Witamina B3 bierze udział w rozpadzie białek, tłuszczów i węglowodanów do mniej złożonych substancji, co jest konieczne do wytwarzania energii. Pobudza krążenie, zmniejsza stężenie cholesterolu, bierze udział w syntezie wielu hormonów, w tym kortyzonu i hormonów płciowych. Pobudza czynność mózgu, konieczna jest dla zdrowia skóry i przewodu pokarmowego. Uważa się, że wspomaga obronę organizmu przed nowotworami.
Niacyna to wspólna nazwa określająca dwa związki: kwas nikotynowy i amid kwasu nikotynowego. Nazwę tę wymyślono, aby zapobiec myleniu tych związków z nikotyną: toksyną obecną w tytoniu. Niacyna jest wchłaniana w jelicie cienkim. Ponieważ należy do witamin rozpuszczalnych w wodzie, organizm nie przechowuje jej nadwyżek, lecz wydala je z moczem.
Właściwości witaminy B3 niacyny
Witamina B3 – niacyna bierze udział w ponad pięćdziesięciu procesach zachodzących w organizmie, głównie przy uwalnianiu energii z węglowodanów. Wspomaga procesy rozkładu białek i tłuszczów, syntezy tłuszczów i niektórych hormonów, tworzenia czerwonych ciałek krwi i detoksykacji niektórych leków i związków chemicznych. Różnorodność funkcji, jakie pełni niacyna w organizmie, czyni ją konieczną dla pozyskiwania energii w ilości wystarczającej do podtrzymywania procesów życiowych wszystkich komórek organizmu.
Duże dawki kwasu nikotynowego obniżają poziom cholesterolu we krwi, jak również zawartość cholesterolu LDL i trójglicerydów w organizmie. Podnoszą też poziom cholesterolu HDL i obniżają prawdopodobieństwo chorób serca u osób o wysokiej zawartości tłuszczów we krwi. Mniejsze dawki przyjmowane w połączeniu z witaminami A i E są równie skuteczne. Wiele leków obniżających poziom cholesterolu we krwi osiąga większą skuteczność w połączeniu z kwasem nikotynowym. Podawanie w tym celu samego kwasu musi się odbywać pod nadzorem lekarza i może wywołać skutki uboczne.
Duże dawki niacyny stosowano z różnym skutkiem przy leczeniu schizofrenii. Pierwsze próby takiego zastosowania tej witaminy były spowodowane podobieństwem objawów pelagry i schizofrenii.
Niektóre zaburzenia psychiczne mogą się wywodzić z uwarunkowanego genetycznie zahamowania wchłaniania substancji odpowiedzialnych za prawidłową pracę mózgu. Takie objawy, jak agresywne zachowanie, nagłe wybuchy złości, niepokój, depresja, nadmierna aktywność i zaburzenia snu bywają wynikiem obniżonego wchłaniania aminokwasu o nazwie tryptofan. Podawanie pacjentowi amidu kwasu nikotynowego łagodzi te objawy, ale kuracja za pomocą niacyny musi się odbywać pod opieką lekarza.
Źródło witaminy B3 w pożywieniu
Witamina B3 jest pochodną dwóch związków: kwasu nikotynowego (niacyny) i jego amidu. Obydwie formy łatwo wchłaniają się z jelita cienkiego i mają podobne działanie, choć tylko kwas nikotynowy w dużych dawkach obniża stężenie cholesterolu.
Witamina B3 występuje m.in. w orzechach, wątrobie wieprzowej, mące sojowej, pszenicy, maśle orzechowym i ziemniakach. Mleko zawiera niewiele samej niacyny, lecz jest bogate w tryptofan. Owoce, oprócz soku pomarańczowego, nie zawierają zbyt wiele niacyny.
Niacyna jest stosunkowo odporna na wysoką temperaturę i światło. Również nie traci się jej podczas gotowania, pod warunkiem że nie wylewamy wody, w której gotowaliśmy zawierające ją produkty. Producenci żywności, chcąc zrekompensować te straty, często dodają do produktów witaminę B3.
