Witamina B6 jest bardzo pracowitą witaminą, Najlepiej chyba znana jest jej zdolność do równoważenia zmian hormonalnych u kobiet. W dodatku jest chyba najważniejszą dla układu odpornościowego witaminą z grupy B — umożliwia obronę organizmu przed infekcjami i prawdopodobnie hamuje wzrost komórek nowotworowych. Uczestniczy w produkcji nowych komórek, w tym komórek układu odpornościowego i erytrocytów (czerwonych krwinek).
Tak jak wiele witamin z grupy B, witamina B6 umożliwia organizmowi skuteczne przetwarzanie pochodzących z pokarmów białek, tłuszczów, cukru i skrobi, czyli pomaga w kontroli masy ciała. Może wspomagać też kontrolę nad nastrojem i zachowaniami i jest jedną z witamin zlecanych przez dietetyków dzieciom hiperaktywnym z trudnościami w nauce. Witamina B6 jest też-niezbędna dla zdrowia skóry i może być przydatna w profilaktyce łupieżu, egzemy i łuszczycy.
Właściwości witaminy B6
Witaminy B6 to grupa rozpuszczalnych w wodzie związków, do których zaliczamy pirydoksynę, pirydoksyaminę oraz pirydoksal. Ich nadmiar jest wydalany przez organizm z moczem. Choć witamina B6 bierze udział w procesach rozkładu i syntezy węglowodanów i tłuszczów, jej główna funkcja wiąże się z białkiem i jego składnikami aminokwasowymi.
Za pomocą witaminy B6 organizm przekształca jedne aminokwasy w drugie, węglowodany w aminokwasy, aminokwasy w węglowodany lub tłuszcze, w celu magazynowania energii, przez co witamina ta odgrywa kluczową rolę w tworzeniu się wszelkich substancji białkowych, w tym hormonów, hemoglobiny, związków odpowiedzialnych za pracę systemu nerwowego (na przykład serotoniny) oraz enzymów, które są katalizatorami wszystkich procesów zachodzących w organizmie.
Ponadto witamina B6 jest niezbędna do przekształcania jednych tłuszczów w inne oraz tworzenia prostaglandyn — hormonopodobnych substancji, które regulują takie procesy, jak ciśnienie krwi, skurcze mięśni i praca serca. Odgrywa również ważną rolę w tworzeniu i właściwym funkcjonowaniu układu nerwowego. Tak więc jest nieodzowna do regulacji procesów myślowych i samopoczucia.
Leczenie astmy
Przyjmowanie witaminy B6 może wspomagać leczenie astmy. U wielu astmatyków przyjmujących dodatkowe dawki tej witaminy zanotowano spadek intensywności objawów chorobowych. U chorych na astmę gospodarka witaminowa może ulec zachwianiu, co powoduje zwiększone zapotrzebowanie na witaminę. Dodatkowe dawki witaminy B6 łagodzą skutki uboczne działania teofiliny, leku przeciwastmatycznego stosowanego u dzieci.
Zachowanie i zmiany nastroju
Właściwy poziom witaminy B6 w pożywieniu zapewnia prawidłowy rozwój i funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego. Nawet nieznaczny jej niedobór prowadzi do zachwiania funkcji enzymów odpowiedzialnych za działanie substancji chemicznych układu nerwowego, m.in. serotoniny, dopaminy i kwasu gamma-aminomasłowego — regulujących zachowanie. Brak witaminy B6 powoduje, że toksyczne produkty rozpadu tych substancji gromadzą się i drażnią komórki nerwowe, co prowadzi do licznych schorzeń na tle nerwowym, od depresji do drgawek.
Ponadto zmiany nastroju i depresje, które uważa się za skutki uboczne przyjmowania takich leków, jak estrogeny, doustne środki antykoncepcyjne oraz leki przeciwgruźlicze, mogą wynikać z zachwiania metabolizmu witaminy B6 w organizmie i, co za tym idzie, doprowadzić do zmniejszenia produkcji serotoniny.
Zespół cieśni nadgarstka
Zespół cieśni nadgarstka jest neurologicznym schorzeniem nadgarstków i dłoni, które często wymaga leczenia chirurgicznego. Podawanie pacjentowi zwiększonych dawek witaminy B6 pozwala uśmierzyć ból, zlikwidować zesztywnienia, a nawet uniknąć operacji.
Toksyczność leków
Witamina B6 łagodzi skutki uboczne niektórych środków stosowanych przy leczeniu nowotworów. Można na przykład zmniejszyć toksyczne oddziaływanie winkrystyny, nie ograniczając jej skuteczności leczniczej, przez podawanie pacjentowi zwiększonych dawek witaminy B6.
Odporność
Odpowiednia zawartość witaminy B6 w pożywieniu wspomaga działanie układu obronnego organizmu; zwiększone dawki nie przynoszą żadnych dodatkowych korzyści. Osoby starsze, które spożywają zbyt małe dawki tej witaminy, mogą być szczególnie podatne na zakażenia i choroby.
