Paraliż (Porażenie)

Paraliż, inaczej porażenie (plegia), to całkowita niemożność wykonywania dowolnego ruchu. Jest wynikiem zaburzeń dopływu impulsów nerwowych do mięśni.

W zależności od lokalizacji uszkodzenia wyróżnia się porażenie:

• jednej kończyny
• dwóch kończyn
• czterech kończyn
• tzw. porażenie połowicze.

Czasami porażenie dotyczy tylko części kończyny.

OBJAWY PARALIŻU

Najcięższą postacią porażenia jest tetraplegia, czyli porażenie wszystkich czterech kończyn. Powstaje przy urazie rdzenia kręgowego w odcinku szyjnym (np. przy skoku do wody na głowę w miejscu, gdzie jest płytko). Przy uszkodzeniu mózgu lub niższych niż szyjny odcinków rdzenia powstaje paraplegia, czyli porażenie obu kończyn dolnych.

Hemiplegia to porażenie kończyny górnej i dolnej po tej samej stronie – np. lewej ręki i lewej nogi, wynikające z uszkodzenia mózgu, np. w przebiegu udaru, poza niemożnością wykonania ruchu paraliż charakteryzuje się obecnością różnych objawów, które można wykryć w trakcie badania neurologicznego.

W zależności od tego, jakie struktury organizmu odpowiedzialne za ruch zostały uszkodzone, pojawiają się objawy porażenia wiotkiego lub spastycznego.

Objawy porażenia wiotkiego

• ograniczony charakter porażenia
• obniżenie napięcia mięśniowego (wiotkość)
• zanik mięśni
• zniesienie odruchów ścięgnistych oraz okostnowych
• drżenie pęczkowe mięśni (szybkie oraz krótkotrwałe skurcze całych pęczków mięśniowych).

Odruch to bardzo szybka, niezależna od naszej woli reakcja na bodziec (np. na ból, dotyk). W badaniu neurologicznym za pomocą młotka neurologicznego można zbadać kilka odruchów. Fizjologiczne odruchy ścięgniste i okostnowe polegają na reakcji kończyny lub jej części na uderzenie młotkiem neurologicznym w określone punkty kostne i miejsca przyczepu ścięgien. W przypadku porażenia wiotkiego odruchy te są zniesione. Mięśnie są wiotkie i nie przeciwstawiają się ruchom biernym. Poza tym po kilku tygodniach od uszkodzenia pojawiają się zaniki mięśniowe. Obserwuje się drżenia pęczkowe.

Objawy porażenia spastycznego

• globalny charakter porażenia
• wzmożenie napięcia mięśniowego
• wzmożenie odruchów głębokich
• pojawienie się odruchów patologicznych
• zniesienie odruchów powierzchownych
• współruchy patologiczne.

Głównym objawem porażenia spastycznego są odruchy patologiczne, które nie występują u zdrowego, dorosłego człowieka. Przykładem takich odruchów jest objaw Babińskiego. Poza tym występuje wzmożone napięcie mięśniowe, głównie dotyczy to mięśni, które odpowiadają za zgięcie kończyn górnych i prostowanie kończyn dolnych.

W czasie wykonywania ruchów biernych wyczuwa się duży opór ze strony mięśni. Współruchy patologiczne są to dodatkowe ruchy, które mimo woli chorego dołączają się do czynności zamierzonych (dowolnych).

W sytuacji, gdy np. pacjent próbuje sięgnąć po szklankę i wyciąga w jej kierunku dłoń (ruch zamierzony, zgodny z jego wolą), pojawiają się dodatkowe, niezamierzone ruchy kończyny górnej (np. zgięcie w łokciu).

Zarówno osłabienie, jak i wzmożenie odruchów jest nieprawidłowym objawem, co ujawnia się w badaniu neurologicznym.

Objaw Babińskiego – patologiczny odruch; wywołuje się go przez drażnienie skóry podeszwy stopy – następuje wówczas zginanie palucha ku górze, a pozostałych palców ku dołowi, z ich wachlarzowatym rozsunięciem.

PRZYCZYNY PARALIŻU

Wykonywanie ruchów to bardzo złożona czynność, która wymaga sprawnej koordynacji wielu elementów układu ruchu:

• kości
• stawów
• więzadeł
• mięśni
• różnych struktur układu nerwowego.

Uszkodzenie tych ostatnich prowadzi do powstania paraliżu.

Porażenie wiotkie wynika z uszkodzenia:

• nerwów obwodowych
• splotów nerwowych
• korzeni nerwów
• specjalnych komórek ruchowych w rdzeniu kręgowym.

Porażenie spastyczne jest efektem patologicznych zmian w:

• korze mózgowej
• pniu mózgu
• rdzeniu kręgowym.

Czynników, które mogą doprowadzić do uszkodzenia powyższych struktur, jest wiele np.:

• udar mózgu
• guzy i urazy mózgu oraz rdzenia kręgowego
• stwardnienie rozsiane
• zaburzenia genetyczne i rozwojowe (np. rozszczep kręgosłupa)
• infekcje układu nerwowego
• procesy zwyrodnieniowe
• przewlekły ucisk nerwu.

Porażenie kończyny może mieć charakter psychogenny (zaburzenie dysocjacyjne). Wówczas poza niemożnością wykonania ruchu nie stwierdza się pozostałych objawów plegii, jak zaniki mięśniowe, zmiany w odruchach.

DIAGNOSTYKA PORAŻENIA

Podstawą rozpoznania paraliżu jest badanie neurologiczne, którego częścią jest badanie układu ruchu. Obserwowanie chorego pozwala wykryć obecność drżeń pęczkowych i zaników mięśniowych. Bada się ruchy bierne (ruchy, które wykonuje się „za pacjenta” – zginanie i prostowanie jego stawów) oraz ruchy czynne (ruchy, które pacjent wykonuje sam). Bada się również odruchy, zwracając uwagę na występowanie odruchów patologicznych lub brak odruchów fizjologicznych. Ocenia się chód i zborność ruchów.

Istotne jest ustalenie przyczyny porażenia, gdyż ma to znaczenie przy rokowaniu zmniejszenia lub ustąpienia porażenia.

LECZENIE PORAŻENIA

Porażenie wymaga kompleksowej rehabilitacji, nie tylko ruchowej, ale również psychicznej i społecznej.

Dlatego w skład zespołu, który prowadzi rehabilitację, wchodzą: lekarz, fizjoterapeuta, psycholog, logopeda, pracownik socjalny. Proces rehabilitacji powinien rozpocząć się jak najwcześniej i mieć ciągły charakter. W przypadku gdy porażeniu towarzyszy wzmożone napięcie mięśniowe (spastyczność), możliwe jest stosowanie leków, które je obniżają.

Szansa na powrót do sprawności ruchowej zależy głównie od miejsca i przyczyny uszkodzenia układu nerwowego oraz intensywności rehabilitacji.