U wszystkich dziewcząt rozwój przebiega zazwyczaj własnym rytmem. Z reguły pierwsze oznaki dojrzewania zaczynają się od 9 do 13 roku życia, niektóre trochę wcześniej, inne trochę później. Początki zaczynają się również od bardzo szybkiego wzrostu nazywanego też skokiem pokwitaniowym.
W ciągu roku nastolatka może urosnąć nawet kilkanaście centymetrów. Trudno przyzwyczaja się do nowych rozmiarów, nie poznaje samej siebie. Jej stopy stają się zbyt duże, a ręce i nogi jakby za długie. Takie tempo wzrostu nie trwa długo. Powinna ona szczególnie zadbać o swój wydłużający się kręgosłup – trzymać się prosto, wciągać brzuch i przede wszystkim ćwiczyć. Ważna jest aktywność fizyczna, ale również właściwe odżywianie.
Kości rosną bardzo szybko, mięśnie wolniej. Dlatego może ona odczuwać bóle nóg, a czasem ramion, rąk czy pleców. Objawy te występują po południu lub wieczorem, są wprawdzie uciążliwe, ale nie wymagają leczenia. Ulgę w tych dolegliwościach nastolatce przynoszą masaże lub rozgrzewająca kąpiel.
Twarz dziewczyny też ulega zmianie, a usta stają się pełniejsze, czoło poszerza się i wydłuża, wyraźniej zaznacza się broda. W rezultacie twarz staje się węższa i mniej pucołowata niż w dzieciństwie. Rysy twarzy dorośleją. Jeśli dziewczyna chce osiągnąć wzrost zapisany w genach, powinna się prawidłowo odżywiać, uprawiać sport i oczywiście nie zatruwać organizmu szkodliwymi substancjami, takimi jak narkotyki, nikotyna czy alkohol. Przypuszczalnie po pierwszej miesiączce urośnie jeszcze około 6-8 cm.
Sylwetka nastolatki staje się coraz bardziej kobieca. Biodra, pośladki, uda i ramiona zaokrąglają się. Na biodrach i udach odkłada się tkanka tłuszczowa. Zwiększa się ciężar jej ciała, nawet o 10 kilogramów rocznie. Od 10. do 14. roku życia przybiera ona na wadze około 20 kilogramów. Niektóre dziewczęta zaczynają się odchudzać, co jest bardzo niebezpieczne, bo może doprowadzić do chorób psychicznych, takich jak anoreksja czy bulimia, i wyniszczenia organizmu, a w skrajnych przypadkach do śmierci.
Po skoku pokwitaniowym przychodzi czas na piersi. Stają się większe i pełniejsze. W okolicy łonowej zaczynają rosnąć włosy. Owłosienie pojawia się także na nogach i pod pachami. Dziewczyna może zauważyć białą lub lekko żółtawą wydzielinę z pochwy. Jest to prawidłowy objaw i może być sygnałem, że niebawem pojawi się miesiączka.
Dodatkowo wzmaga się pocenie i zapach potu staje się nieprzyjemny. Pracę podejmują także gruczoły łojowe. Zaczynają przetłuszczać się włosy, cera staje się tłusta. Może pojawić się trądzik.
