostno-stawowych.
• często bezpośrednią przyczyną są zaburzenia dotyczące dopływu krwi lub unerwienia pewnych stawów.

Nie ma sposobu zapobiegania zmianom kostno-stawowym, a ich i leczenie sprowadza się do łagodzenia dolegliwości.

WYSTĘPOWANIE OSTEOARTROZY

Zapalenie kostno-stawowe dotyka ludzi wszystkich ras występuje na całym świecie. Liczba cierpiących zwiększa się wraz z wiekiem, a u ludzi starych zmiany kostno-stawowe w kolanach i biodrach są najczęstszą przyczyną inwalidztwa ruchowego. Wyraźne radiologiczne zmiany tego typu stwierdza się u 85% ludzi po 80 roku życia.

Gdy chodzi o rasę białą (pochodzenia kaukaskiego):

• mężczyźni i kobiety są w równym stopniu narażeni na rozwój zmian kostno-stawowych w stawach biodrowych. W większości przypadków nie udaje się ustalić przyczyny, pewną rolę mogą jednak odgrywać zmiany wrodzone lub nabyte w dzieciństwie (jak wrodzone zwichnięcie stawu biodrowego lub ześlizgnięcie nasady kości długich);
• zapalenie kostno-stawowe stawów kolanowych i drobnych stawów dłoni występuje dwukrotnie częściej u kobiet niż u mężczyzn;
• mężczyźni częściej cierpią na podobne zmiany w stawach na ogól rzadziej zajętych, jak stawy łokciowe.

ROZPOZNANIE OSTEOARTROZY

Podstawą rozpoznania jest:

• wywiad zebrany od pacjenta;
• kliniczne badanie zajętych stawów, stwierdzenie ich sztywności, ograniczenia ruchów i ewentualnej obecności płynu w stawie;
• obraz rentgenowski, uwidaczniający takie zmiany, jak zwężenie szpary stawowej pomiędzy nasadami kości tworzących staw, stwardnienie i nieregulamość budowy kości oraz wyrosła kostne (osteofity).

LECZENIE OSTEOARTROZY

Celem leczenia jest łagodzenie bólu i poprawa mobilności. Ludziom cierpiącym na osteoartrozę korzyść może przynieść:

• wystrzeganie się nadwagi i jak największy zakres aktywności fizycznej, lecz bez długotrwałego i wyczerpującego obciążania układu kostno-stawowego. Jak się wydaje, brak aktywności ruchowej pogarsza stan pacjenta;
• możliwość korzystania z podpór przy chodzeniu, wózka inwalidzkiego, poręczy przy wannie i wind-platform przy schodach zwiększa mobilność pacjentów i pozwala zachować niezależność;
• fizjo- i hydroterapia, w tym stosowanie ciepła (lub – w pewnych przypadkach – głębokiego krótkotrwałego oziębiania, co nosi nazwę krioterapii), a także miejscowe usztywnianie zapobiegające nieprawidłowym ruchom w stawach;
• używanie neutralizujących wstrząsy wkładek do butów;
• pewne metody uzupełniające, jak akupunktura.

Farmakoterapia

Złagodzenie bólu zapewnia często sam paracetamol, a jeśli nie, stosuje się:

• małe dawki niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), np. ibuprofenu;
• analgetyki, takie jak winian dihydrokodeiny lub fosforan kodeiny.

Przy silnym stanie zapalnym stawów można stosować większe dawki NLPZ, jednak mają one niepożądane działanie na przewód pokarmowy i nerki, więc są przeciwwskazane dla pewnej grupy pacjentów, a w szczególności dla:

• ludzi w podeszłym wieku;
• cierpiących na owrzodzenie żołądka;
• chorych na astmę;
• z różnymi chorobami serca.

Okresową ulgę przynoszą dostawowe wstrzyknięcia kortykosteroidów, zwłaszcza w ostrym stanie zapalnym. W przypadku bólu stawu kolanowego można wstrzyknąć kwas hialuronowy, co może złagodzić ból na 6 miesięcy, ale początkowo ból na krótko się wzmaga.

Samodzielne leczenie

Nowsze badania stwierdzają, że bezpieczne i przynoszące pewną ulgę są dostępne bez recepty środki z grupy glukozaminy i chondroityny.

Leczenie operacyjne

Jeśli zmiana trybu życia i zwykła farmakoterapia nie przynosi poprawy, należy pomyśleć o leczeniu operacyjnym, które może polegać na:

• usunięciu ze stawu fragmentów kości i uszkodzonych tkanek;
• przywróceniu osiowego ustawienia końców kości (zabieg ten nosi nazwę osteotomii), co zmienia naprężenia w obrębie stawu;
• zespoleniu końców kości w obrębie stawu (usztywnienie stawu, artrodeza).
• wymianie stawu (artroplastyka). Wymiana stawów kolanowych i biodrowych przynosi dziś bardzo dobre wyniki, które utrzymują się przez 10—15 lat. Ponowna operacja daje często gorszy wynik niż pierwsza.

W przyszłości mogą się pojawić możliwości pobudzania regeneracji chrząstek lub wszczepiania komórek wytwarzających chrząstkę.

ROKOWANIE

Zapalenie kostno-stawowe przebiega w sposób przewlekły, stopniowo nie do uniknięcia jest coraz dotkliwszy ból i ograniczenia ruchowe. Wczesne rozpoznanie, podjęcie leczenia i pewne zmiany stylu życia mogą spowolnić postęp choroby. Regularne i delikatne ćwiczenia fizyczne, zwłaszcza pod kontrolą fizjoterapeuty, sprzyjają zachowaniu ruchomości stawów i łagodzeniu bólu. U wielu osób zmiany obejmują tylko jeden lub dwa stawy, u innych mają większy zasięg.