Stała opieka lekarska nawet przy dobrym samopoczuciu kobiety jest nieodzowna. Systematyczne badania pozwolą kontrolować ogólny stan zdrowia ciężarnej, rozwój płodu, a także odpowiednio wcześnie wykryć ewentualne nieprawidłowości i powikłania w ciąży.
Część kobiet wymaga dodatkowych badań diagnostycznych, a wynikać to może z różnych przyczyn medycznych oraz psychologicznych.
Pierwsza wizyta
Pierwsza wizyta lekarska powinna się odbyć między 6 a 8 tygodniem ciąży. Należy przyjść na nią na czczo. Bardzo istotne jest, aby w jej trakcie poinformować lekarza o przebytych wcześniej chorobach (które wbrew pozorom mogą mieć wpływ na przebieg ciąży) oraz przyjmowanych lekach – być może część trzeba będzie odstawić. Kobieta powinna również przekazać lekarzowi informację na temat chorób przewlekłych stwierdzonych u członków jej rodziny, jak też u ojca dziecka.
Lekarz będzie pytał o dzień ostatniej miesiączki oraz o dokładne daty i przebieg poprzednich ciąż, porodów bądź poronień.
Diagnostyka podczas pierwszej wizyty obejmuje wewnętrzne badanie ginekologiczne z pobraniem wymazu z pochwy, aby określić jej stan bakteriologiczny i cytologiczny stan szyjki macicy, kontrolę piersi i pomiar ciśnienia tętniczego krwi. Zleca się także pełen zakres analizy krwi, aby na tej podstawie ocenić stan zdrowia kobiety na początku trwania ciąży, nawet jeżeli wcześniej nie chorowała i obecnie nie zgłasza żadnych dolegliwości. Analiza krwi jest również konieczna do określenia grupy krwi matki i ojca dziecka. W wypadku stwierdzenia u rodziców niezgodności grup krwi w zakresie czynnika Rh, wykonuje się dodatkowo badanie na obecność przeciwciał we krwi ciężarnej, aby potwierdzić lub wykluczyć konflikt serologiczny.
Również pierwsze badanie ultrasonograficzne powinno być przeprowadzone między 6. a 10. tygodniem ciąży. W USG potwierdza się wówczas wiek ciąży (czas jej trwania) i kontroluje zarazem wstępną fazę rozwoju płodu.
Najczęściej wykonywane badania podczas ciąży
Tzw. parametry życiowe | Badania laboratoryjne | Inne |
---|---|---|
• czynność serca (tętno) • pomiar ciśnienia tętniczego • wzrost i masa ciała kobiety ciężarnej | • morfologia krwi • badanie ogólne moczu • pomiar stężenia cukru w surowicy krwi na czczo i po posiłku • grupa krwi w układzie ABO i Rh • odczyn WR (w kierunku kiły) | • USG • wymaz z szyjki macicy • dodatkowe konsultacje w razie potrzeby (np. stomatologiczna, internistyczna) |
Częstotliwość wizyt u lekarza w czasie ciąży
do 28 tygodnia trwania ciąży | co 4 tygodnie |
---|---|
28 -36 tydzień ciąży | co 2 tygodnie |
powyżej 36 tygodnia ciąży | co 1 tydzień |
Kolejne wizyty
W czasie badań przeprowadzanych podczas ciąży lekarz lub położna zbiera od pacjentki tzw. wywiad ogólny, przeprowadza rutynowe badania położnicze oraz wykonuje powtarzany podczas każdej wizyty pomiar ciśnienia krwi, wagi, a także wypisuje pacjentce skierowania na podstawową analizę moczu i krwi.
Regularne badanie krwi jest niezbędne do określenia (między innymi) poziomu czerwonych krwinek, których niedobór oznacza niedokrwistość. Jest ona groźna dla matki przez to, że komórki jej organizmu obumierają na skutek niedotlenienia, jest jednak dużo groźniejsza dla rozwijającego się płodu.