Fazy dojrzewania u dziewcząt
| Fazy | Czas trwania | Cechy |
|---|---|---|
| Faza I | 8 - 12 rok życia | brak widocznych oznak pokwitania |
| Faza II | może zaczynać się pomiędzy 8 a 14 rokiem życia, przeciętnie 11 rok życia | • gwałtowny wzrost i przyrost masy mięśniowej • zarysowują się piersi • w okolicach warg sromowych pojawiają się cienkie, proste włosy |
| Faza III | może zaczynać się pomiędzy 9 a 15 rokiem życia, przeciętnie 12 rok życia | • utrzymują się przyrosty wysokości ciała • piersi stają się okrąglejsze i pełniejsze • owłosienie łonowe: włosy stają się ciemniejsze, grubsze i skręcone • biodra poszerzają się, uwydatnią się taka, sylwetka jest bardziej zaokrąglona, dziewczęca • pojawia się wydzielina z pochwy, przezroczystą lub biaława, ciągnąca się, bezwonna lub o kwaśnym zapachu • u niektórych dziewcząt pod koniec tej fazy zaczyna się miesiączkowanie |
| Faza IV | może zaczynać się między 10 a 16 rokiem życia, przeciętnie 13 rok życia | • wzrost może być mniej intensywny, zaokrąglają się pośladki, uda i ramiona, następuje przyrost masy kostnej • pojawia się owłosienie pachowe • piersi stają się jeszcze bardziej okrągłe i pełne (ciemne pole wokół brodawki) • owłosienie łonowe przybiera kształt trójkąta, rosną włosy w okolicy narządów płciowych • wiele dziewcząt w tej fazie zaczyna miesiączkować |
| Faza V | może zaczynać się między 12 a 19 rokiem życia, przeciętnie 15 rok życia | • sylwetka kobieca • gruczoły piersiowe w pełni rozwinięte • owłosienie łonowe w kształcie trójkąta; włosy są grube i skręcone • osiągnięta jest prawdopodobnie wysokość ciała • jajeczkowanie i miesiączkowanie stają się coraz bardziej regularne. |
Wszystkie dziewczęta rozwijają się według tego samego wzorca, ale tempo i czas zmian reguluje u każdej jej własny zegar biologiczny.
Piersi: budowa i funkcja
W dziecięcym wieku piersi są płaskie, natomiast brodawki nieznacznie wystające. W trakcie dojrzewania piersi zaczynają rosnąć, a biust staje się nieco większy i bardziej wydatny. Powiększają się też brodawki, a ich kolor znacznie ciemnieje.
Piersi kobiety zbudowane są z tkanki tłuszczowej, gruczołów pęcherzykowych i przewodów mlecznych. Nie ma w nich mięśni, dlatego gimnastyka nie zmienia ich kształtu i rozmiarów. Intensywne ćwiczenia mogą jednak spowodować, że piersi nieco uniosą się do góry i będą wydawały się trochę większe.
Całkowity rozwój piersi trwa około cztery lata, ale ich wielkość i kształt zmieniają się przez całe życie.
Jest to określone z tempem rozwoju, masą ciała, ciążą i karmieniem dziecka oraz upływem czasu. Piersi nie zawsze mają jednakowy rozmiar – jedna może być większa od drugiej.
Etapy rozwoju piersi
Do rozpoczęcia rozwoju piersi dochodzi zwykle między 9 a 14 rokiem życia. Jeśli już to nastąpi, nie oznacza to jakichkolwiek nieprawidłowości. Każdy organizm ma swój własny rytm.
I etap (okres dzieciństwa) – Piersi są płaskie i tylko wyraźną część stanowi brodawka sutka.
II etap – Tkanka tłuszczowa oraz przewody mleczne tworzą zaokrąglenie poniżej brodawki. Brodawki i otoczka powoli się powiększają i ciemnieją.
III etap – Piersi stają się bardziej pełniejsze, okrąglejsze i znacznie wydatne, brodawki – coraz to większe, a otoczka — szara i jeszcze ciemniejsza. Biust ma przeważnie kształt stożka.
IV etap – Przedostatni etap nie dotyczy wszystkich dziewcząt, ale te, które go przechodzą, mogą odkryć, że brodawka, wraz z otoczką tworzy teraz osobne wybrzuszenie i wyraźniej odstaje od piersi.
V etap – W ostatnim etapie piersi są już w całości ukształtowane – pełne i okrągłe.
Znaczna część dziewcząt przechodzi pierwszą miesiączkę w czwartej fazie rozwoju piersi, jednak jest to zawsze kwestia indywidualna. Czasami dziewczęta mogą miesiączkować w etapie trzecim, piątym, a nawet w drugim. Kiedy menstruacja wystąpi w fazie pierwszej, jest to sygnał, że pojawił się problem, który wymaga konsultacji medycznej.
Dziewczęta zwykle czują bolesność, wrażliwość lub wręcz ból w jednej lub obu piersiach. Zjawisko to jest zupełnie normalne i oznacza część procesu dojrzewania.
