Wstrząs jest stanem mogącym zagrażać życiu, występującym u pacjentów po ciężkim urazie, zakażeniu, napadzie alergii lub po zawale mięśnia sercowego. Dochodzi do nagłego załamania krążenia, a ciśnienie tętnicze spada poniżej poziomu zapewniającego dostateczną podaż tlenu do tkanek.

OBJAWY WSTRZĄSU

W stanie wstrząsu notuje się kilka lub nawet wszystkie wymienione niżej objawy:

  • blada skóra pokryta zimnym potem;
  • nudności i uczucie pragnienia;
  • nieregularne oddychanie;
  • przyspieszona akcja serca;
  • suchość w ustach;
  • rozszerzone źrenice;
  • zmniejszenie ilości wydalanego moczu;
  • splątanie lub pobudzenie;
  • utrata przytomności;
  • ból w klatce piersiowej;
  • gorące dłonie i stopy;
  • obrzmienie twarzy.

Mogą też występować inne objawy, związane z pierwotną przyczyną prowadzącą do wstrząsu, np. w ciężkiej reakcji alergicznej wysypka i obrzęki. Pacjent we wstrząsie Jest blady i pokryty zimnym potem. Oddech może być nieregularny, a tętno szybkie i nierówne.

PRZYCZYNY WSTRZĄSU

Wstrząs jest zwykle spowodowany przez znaczne zmniejszenie ilości krwi w układzie krążenia wskutek:

  • krwotoku wewnętrznego lub zewnętrznego;
  • odwodnienia w wyniku niedostatecznej podaży płynów lub dużej ich utraty wskutek wymiotów lub biegunki. Odwodnienie może też wystąpić w ostrym zapaleniu trzustki, w przebiegu udaru cieplnego, w śpiączce cukrzycowej i w rozległych oparzeniach;
  • rozszerzenia łożyska naczyniowego – wstrząs wywołany przez znajdujące się we krwi bakterie lub ich toksyny, a także silny odczyn alergiczny, może doprowadzić do względnego zmniejszenia objętości krwi, gdyż rozszerza obwodowe naczynia krwionośne. Wzmożona przepuszczalność ścian naczyń włosowatych sprawia, że osocze krwi przecieka do tkanek;
  • uszkodzenia mięśnia sercowego – serce dotknięte zawałem pracuje za słabo, by zapewnić właściwe krążenie krwi w całym organizmie;
  • arytmii – za szybka, za wolna lub bardzo nieregularna praca zmniejsza wydolność serca. Możliwą przyczyną jest zawał lub silny bodziec elektryczny (porażenie prądem, uderzenie pioruna itp.);
  • zatorowości płucnej — skrzep-lina powstała w innych okolicach organizmu może utknąć w naczyniu płucnym, utrudniając przepływ krwi z prawej komory do płuc;
  • tamponady serca – płyn nagromadzony w worku osierdziowym uciska serce i utrudnia jego normalne wypełnianie się krwią;
  • pewnych zaburzeń układu wydzielania wewnętrznego, jak np. ostrej choroby Addisona.

ZESPÓŁ WSTRZĄSU TOKSYCZNEGO

Jest to rzadki, lecz potencjalnie śmiertelny stan wiązany ze stosowaniem tamponów dopochwowych podczas miesiączki, choć zdarza się także w następstwie użądleń owadów, ropni, oparzeń, po porodzie i z powodu zakażenia nabytego w szpitalu.

Najczęściej przyczyną są toksyny wytwarzane przez szczep gronkowca złocistego (Staphylococcus aureus), który przeniknął do krwi, a czasami przez inne bakterie, np. pałeczkę okrężnicy (Escherichia coli).

Objawy typowe dla zespołu wstrząsu toksycznego są następujące:

Wstrząs toksyczny wymaga hospitalizacji, gdyż konieczne jest podjęcie intensywnego leczenia, w tym dożylne podawanie antybiotyków.

Choć ponad połowa przypadków dotyczy kobiet w czasie miesiączki, zachorowanie występuje na tyle rzadko, że nie uzasadnia odradzania kobietom tamponów. Trwają prace nad syntetycznym peptydem blokującym działanie toksyn bakteryjnych, można więc oczekiwać skuteczniejszego leczenia.

WYSTĘPOWANIE WSTRZĄSU

Wstrząs może wystąpić u każdej osoby w stanie zagrażającym życiu, jak duży krwotok, zawał serca, odczyn alergiczny lub zakażenie krwi.

Jedną z głównych przyczyn wstrząsu jest posocznica (sepsa, zakażenie krwi), zwłaszcza u ludzi zakażonych HIV lub z układem odpornościowym uszkodzonym z innej przyczyny. W samych tylko Stanach Zjednoczonych corocznie dochodzi do około 500 000 przypadków posocznicy,

Kobiety stosujące tampony do-pochwowe są w pewnym stopniu zagrożone tzw. zespołem wstrząsu toksycznego. Aż 65% przypadków tego zespołu ma związek z miesiączką, z czego 99% jest następstwem używania tamponów.

ROZPOZNANIE WSTRZĄSU

Wstrząs rozpoznaje się na podstawie obrazu klinicznego, a ten w dużej mierze zależy od przyczyny.