Niedotlenienie komórek płodu może powodować jego wadliwy rozwój. W wypadku stwierdzenia niedokrwistości konieczne jest spożywanie przez przyszłą matkę dodatkowych ilości żelaza, kwasu foliowego, witamin i białka.
Badanie moczu wykonuje się rutynowo w odstępach miesięcznych lub częściej, jeżeli tak zleci lekarz. W badaniu określa się biochemiczny skład moczu i sprawdza, czy nie odbiega on od stanu prawidłowego. Dzieje się tak przede wszystkim, gdy stwierdzi się w nim obecność cukru, białka i ciał ketonowych lub bakterii.
Obecność cukru może wskazywać na cukrzycę ciążową. Białko w moczu może świadczyć o infekcji pęcherza moczowego czy nerek, czasem oznacza możliwość wystąpienia groźnego zarówno dla matki, jak i dla dziecka powikłania ciąży – gestozy (zatrucia ciążowego).
Wykrycie ciał ketonowych wiąże się z wystąpieniem zaburzeń metabolizmu w obciążonym ciążą organizmie przyszłej matki. Przyczyną tego stanu może być również nieprawidłowa dieta w ciąży, odwodnienie w wyniku uporczywych wymiotów itp.
Lekarz opiekujący się przyszłą matką i jej dzieckiem prowadzi (począwszy od pierwszej wizyty) kartę przebiegu ciąży, zawierającą oznaczenia i wyniki przeprowadzonych badań. Ciężarna powinna zawsze mieć ją przy sobie.
Specjalne badania krwi w czasie ciąży
Jeśli lekarz prowadzący ciążę stwierdzi nieprawidłowości w podstawowych badaniach krwi lub podejrzewa ciążę powikłaną, chorobę rozwijającą się u przyszłej matki bądź wadę płodu, może skierować kobietę na dodatkowe badania krwi. Są to np.:
1. Test na tolerancję glukozy (zwany fachowo GCT – doustnym testem obciążenia glukozą: test z 50 g glukozy). Jego wykonanie zlecane jest w zasadzie rutynowo między 24. a 28. tygodniem ciąży, a bezwzględnie konieczny jest, gdy kobieta ma podwyższony poziom cukru we krwi (badany na czczo) lub cukier obecny jest w moczu; jeśli miała podwyższony poziom cukru w poprzedniej ciąży lub jeśli płód gwałtownie rośnie i przybiera na wadze w stosunku do wieku ciążowego,
co może być spowodowane wystąpieniem u kobiety cukrzycy. Przeprowadza się także test OGTT z 75 g glukozy.
2. Testy na poziom hormonów związanych z ciążą: estriolu (żeńskiego hormonu płciowego), p hCG (ludzkiej gonadotropiny kosmówkowej produkowanej przez łożysko) i AFP (wytwarzanej przez płód a-fetoproteiny) – ich nieprawidłowe wyniki mogą świadczyć o zwiększonym prawdopodobieństwie pojawienia się zespołu Downa (jednak nie przesądzają o nim) lub nowotworów związanych z ciążą, takich jak zaśniad groniasty.
3. Test HIV – o przeprowadzenie takiego badania może poprosić każda kobieta, która czuje się w jakikolwiek sposób zagrożona AIDS.
4. Test na toksoplazmozę – zalecany jest kobietom, które miały wcześniej do czynienia ze zwierzętami domowymi (zwłaszcza kotami) bądź gospodarskimi. Badanie to jest rutynowo zalecane na początku ciąży (wtedy rozwijający się płód jest najbardziej narażony na uszkodzenia wywołane drobnoustrojami chorobotwórczymi), a gdy w badanej krwi zostaną wykryte przeciwciała charakterystyczne dla świeżej infekcji toksoplazmozą, konieczne będzie leczenie odpowiednimi antybiotykami.
5. Odczyn WR – jest badaniem przesiewowym w kierunku zakażenia krętkiem bladym, wywołującym kiłę, wykonywanym u każdej kobiety w ciąży.