Aby chronić piersi przed uderzeniem, dziewczęta powinny nosić odpowiednio dobrany stanik. Szczególnie ważne jest to na lekcjach wychowania fizycznego.
Menstruacja (period, okres)
Wyraz „menstruacja” oznacza miesiączkowanie. Pochodzi od łacińskiego słowa mens, czyli „miesiąc”. Dla dziewczynki, która weszła w okres dojrzewania, rozpoczęcie miesiączkowania jest największą zmianą.
Miesiączka, którą popularnie nazywa się okresem, jest naturalną częścią życia kobiety. To oznaka, że organizm jest zdrowy i właściwie się rozwija. Przez całe swoje życie kobieta miesiączkuje około 500 razy. Przestaje się miesiączkować mniej więcej po 50 roku życia (etap ten nazywa się menopauzą).
Pierwsza miesiączka (menarche)
Pierwsza miesiączka zwykle pojawia się między 8. a 16. rokiem życia, ale tak naprawdę niewiele dziewcząt zaczyna miesiączkować w wieku 8 lat. Rzadko też pierwsza menstruacja następuje później niż do szesnastych urodzin. Jeśli jednak dziewczyna skończyła 16 lat, a nie miesiączkuje, powinna udać się do ginekologa. Wizyta jest wskazana choćby z tego względu, by wykluczyć ewentualne nieprawidłowości, które powstrzymują miesiączkę.
Choć tak trudno określić datę pierwszego krwawienia miesięcznego, to jednak jest kilka wskazówek.
1. Dosyć często córki rozpoczynają miesiączkowanie w podobnym wieku jak ich matki. Nie jest to wprawdzie żelazna reguła, ale w wielu przypadkach się sprawdza.
2. Zasadniczo pierwsza miesiączka występuje mniej więcej po 2 latach od momentu rozpoczęcia rozwoju piersi oraz wkrótce po pojawieniu się owłosienia pod pachami i w okolicy łonowej.
3. Pojawienie się wydzieliny śluzowej również jest zapowiedzią miesiączki.
Pierwsze miesiączki z reguły nie występują regularnie. Bywa tak, że po pierwszej menstruacji następne pojawią się dopiero po 2 lub więcej miesiącach i mogą trwać od 1 do 10 dni.
Musi minąć trochę czasu – około 2 lat lub dłużej (nawet do 5) – zanim organizm wypracuje własny, regularny cykl menstruacyjny.
Kalendarz menstruacyjny
Bardzo ważne jest to, żeby dziewczyna używała kalendarzyka i zaznaczała, kiedy zaczyna się miesiączka i jak długo trwa. Jest to bardzo proste i przydatne. Powinna go mieć pod ręką podczas wizyty u lekarza, ponieważ lekarz zazwyczaj chce wiedzieć, kiedy była ostatnia miesiączka.
W ten sposób będzie mogła również sprawdzić, czy jej organizm wypracował już sobie regularny cykl menstruacyjny.
Zaznacza się krzyżykami dzień miesiąca, w którym wystąpiła miesiączka. W kolejnych dniach jej trwania należy zaznaczyć obfitość krwawienia.
Normalny cykl trwa od 21 do 35 dni, w zależności od indywidualnego rytmu organizmu kobiety.
Cykl menstruacyjny
Faza I – miesiączkowa
Wydalanie złuszczonej błony śluzowej macicy (endometrium).
Jest to czas miesiączki (okresu). Następuje w przypadku, gdy wcześniej nie doszło do zapłodnienia. Wskutek spadku poziomu hormonów płciowych we krwi (progesteronu i estrogenów) napęczniała błona śluzowa macicy (warstwa gąbczasta – powierzchniowa) staje się niepotrzebna, oddziela się od warstwy zbitej (głębszej) śluzówki jamy macicy, złuszcza się, a znajdujące się w niej naczynka krwionośne otwierają się i wypływają z nich kropelki krwi. Resztki błony śluzowej zostają wydalone przez pochwę wraz z krwią. Wydzielina miesiączkowa jest ciemna, ponieważ spływając powoli przez pochwę, poddana jest działaniu pewnych substancji, pod wpływem których ciemnieje. Dlatego też najciemniejsza bywa ona wtedy, gdy krwawienie jest skąpe, bo wówczas dłużej zalega w pochwie.