Gdy wstrząs wynika ze zmniejszenia objętości krwi, to:

  • skóra jest blada i zimna, czasem zasiniona. Po uciśnięciu palcem przez długi czas nie odzyskuje zwykłego zabarwienia;
  • pacjent jest splątany i nie orientuje się w otoczeniu, nie pamięta zdarzeń poprzedzających wypadek itd.;
  • ciśnienie tętnicze, początkowo prawidłowe, wkrótce się obniża;
  • oddychanie jest szybkie, tętno także szybkie, słabo wyczuwalne, czasami nieregularne;
  • pacjent nie oddaje moczu lub w bardzo małej ilości.

Ustalenie przyczyny wstrząsu

Ustalenie przyczyny wstrząsu wymaga m.in. badań krwi, takich jak:

  • badanie morfologiczne;
  • poziom elektrolitów;
  • poziom mocznika i kreatyniny (wskazujący na czynność nerek);
  • poziom enzymów sercowych (podwyższony w przypadku zawału mięśnia sercowego);
  • posiew na obecność bakterii;
  • prężność tlenu we krwi tętniczej;
  • poziom cukru.

Pozostałe badania to:

  • echokardiografia;
  • elektrokardiografia (EKG);
  • ośrodkowe ciśnienie żylne;
  • badanie rtg klatki piersiowej.

Pacjenci we wstrząsie trafiają na oddział intensywnej terapii, gdzie monitoruje się podstawowe funkcje życiowe. Bardzo pomocne w trakcie poszukiwania przyczyny wstrząsu jest badanie rentgenowskie (rtg), które można wykonać aparatem przyłóżkowym.

ZAPOBIEGANIE WSTRZĄSU

Osoby cierpiące na poważne uczulenia powinny zawsze mieć przy sobie strzykawkę z adrenaliną, którą trzeba podać, gdy wystąpią wczesne objawy wstrząsu anafilaktycznego, jak utrudnienie oddychania, kurczowe bóle brzucha lub nagle pojawiające się obrzęki.

Najlepiej nie dopuścić do rozwoju wstrząsu, podejmując wczesne leczenie w razie krwawienia, zakażenia lub niedotlenienia serca. Wystąpieniu wstrząsu zapobiega też w pewnej mierze wysoki standard opieki nad chorymi, delikatne obchodzenie się z narządami podczas operacji, dbałość o łagodzenie bólu.

U ofiar wypadków często dochodzi do wstrząsu z powodu utraty krwi. Podjęcie najpilniejszych działań już na miejscu wypadku może zapobiec groźnym powikłaniom.

LECZENIE WSTRZĄSU

Leczenie ma na celu zwiększenie rzutu serca, wzrost ciśnienia tętniczego i poprawę natlenienia tkanek. Wymaga to leczenia przyczyny wstrząsu, jak i pewnych działań wspierających:

  • płaskie ułożenie poprawia dopływ krwi do mózgu;
  • uniesienie nóg doraźnie zwiększa objętość krwi krążącej;
  • zapewnienie pacjentowi ciepła, ale bez przegrzewania;
  • udrożnienie dróg oddechowych;
  • maksymalna poprawa natlenienia. Tlen można podawać przez maskę, rurkę ustno-gardłową lub intubacyjną. Jeśli pacjent nie oddycha samodzielnie, dołącza się respirator;
  • dożylnie podaje się płyny i krew, nie dopuszczając jednak do przeciążenia krążenia;
  • w razie niewydolności nerek podejmuje się dializy (pozaustrojowe oczyszczanie krwi) do czasu powrotu ich czynności;
  • podejmuje się energiczne leczenia pierwotnej przyczyny wstrząsu.

WSTRZĄS ANAFILAKTYCZNY – Ciężka reakcja alergiczna, wymaga jak najszybszego domięśniowego podania adrenaliny. W razie potrzeby stosuje się też dożylnie leki przeciwhistaminowe i hydrokortyzon.

ROKOWANIE

Ciężki wstrząs stanowi zagrożenie dla życia, ale wielu chorych ratuje szybkie rozpoznanie i właściwe leczenie. Rokowanie zależy też od pierwotnej przyczyny wstrząsu.

Wstrząs septyczny

Śmiertelność we wstrząsie septycznym sięga 40-70%. Zbyt późne lub nie dość sprawne leczenie zwiększa groźbę niewydolności wielonarządowej, często śmiertelnej. Niewydolność wielonąrządowa oznacza niedotlenienie narządów ważnych dla życia (głównie mózgu i serca, ale także nerek, wątroby i płuc), powodujące ich obrzęk. Do tego może prowadzić każdy rodzaj wstrząsu, i a zagrożenie jest szczególnie duże | u ludzi z upośledzoną odpornością I (np. zakażonych HIV).

Inne rodzaje wstrząsu

We wstrząsie kardiogennym, który może towarzyszyć zawałowi mięśnia sercowego, śmiertelność wynosi 80-90%. Przeżywalność we wstrząsie spowodowanym wielką utratą krwi zależy od sprawności zatrzymania krwotoku.

Strach i ból mogą pogłębiać wstrząs, ważne jest więc energiczne łagodzenie bólu, jak i wsparcie psychiczne.