Niedobór witaminy B3
W 1945 roku odkryto, że amid kwasu nikotynowego występujący w niacynie i białkach może leczyć pelagrę. Nieco później stwierdzono, że ludzki organizm potrafi przekształcać tryptofan w niacynę. Ostatnio uważa się, że pelagra jest bardziej skomplikowanym zjawiskiem i wynika również z niedoboru, m.in. witamin B1 i B2.
Pelagra to klasyczny skutek niedoboru niacyny. Choć ma wpływ na wszystkie tkanki, najwcześniej dotknięte bywają te, w których częściej wymieniają się komórki, na przykład skóra, przewód pokarmowy oraz system nerwowy. Typowe objawy to zapalenie skóry, biegunka, demencja i śmierć.
Do najwcześniejszych symptomów niedoboru witaminy B3 należą:
- osłabienie,
- utrata apetytu,
- niestrawność,
- wykwity skórne.
Wymienione poprzednio objawy występują dopiero w późniejszym stadium choroby.
Zapalenie skóry przejawia się łuskowatością i ciemnym zabarwieniem tych obszarów, które są wystawione na słońce, wysoką temperaturę, lekko podrażnione lub doznały urazu. Język puchnie, chory może mieć drgawki. Uszkodzenie ośrodkowego systemu nerwowego może spowodować utratę orientacji, bóle głowy, bezsenność, utratę pamięci, majaczenia oraz brak równowagi emocjonalnej. Tym objawom towarzyszą często inne symptomy niedoboru: białka, witamin B1, B2 i B6 lub żelaza.
Niedobór witaminy B3 jest rzadkim zjawiskiem. Występuje głównie tam, gdzie dieta opiera się na kukurydzy i mące kukurydzianej o niskiej zawartości białka, lub wówczas, kiedy pożywienie jest tak ubogie, że pojawiają się niedobory witamin, minerałów, a nawet białka i kalorii.
Zarówno pelagrę, jak i niedobór niacyny można leczyć, dostarczając organizmowi nie samą niacynę, lecz właśnie tryptofan. Niacyna zawarta w pszenicy i innych zbożach źle się wchłania, lecz obecny w nich tryptofan zapobiega niedoborowi niacyny i pelagrze.
Czy nadmiar witaminy B3 może być szkodliwy?
Wysokie dawki (powyżej 6 g dziennie) kwasu nikotynowego obniżają stężenie cholesterolu, a ponadto mogą być używane jako odtrutki w zatruciach niektórymi substancjami organicznymi, na przykład pestycydami. Jednak takie duże dawki muszą być stosowane pod ścisłą kontrolą lekarską, ponieważ mogą spowodować uszkodzenie wątroby. Na szczęście wątroba regeneruje się po ich zredukowaniu.
Jeżeli zażyjemy kwas nikotynowy (ale nie jego amid) w dawce wynoszącej około 200 mg, naczynia krwionośne skóry ulegną rozszerzeniu, co wywoła wypieki na twarzy. Może to także spowodować obniżenie ciśnienia krwi. Spadek ciśnienia może być wywołany również mniejszymi dawkami (50 mg zażywane trzy razy dziennie), stosowanymi u młodzieży w leczeniu trądziku.
W celu zapewnienia bezpieczeństwa kuracji, w razie jakichkolwiek uwarunkowań medycznych, zaleca się konsultację z lekarzem, jeżeli witamina B3 ma być zażywana w dawce wyższej niż 50 mg dziennie.
Powiązania witaminy B3 z innymi składnikami odżywczymi
Witamina B3 – niacyna współdziała z witaminami B1, B2 i B6 oraz kwasem pantotenowym i biotyną przy uwalnianiu energii z pewnych rodzajów pożywienia. Niedobór jednej z tych witamin często oznacza również niedobór innych. Białko, a zwłaszcza tryptofan, mogą częściowo zastąpić niacynę i zapobiegać pelagrze.
Dodając witaminy A i E do niacyny podczas leczenia choroby serca, można obniżyć jej dawkę niezbędną do uzyskania korzyści terapeutycznych. Do przekształcania tryptofanu w niacynę ludzki organizm potrzebuje witaminy B6. Tryptofan współzawodniczy o wchłanianie z innym aminokwasem, leucyną. Długotrwale nadmierne spożycie leucyny może prowadzić do wtórnego niedoboru tryptofanu i niacyny.