Faza II – pomiesiączkowa (regeneracyjna)
Błona śluzowa macicy zaczyna się regenerować (rozrastać) pod wpływem estrogenów.
Kiedy miesiączka zbliża się ku końcowi, około 5. dnia cyklu, pod wpływem hormonu wytwarzanego przez przysadkę mózgową, zaczyna wzrastać kilka pierwotnych komórek jajowych, spośród których po jakimś czasie wyłania się jedna – „lider”, która dojrzewa całkowicie. Powstające w jajniku żeńskie hormony, estrogeny, powodują wzrost błony śluzowej macicy. Błona ta zaczyna przekształcać się w grubą, miękką, silnie ukrwioną tkankę wyściełającą. Stężenie estrogenów we krwi rośnie. Jajniki pracują na zmianę -w jednym miesiącu prawy, w drugim lewy – uwalniają jedną komórkę. Czasami zdarza się, że są uwalniane dwie komórki lub więcej.
Faza III – okołoowulacyjna (płodności)
Jajeczko zostaję uwolnione, miękka śluzówka macicy zaczyna grubieć.
Dojrzała już komórka jajowa pozostawia jajnik. Wypuszczenie jajeczka przez jajnik nazywa się jajeczkowaniem lub z języka łacińskiego – owulacją (jajko po łacinie to ovum). Strzępki na końcu jajowodu przechwytują uwolnione jajeczko. Jajnik zaczyna wytwarzać hormon zwany progesteronem. Komórka jajowa rozpoczyna wędrówkę w kierunku macicy. To właśnie w świetle jajowodu może dojść do zapłodnienia, jeżeli komórka jajowa napotka plemniki, czyli męskie komórki rozrodcze.
Faza IV – poowulacyjna
Jajeczko przesuwa się jajowodem w kierunku macicy.
Dzięki znacznej ilości progesteronu rozbudza się wzrost błony śluzowej macicy. Jak już dojdzie do zapłodnienia, zarodek powędruje do macicy, aby zagnieździć się w specjalnie przygotowanej pulchnej wyściółce, która będzie go chroniła i odżywiała przez okres ciąży. W przypadku kiedy nie doszło do zapłodnienia, komórka jajowa obumiera w jajowodzie, rozpada się (jajeczko egzystuje do ok. 24 godzin) i zostaje wchłonięta. Zmniejsza się wtedy również poziom estrogenów i progesteronu w organizmie.
Owulacja jest bardzo istotnym zjawiskiem w całym cyklu, dlatego że, wskazuje ona płodność. Miesiączka jest najprościej dostrzegalnym zjawiskiem w cyklu menstruacyjnym. Z racji tego ten moment został przyjęły za początek cyklu – pierwszy dzień miesiączki to pierwszy dzień cyklu.
Cykl menstruacyjny trwa od 1 dnia jednej miesiączki do dnia poprzedzającego następną.
W prawdzie 28-dniowy cykl występuje u zaledwie 13-15% kobiet. Długość cyklu jest cechą indywidualną i przypuszczalnie wynosi 21-35 dni, a rozbieżność w długości cyklu w poszczególnych miesiącach nie powinna przekraczać 5 dni.
Nazwa: „cykl bezowulacyjny” symbolizuje, że w takim cyklu nie wystąpiło jajeczkowanie. Czasami dzieje się tak w pierwszych latach dojrzewania. Zamiast krwawienia może wtedy powstać brązowawa wydzielina. Jest to zwyczajny proces dojrzewania i zajmuje po prostu trochę czasu.
U wszystkie kobiet ilość krwi miesiączkowej waha się i zależy od dnia miesiączki. Wszystkie krwawienia przypadają na pierwsze dni okresu, jednakże sam koniec jest o wiele mniej obfity. Zwykle zużywa się około 80-85 ml wydzieliny menstruacyjnej, z której jedynie 35 ml to jest sama krew. W ciele kobiety krąży aż 2500 ml krwi, a organizm prędko uzupełnia ten niewielki ubytek.