Nieżyty nerek
Witamina B6 może wspomagać leczenie niektórych schorzeń nerek, takich jak nadmierne wydalanie kwasu szczawiowego z moczem, które prowadzi do powstawania kamieni i uszkodzenia nerek. Podawanie witaminy B6 zmniejsza wydalanie kwasu szczawiowego, a co za tym idzie, zapobiega tworzeniu się kamieni.
Zespół napięcia przedmiesiączkowego
U niektórych kobiet zwiększenie spożycia witaminy B6 może złagodzić objawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego. U kobiet przyjmujących preparat witaminowy (25 do 200 mg dziennie) zanotowano złagodzenie takich objawów, jak depresja, drażliwość, napięcie, bolesność uciskowa piersi, obrzęki (zatrzymanie płynów w organizmie), bóle głowy czy trądzik. Rola witaminy B6 w leczeniu tej dolegliwości nie jest jeszcze do końca zbadana, o czym świadczy fakt, że taki sam skutek można osiągnąć, przyjmując placebo i cukrowy preparat obojętny farmakologicznie.
Źródło witaminy B6 w pożywieniu
Witamina B6 jest szybko wchłaniana przez organizm, ale do przejścia w postać aktywną potrzebuje witaminy B2 i magnezu. Na szczęście te dwa składniki znajdują się w tych samych pokarmach co witamina B6, na przykład w wątrobie, nerkach, nasionach słonecznika, kiełkach pszenicy, orzechach włoskich, fasoli i jajkach. Wytwarzanie aktywnej formy witaminy B6 zwiększają także ćwiczenia fizyczne.
Najbogatszymi źródłami witaminy B6 są pokarmy wysokobiałkowe, takie produkty, jak chude mięso, kiełki pszenicy, drożdże, drób, ryby, soja, fasola i groch oraz orzeszki ziemne. Nieco mniej witaminy B6 zawierają banany, awokado, kapusta, kalafior, ziemniaki, pełnoziarnisty chleb i płatki śniadaniowe oraz suszone owoce. Należy zaznaczyć, że mąka traci w procesie oczyszczania i przetwarzania znaczną część witaminy B6. Straty wynoszą nawet 70 procent, jeżeli produkt jest zamrażany bądź wylewamy wodę, w której był gotowany.
Choć witamina B6 obecna jest w wielu produktach, może być rozkładana przez światło, dlatego pokarmy ją zawierające powinny być przechowywane w ciemności. Żywność traci ją podczas gotowania i na skutek innych procesów przetwarzania, na przykład mielenia. Bakterie jelitowe potrafią wytworzyć dodatkową porcję witaminy B6, co może być uzupełnieniem diety. Pirydoksyna nie jest magazynowana w organizmie i jest szybko wydalana z moczem. W związku z tym pokarmy ją zawierające powinny być spożywane kilka razy dziennie.
Niedobór witaminy B6
Ze względu na różnorakie funkcje, jakie pełni witamina B6 w organizmie, objawy jej niedoboru są liczne, lecz trudne do sprecyzowania. Należą do nich:
- depresja;
- wymioty;
- zmniejszona odporność na zakażenia i choroby;
- zapalenie skóry lub nerwów;
- niedokrwistość;
- kamica nerkowa;
- nudności.
Niemowlęta, którym brakuje w pokarmie witaminy B6, stają się drażliwe, a w przypadku ciężkiego niedoboru mogą wystąpić drgawki. Takie objawy mogą występować nie tylko wskutek niedostatecznego spożycia witaminy, lecz również pod wpływem leku osłabiającego jej działanie, tak jak w przypadku izoniazydu — leku przeciwgruźliczego. Niedobór witaminy B6 może się również wiązać z ryzykiem zachorowania na niektóre nowotwory.
Zaniżone stężenie witaminy we krwi u kobiet ciężarnych może być wynikiem jej zużycia przez rozwijający się płód. Nudności i wymioty u kobiet w ciąży, jak również depresja u kobiet przyjmujących doustne środki antykoncepcyjne, ustępują po zwiększeniu dziennego spożycia witaminy B6. To samo dotyczy letargu i zmęczenia będącego wynikiem obniżonego stężenia witaminy B6 we krwi.
Niedobór witaminy B6 może być również skutkiem nadużywania alkoholu, który osłabia działanie wątroby, a przez to zakłóca metabolizm witaminy B6 w organizmie. Również tytoń wpływa negatywnie na stężenie witaminy we krwi i może powodować jej niedobór. Dopiero po dwóch latach od chwili zaprzestania palenia sytuacja wraca do normy.
