Otępienie

Otępienie to zespół objawowy spowodowany chorobą mózgu, zwykle o charakterze przewlekłym i postępującym, charakteryzujący się licznymi zaburzeniami funkcji poznawczych, takich jak: pamięć, myślenie, orientacja, rozumienie, liczenie, zdolność do uczenia się, funkcje językowe oraz zdolność do oceniania (krytycyzm).

Deficyty te zaburzają codzienne funkcjonowanie chorego. Uszkodzenie funkcji poznawczych łączy się zwykle z obniżeniem kontroli nad reakcjami emocjonalnymi, społecznymi i zachowaniem. Liczba osób z otępieniem rośnie z wiekiem. Dotyka ono 5-10% osób po 65. roku życia, natomiast po 85 roku życia około 20-40% osób.

Mózg starzeje się, jak każdy inny organ ludzkiego ciała. Jego sprawność z czasem fizjologicznie obniża się, a przypominanie sobie potrzebnych informacji jest coraz trudniejsze. Jednak jeśli nie upośledza codziennego funkcjonowania, raczej nie jest to choroba Alzheimera ani otępienie.

OBJAWY OTĘPIENIA

Otępienie charakteryzuje się zaburzeniami w zakresie:

• pamięci
• myślenia i rozumienia
• zdolności uczenia się
• posługiwania się językiem
• liczenia
• orientacji w przestrzeni i co do własnej osoby
• kontroli emocji
• kontaktów społecznych.

Zaburzenia pamięci i innych funkcji poznawczych poprzedzone są zwykle przez:

• zwiększoną męczliwość uwagi
• konieczność częstych przerw w pracy w celu odzyskania sprawności
• drażliwość, zniecierpliwienie j
• brak opanowania
• brak apetytu
• zaburzenia snu
• zmiany w zachowaniu
• nieobowiązkowość, roztargnienie
• niecharakterystyczne dolegliwości, np. bóle głowy.

W miarę postępu choroby, objawy stają się coraz bardziej dokuczliwe, zarówno dla pacjenta, jak i jego opiekunów i polegają na:

• trudnościach w znalezieniu przedmiotów codziennego użytku
• zapominaniu nazwisk dobrze znanych wcześniej osób
• przygnębieniu, lęku, podejrzliwości, agresji
• spowolnieniu psychoruchowym
• zubożeniu słownictwa, potem całkowitym braku mowy
• gubieniu się w czasie podróży i spacerów
• zapominaniu fragmentów swojego życiorysu, a potem także podstawowych informacji o sobie – adresu czy imion bliskich osób
• bezsenności, odwróceniu rytmu dobowego
• rozmawianiu ze swoim odbiciem w lustrze (objaw lustra)
• nietrzymaniu moczu i stolca, zanieczyszczaniu się
• konieczności pomocy choremu w najprostszych czynnościach dnia codziennego – myciu, jedzeniu.

PRZYCZYNY OTĘPIENIA

Ponad 75% przypadków otępień jest spowodowanych przez chorobę Alzheimera lub przez zmiany naczyniowe w mózgu, przede wszystkim miażdżycę.

Sprzyjają jej:

• nadciśnienie tętnicze
• cukrzyca
• palenie tytoniu
• podwyższony poziom cholesterolu
• otyłość
• przewlekły stres.

Ponadto, znacznie rzadziej, otępienie może być spowodowane przez:

• nadczynność i niedoczynność tarczycy
• niedobór witaminy B12) kwasu foliowego
• guzy mózgu
• urazy głowy, mikro urazy (otępienie bokserów)
• przewlekłe działanie substancji toksycznych, w tym alkoholu i metali ciężkich
• infekcje układu nerwowego, np. zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych czy mózgu
• przewlekły krwiak podtwardówkowy
• chorobę Parkinsona
• pląsawicę Huntingtona.

DIAGNOSTYKA OTĘPIENIA

Wstępne podejrzenie otępienia można wysunąć po przeprowadzeniu testów przesiewowych takich, jak MMSE (Mini Mental State Examination – Skrócona Skala Oceny Stanu Psychicznego) oraz Test Rysowania Zegara. MMSE jest zbiorem prostych pytań, np. o dzisiejszą datę, miejsce, w którym chory się znajduje, oraz zapamiętywanie prostych wyrazów. Za każdą dobrą odpowiedź chory dostaje punkty. Zbyt mała ich liczba może świadczyć o otępieniu. Dostępne są ponadto różnorodne badania laboratoryjne i obrazowe, które służą raczej wykluczeniu potencjalnie odwracalnych przyczyn otępienia. Badania te zostały wymienione w chorobie Alzheimera.

LECZENIE OTĘPIENIA

Około 10% przypadków otępień jest częściowo lub całkowicie odwracalnych.

Do otępień odwracalnych należą otępienia spowodowane m.in. przez:

• nadczynność i niedoczynność tarczycy
• niedobór witaminy B12, kwasu foliowego
• guzy mózgu poddające się leczeniu neurochirurgicznemu
• przewlekły krwiak podtwardówkowy
• przewlekłe działanie substancji toksycznych, w tym alkoholu i metali ciężkich.

Usunięcie czynnika sprawczego, wyrównanie gospodarki hormonalnej i witaminowej może złagodzić objawy otępienia. W pozostałych przypadkach otępień (głównie choroba Alzheimera i otępienie naczyniopochodne) można jedynie zwalczać objawy choroby przez podawanie leków zwiększających przepływ krwi przez mózg, poprawiających przewodzenie impulsów nerwowych w mózgu czy polepszających metabolizm komórek mózgowych.

Ponadto stosowane są leki przeciwdepresyjne, nasenne czy stabilizujące nastrój.

Z punktu widzenia psychoterapeutycznego niezwykle istotne jest ciągłe aktywizowanie chorych. Pozbawienie ich wysiłku intelektualnego i zmniejszenie liczby bodźców dopływających do nich pogłębia zaburzenia pamięci i zmiany osobowości.

PORADY LEKARZA

Przestrzeganie poniższych zasad może spowolnić postępujące z wiekiem osłabienie pamięci:

• racjonalne, zrównoważone odżywianie z uwzględnieniem witamin z grupy B, kwasów omega-3 i antyoksydantów (głównie witaminy C)
• rezygnacja ze szkodliwych nałogów, w tym słodyczy
• stosowanie ziół i przypraw wyostrzających pamięć — miłorzębu japońskiego (Ginko biloba), żeń-szenia, kurkumy
• kontrola stresu
• szybkie wygaszanie stanów zapalnych
• leczenie zaburzeń trawienia i chorób wątroby
• uprawianie sportów rekreacyjnych, aby usprawnić krążenie krwi i redukować nadwagę
• regularny wysiłek intelektualny (pamięć wymaga treningu).

Jeśli mimo to osłabienie pamięci postępuje, należy zwrócić się do lekarza rodzinnego, neurologa lub psychiatry.

Porady dla rodzin osób cierpiących wskutek otępienia:

Trzeba dowiedzieć się jak najwięcej o chorobie, związanych z nią zmianach w zachowaniu pacjenta, aby lepiej go zrozumieć i móc zaakceptować. Należy również utrzymywać stały kontakt z opiekunem lub pielęgniarzem chorego oraz poświęcać choremu dużo czasu, także wtedy, gdy ma on stałego, wykwalifikowanego opiekuna; rodzina i zainteresowanie z jej strony są dla pacjenta bardzo ważne, dają mu m.in, motywację oraz siły do walki z chorobą.