Objawy miesiączki
Na kilka dni przed miesiączką | mogą występować takie objawy, jak:
- nabrzmiałe i obolałe piersi;
- poczucie zmęczenia;
- skłonność do płaczu lub kłótni;
- ból brzucha.
Czasami bywa i tak, że ból jest bardzo dokuczliwy do tego stopnia, że dziewczyna mdleje lub płacze, wtedy jest zwalniana ze szkoły do domu. Wszystko zależy od jej indywidualnej wrażliwości na ból.
Wiele dziewcząt w czasie okresu ma złe samopoczucie, z powodu pojawienia się bólów miesiączkowych brzucha w jego dolnej części o charakterze skurczowym. Czasami są one odczuwane jako uczucie ciężkości albo jako stały, tępy ból.
Przez dzień lub dwa mogą też występować:
- bóle lub skurcze w podbrzuszu;
- bóle pleców;
- bóle wzdłuż wewnętrznej strony ud.
Na ogół każda dziewczyna różnie odczuwa dokuczający ból. Wydalanie złuszczonej błony w trakcie miesiączki odbywa się za pomocą skurczów macicy, które są główną przyczyną dolegliwości.
Skurcze można złagodzić poprzez:
- delikatne masowanie podbrzusza ręką;
- rozgrzewanie podbrzusza przez przyłożenie butelki z ciepłą wodą, termoforu lub poduszki elektrycznej;
- wzięcie krótkiej kąpieli w ciepłej wodzie;
- zrobienie kilku prostych ćwiczeń.
Jeśli bóle dokuczają podczas każdej miesiączki, można spróbować zażyć tabletki przeciwbólowe dostępne w każdej aptece bez recepty (por. też rozdział Bolesne miesiączki).
Gdyby zdarzyło się, że wypróbowane zostały wszystkie metody i nie przyniosły ulgi – dziewczyna powinna udać się do lekarza. Silne skurcze mogą sygnalizować jakiś ukryty problem medyczny.
Tampony a podpaski oraz wkładki higieniczne
Zabezpieczenia higieniczne dla kobiet to produkty, których używa się podczas miesiączki, aby wchłonęły krew menstruacyjną i naturalną wydzielinę śluzową z pochwy pomiędzy miesiączkami. Służą do tego: podczas miesiączki – podpaski i tampony, pomiędzy miesiączkami – wkładki higieniczne.
Podpaski
Każda dziewczyna jest inna. Każda inaczej miesiączkuje oraz potrzebuje innej ochrony podczas okresu. Z tego też powodu dostępne są podpaski w różnorodnych kształtach, rozmiarach i o różnym stopniu wchłaniania krwi.
Mogą być cienkie, grube, o normalnej i przedłużonej długości, podpaski ze skrzydełkami i bez skrzydełek. Dzięki dzisiejszym technologiom cienkie podpaski chronią tak dobrze jak grube.
Podczas tych dni dziewczyna potrzebuje szczególnej ochrony, więc najlepiej będzie, gdy użyje podpasek ze skrzydełkami. Skrzydełka zagięte wzdłuż boków majtek mocują podpaskę w miejscu i chronią je. W dniu, kiedy nie jest potrzebna szczególna ochrona, można korzystać z krótszych podpasek, bez skrzydełek. Są także specjalne podpaski do stosowania na noc.
Na początku okresu, kiedy krwawienie zazwyczaj jest obfite, podpaskę należy zmieniać co 2-4 godziny.
Pod koniec okresu, kiedy wydzieliny jest mniej, można robić to rzadziej, co 4-6 godzin.
Dłuższy kontakt wydzieliny miesiączkowej z powietrzem może powodować nieprzyjemny zapach, a poza tym podpaska może zacząć przeciekać.
Tampony
Nosi się je wewnątrz ciała, w pochwie. Zakłada się je bardzo łatwo – wszystkie potrzebne informacje i instrukcja użycia są podane w ulotce dołączonej do opakowania.
Tampony pochłaniają krew menstruacyjną wewnątrz ciała. Mają różny stopień chłonności: mini, regular, super i super plus. Pochłaniają one różną ilość wydzieliny.