Niemowlęta, których organizm w wyniku wrodzonej wady nie może właściwie wykorzystywać witaminy, mogą być opóźnione umysłowo i cierpieć na nie kontrolowane drgawki. Leczenie sprowadza się do podawania dziecku dużych dawek witaminy B6 pod nadzorem lekarza. Kurację tę powinno się prowadzić już od pierwszych dni po urodzeniu.
Obniżone spożycie witaminy B6 może również prowadzić do powstawania cienkich, zniekształconych kości, nieprawidłowości w zapisie elektroencefalograficznym lub napadów padaczkowych.
Choć u wielu osób po zawale wykryto niedobór witaminy B6, nie wiadomo, czy jest on przyczyną, czy skutkiem zawału. Niedostateczne spożycie witaminy B6 może się również przyczyniać do rozwoju miażdżycy i podnosić ryzyko przedwczesnego rozwoju chorób serca. Niedoborowi towarzyszy podniesienie poziomu aminokwasu homocysteiny, co może być powodem występowania wymienionych schorzeń.
Niedobór witaminy B6 a objawy depresji
Ilość serotoniny produkowana przez komórki nerwowe jest wprost proporcjonalna do ilości witaminy B6 i tryptofanu obecnych w mózgu. Liczne badania, zwłaszcza osób w podeszłym wieku, wykazują, że depresja ustępuje przy podawaniu pacjentom preparatu witaminowego. W wyniku badań przeprowadzonych na wydziale lekarskim Harvard Medical School i przez wyspecjalizowany ośrodek badań na Tufts University stwierdzono, że u więcej niż jednej czwartej badanych cierpiących na depresję występowały braki witamin B6 i B12. Oblicza się, że u 79% osób z depresją występuje niedobór witaminy B6, gdy w przypadku innych chorób takie osoby stanowią jedynie 29% ogólnej liczby badanych.
Często tak niewielkie dawki witaminy jak 10 mg dziennie zmniejszają lub nawet likwidują objawy depresji, co jest wystarczającym dowodem, że to niedobór witaminy jest powodem schorzenia, a nie depresja pociąga za sobą obniżenie stężenia witaminy we krwi. Również depresję towarzyszącą napięciu przedmiesiączkowemu, menopauzie, a nawet depresję poporodową można skutecznie leczyć, podając pacjentkom zwiększone dawki witaminy B6.
Kiedy wzrasta zapotrzebowanie na witaminę B6?
- Jeżeli stosujesz tabletki antykoncepcyjne lub hormonalna terapię zastępczą.
- Jeżeli cierpisz na zespół napięcia przedmiesiączkowego.
- Podczas ciąży i karmienia piersią.
- Jeżeli cierpisz na depresję lub masz napady lęku.
- Jeżeli z jakiegokolwiek powodu stosujesz dietę niskokaloryczną (osoby odchudzające się lub starsi ludzie ze słabym apetytem).
- Jeżeli regularnie spożywasz alkohol (nawet małe ilości).
- Jeżeli stosujesz dietę bogatobiałkową lub spożywasz znaczne ilości cukru lub wysoko przetworzonej żywności.
- Jeżeli jesteś uczulony na glutaminian sodu i tartrazynę (żółty barwnik spożywczy).
Kobiety ciężarne i karmiące powinny przed zażyciem jakichkolwiek preparatów witaminowych lub mineralnych skonsultować się z lekarzem, położną lub dietetykiem.
Czy nadmiar witaminy B6 może być szkodliwy?
Witamina B6 jest jedną z nielicznych toksycznych witamin z grupy rozpuszczalnych w wodzie. Przyjmowana w dużych ilościach może być szkodliwa dla układu nerwowego. Dawki rzędu 2000 mg dziennie powodują uczucie mrowienia w dłoniach i stopach, brak koordynacji mięśni, niepewny chód i zwyrodnienia tkanki nerwowej. Mniejsze dawki, 200 mg dziennie, są szkodliwe wówczas, gdy przyjmuje się je przez dłuższy czas. Większość objawów hiperwitaminozy ustępuje wraz ze zmniejszeniem dawek witaminy. Niektóre uszkodzenia komórek nerwowych są jednak nieodwracalne.
Duże dawki witaminy B6 mogą ponadto ujemnie wpłynąć na obecność aminokwasów we krwi. Dawki stokrotnie przekraczające zalecenia bądź wyższe niż 200 mg dziennie powinno się zatem przyjmować jedynie z zalecenia i pod opieką lekarza.
Powiązania witaminy B6 z innymi składnikami odżywczymi
Witamina B6 powinna zawsze być stosowana łącznie z innymi witaminami z grupy B, w tych samych dawkach co potrzebna do wytworzenia aktywnej formy pirydoksyny witamina B2. Ponieważ witamina B6 ma niezwykle szerokie spektrum działania, jej wykorzystanie przez organizm jest potęgowane przez bardzo różne substancje – w tym witaminę C, magnez, sód, potas i cynk oraz kwas linolenowy.