Badanie ultrasonograficzne w czasie ciąży
W czasie pierwszego badania USG, które przeprowadza się około 6.-10. tygodnia ciąży, ustalony zostaje tzw. wiek ciążowy, na podstawie którego przewiduje się datę porodu. Można też wtedy stwierdzić np-ciążę mnogą.
Między 11 a 14 tygodniem ciąży można wykonać kolejne badanie, z określeniem pewnych dodatkowych parametrów, takich jak przezierność karkowa (zgrubienie fałdu karkowego płodu; jego wyraźne pogrubienie nasuwa podejrzenie wad serca i zespołu Downa). Przepływ krwi w przewodzie żylnym płodu (jest on nieprawidłowy u 90% płodów z zespołem Downa). Jeśli wystąpią nieprawidłowości, lekarz zleci dodatkowy test: PAPP-A, przeprowadzany w dniu badania ultrasonograficznego, w którym na podstawie parametrów USG i parametrów biochemicznych krwi matki ocenia się możliwość wystąpienia takich wad płodu, jak zespół Downa, zespół Edwardsa czy zespół Patau. Konieczne jest również wykonanie tzw. USG połówkowego po 20 tygodniu ciąży. Jest to bardzo ważne badanie, można bowiem obejrzeć w tym czasie wszystkie organy i wykluczyć ich nieprawidłowości. Być może uda się wtedy rozpoznać płeć dziecka. Z tym badaniem nie wolno zwlekać.
Trzecie badanie wykonuje się około 30 tygodnia. Sprawdza się obecny stan dziecka, jego ułożenie w macicy, a także umiejscowienie łożyska.
Czwarte rutynowe badanie USG odbywa się w 38 tygodniu ciąży (na około 2 tygodnie przed przewidywanym terminem porodu). Lekarz ponownie określa położenie płodu, jego tzw. dobrostan i stan łożyska.
O dodatkowych badaniach USG decyduje ginekolog-położnik. Są one konieczne w ciąży mnogiej, gdy podejrzewa się u kobiety ciążę zagrożoną bądź gdy inne testy wykazały, że płód może rozwijać się nieprawidłowo.
Badania inwazyjne w czasie ciąży
Jest to grupa specjalnych badań, do których konieczne jest pobranie próbek z wnętrza jamy macicy za pomocą cienkiej igły wkłuwanej przez skórę. Zlecane są tylko wtedy, gdy są one bezwzględną koniecznością, czyli dla ostatecznego potwierdzenia lub wykluczenia wad rozwojowych i chorób płodu. Wykonuje je lekarz, kontrolując cały zabieg za pomocą USG.
Statystycznie około 1% badań inwazyjnych staje się przyczyną poronienia.
Amniopunkcja w czasie ciąży
Polega na pobraniu z jamy macicy płynu owodniowego, w którym rozwija się płód.
Może być wykonana między 16 a 26 tygodniem ciąży. Cały zabieg, czyli wprowadzenie igły i pobranie do strzykawki kilku mililitrów płynu, trwa około 15 minut. Wydzielone z pobranego płynu komórki płodu poddaje się obróbce, aby uzyskać z nich DNA dziecka, będące nośnikiem informacji genetycznej, przekazywanej przez rodziców.
Wykonanie przez badającego tzw. kariotypu pozwala na ocenę budowy i ilości chromosomów oraz na rozpoznanie ewentualnych chorób genetycznych u rozwijającego się płodu. Na wynik testu czeka się około 3 tygodni.
Biopsja kosmówki w czasie ciąży
Jest to zabieg pobrania próbki tkanki otaczającej jajo płodowe, z której następnie wykształci się łożysko.
Zaletą tego badania jest to, że można je przeprowadzić we wczesnej ciąży, już w 7. tygodniu jej trwania. Próbki kosmówki przesyłane są do laboratorium, po czym w podobny sposób jak przy amniopunkcji przeprowadza się badania. Wyniki dostępne są w ciągu trzech dni. Po biopsji kosmówki zdarzają się przypadki niewielkiego krwawienia z pochwy, które ustępuje w ciągu kilku dni.