Wielu lekarzy nie zaleca młodym dziewczętom rozpoczynającym miesiączkowanie używania tamponów, z wyjątkiem specjalnych sytuacji, np. podczas pływania. Wynika to z faktu, że w rzadkich przypadkach używanie tamponów może być pośrednią przyczyną bardzo poważnej choroby (ZWT), zwanej wstrząsem toksycznym. Jest to bardzo rzadka choroba, która może wystąpić u mężczyzn, kobiet i dzieci, jednak połowa wszystkich przypadków zachorowań występuje u miesiączkujących kobiet i zwykle jest związana z używaniem tamponów.
Na początku etapu zespół wstrząsu toksycznego przypomina normalną infekcję (wysoka temperatury ciała, bóle mięśni, ból gardła), jak również wymioty, zawroty głowy, spadek ciśnienia tętniczego, biegunka, omdlenia lub wysypka bardzo podobna do oparzeń słonecznych. Wszystkie te objawy mogą być sygnałem ZWT. U osoby chorej nie muszą wystąpić one jednocześnie.
Wkładki higieniczne
Produkuje się je z myślą o codziennej higienie osobistej. Pochłaniają śluz występujący naturalnie pomiędzy okresami i zapobiegają zaplamieniu bielizny.
Wkładki są dostępne w szerokiej gamie rozmiarów – od małych do dużych. Nie Ima jednak konieczności używania wkładek przez cały czas od jednej miesiączki do drugiej.
Pochwa jest wyścielona błoną śluzową. Znajdujący się tam śluz jest niezbędny do utrzymania prawidłowej flory bakteryjnej, a produkują go gruczoły szyjki macicy oraz gruczoły przedsionka pochwy. W połączeniu z naturalnymi bakteriami pochwy śluz daje naturalną ochronę przed zakażeniem, a jego obfitość zależy od dnia cyklu menstruacyjnego.
Większość kobiet uważa, że pośrodku cyklu ma najbardziej obfitą wydzielinę śluzową. Objaw ten zwykle towarzyszy jajeczkowaniu (owulacji) i występuje na około 14 dni przed miesiączką. Wydzielinę śluzową kobieta ma przez większą część swojego życia. Jeśli jednak ma ona nieprzyjemny zapach, jest gęsta, ma żółty lub ciemny kolor albo wywołuje swędzenie bądź pieczenie, może być sygnałem infekcji.
Zakażenia pochwy są często spotykane. Gdy występują, należy zasięgnąć porady lekarza ginekologa.
Higiena intymna dziewcząt
Dla dziewcząt bardzo ważna jest higiena narządu rodnego, Czyli tzw. mycie się „od pasa” w dół. W czasie kąpieli lub pod prysznicem dziewczyna powinna zwrócić szczególną uwagę na umycie sromu, krocza, okolic odbytu i wewnętrznej powierzchni ud. Postępując w ten sposób, zabezpiecza narządy rodne przed przenikaniem zarazków, co chroni przed chorobami. Poza tym doznaje wówczas przyjemnego uczucia świeżości.
Wszystkie przedmioty służące do mycia i wycierania narządów płciowych w żadnym wypadku nie mogą być stosowane do twarzy ani używane przez inne, nawet najbliższe, osoby.
Przy podmywaniu się należy przestrzegać prawidłowego postępowania, tj. myć się zawsze od przodu (czyli od strony pochwy) do tyłu (czyli w kierunku odbytu), a nie odwrotnie. W ten sposób można uniknąć przenoszenia zarazków z odbytu do pochwy.
Do podmywania się najlepiej używać jednego ze specjalnych płynów do higieny intymnej. Niektóre płyny zawierają składniki o działaniu bakteriobójczym, przeciwzapalnym i przyspieszają gojenie mikro urazów naskórka. Płynów tych mogą używać dziewczęta z chorobami alergicznymi i o wrażliwej skórze. Działają łagodnie na skórę i błony śluzowe, nie powodują wysuszania, likwidują uczucie swędzenia i pieczenia, neutralizują przykry zapach i dają uczucie świeżości.
Częstotliwość mycia w trakcie miesiączki powinna być większa. Najlepiej robić to po zmianie podpaski lub tamponu.
