Zaburzenia lękowe, podobnie jak zaburzenia stresowe, należą do grupy zaburzeń nerwicowych. Trwają jednak dłużej. Są to zakłócenia czynnościowe, czyli pojawiające się bez uchwytnych (w badaniach dodatkowych) zmian w mózgu.
Rodzaj zaburzenia nerwicowego rozpoznaje się na podstawie dominacji określonych objawów:
-
- lęk
- smutek
- rozdrażnienie
- dekoncentracja
- nadwrażliwość na bodźce
- natrętne myśli itp.
W przypadku zaburzeń lękowych jest to lęk – pojawiający się zwykle bez przyczyny, nieprzewidywalny, napadowy lub ciągły.
Zaburzenia lękowe mogą być uciążliwe, więc chorzy zgłaszają się do lekarza sami lub są motywowani do tego przez zaniepokojoną rodzinę.
Zaburzenia lękowe są bardzo rozpowszechnione. Mogą poważnie zakłócać funkcjonowanie rodzinne i społeczne chorego. Częściej występują u kobiet, a ich początek zwykle ma miejsce w wieku 20 – 30 lat.
Zaburzenia te są reakcją organizmu na różne zagrażające mu niebezpieczeństwa. Jeśli przyczyny, źródła owych zagrożeń są znane i konkretne, mówi się o strachu, jeśli trudne do sprecyzowania lęku. Można go określić jako obawę, że stanie się coś niedobrego.
Lęk jest jedną z najczęściej przeżywanych emocji, o różnym stopniu nasilenia. Towarzyszy ludziom zdrowym i cierpiącym z powodu zaburzeń psychicznych oraz somatycznych – dotyczących ciała (np. w zawale serca). Bardzo silny lęk jest objawem zaburzeń psychicznych.
STRACH – źródło zagrożenia jest znane, np. strach przed cierpieniem? lataniem samolotem.
LĘK – uczucie niejasnego, nieokreślonego i nieuniknionego zagrożenia. Boimy się czegoś, ale nie wiemy, czego konkretnie.
OBJAWY ZABURZEŃ LĘKOWYCH
Zaburzenia lękowe mogą wystąpić w postaci:
- uogólnionej (najczęściej)
- napadów lęku (lęk paniczny)
- fobii.
Wspólne dla nich objawy można podzielić! na kilka grup.
Objawy psychiczne
- uczucie napięcia, niemożność odprężenia się, relaksu
- problemy z koncentracją, skupieniem uwagi
- obawa, martwienie się, uczucie, że „stanie się coś złego”, przewidywanie nieszczęścia
- poczucie przerażenia, panika
- drażliwość, pobudzenie
- zmęczenie, bezsenność
- trudność w znalezieniu sobie miejsca, potrzeba chodzenia, częstych zmian pozycji
- uczucie zmiany własnej osoby
- uczucie nierealności otaczającego świata.
Objawy somatyczne (skargi chorego)
- kołatanie serca, ból w klatce piersiowej
- trudności w oddychaniu
- bóle i zawroty głowy
- uderzenia ciepła
- ból w nadbrzuszu
- biegunki
- częste oddawanie moczu
- suchość w jamie ustnej
- bóle mięśni, męczliwość
- niespokojny sen
- brak apetytu
- spadek aktywności seksualnej.
Objawy przedmiotowe (to, co stwierdzi lekarz)
- szybkie bicie serca – tachykardia
- przyspieszony oddech
- wzrost ciśnienia tętniczego
- obfite pocenie się
- skóra blada lub zaczerwieniona
- zmniejszone wydzielanie śliny
- rozszerzenie źrenic
- wzrost napięcia mięśni.
Objawy somatyczne zaburzeń lękowych mogą zostać przypisane przez pacjenta, a także lekarza, chorobom układu krążenia, oddechowego, pokarmowego czy moczowego, więc początkowo w ich kierunku zmierza diagnostyka dolegliwości. Chory, zanim trafi do psychiatry, odwiedza gabinety lekarzy innych specjalności – kardiologa, neurologa, reumatologa czy gastrologa. Stąd opóźnienia w rozpoznaniu i leczeniu zaburzeń lękowych.
ZABURZENIA LĘKOWE UOGÓLNIONE
Dominują wśród zaburzeń lękowych. Cechuje je uporczywy, przewlekły lęk, trwający zwykle kilka miesięcy.
Lęk występuje niezależnie od tego, co się dzieje w życiu chorego.
Pojawiają się:
- niepokój
- poczucie zagrożenia
- zamartwianie się
- problemy ze snem
- problemy ze skupieniem uwagi
- bóle głowy
- pocenie się
- biegunki.
Lęk paniczny
Należy do najpoważniejszych zaburzeń lękowych. Silnie upośledza funkcjonowanie społeczne i sprawność fizyczną. Część chorych nadużywa alkoholu, podejmuje próby samobójcze, cierpi na depresję.
Napad lęku panicznego rozpoczyna się nagle, od gwałtownie (w ciągu 10 minut) rozwijających się objawów:
- ból w klatce piersiowej
- kołatanie serca
- pocenie się
- drżenie mięśni
- zawroty głowy
- nudności
- uczucie duszenia się
- ból brzucha.
Często występuje strach przed śmiercią, utratą kontroli i chorobą psychiczną („zwariowaniem”). Charakterystyczne jest to, że napady nie są możliwe do przewidzenia, ponieważ rozwijają się bez związku z sytuacją, przedmiotem, wysiłkiem fizycznym czy zagrożeniem zewnętrznym (niekoniecznie w ekstremalnych warunkach typu: na skraju przepaści, na. dachu wieżowca, w czasie lotu samolotem). Zwykle napady pojawiają się spontanicznie, a człowiek stale obawia się ich powtórnego nadejścia.
Napad paniki
- objawy rozwijają się w ciągu 10 minut
- zwykle trwa 20-30 minut
- charakterystycznym objawem jest lęk, uczucie duszności, dezorientacja
- może wystąpić w nocy, na ulicy, w samotności
- napad trudno przewidzieć
- napad można przerwać przez oddychanie do torby papierowej.
Fobie
Zaburzenia lękowe mogą także występować w postaci fobii. Polegają one na tym, że w określonych sytuacjach (np. w windzie, w tłumie) lub w czasie kontaktu z określonymi przedmiotami występuje silny lęk, którego nie można kontrolować i który nie ustępuje pod wpływem racjonalnych wyjaśnień i argumentów. To wszystko powoduje, że chory tak organizuje sobie życie, by uniknąć takich sytuacji. Niekiedy fobie poważnie zakłócają normalne funkcjonowanie.
- Fobie najczęściej dotyczą obaw przed chorobami, burzą, zwierzętami i ciemnością.
- Fobie społeczne rozpoczynają się zwykle w okresie dojrzewania
- U jednego chorego może występować więcej niż jedna fobia.
Fobie swoiste (izolowane)
Dotyczą określonej sytuacji, należą do nich m.in. obawa przed burzą, zwierzętami, brudem, widokiem krwi, chorobą, przebywaniem na dużej wysokości lub w zamkniętym pomieszczeniu.
Przy kłady:
- arachnofobia – lęk przed pająkami
- klaustrofobia – lęk przed miejscami zamkniętymi
- brontofobia – lęk przed burzą
- akrofobia – lęk przed przebywaniem na wysokości.
Fobie społeczne
Dotyczą obawy przed znalezieniem się w sytuacjach publicznych i przed kontaktami z innymi ludźmi. Chorzy obawiają się uważnej obserwacji przez otoczenie i ewentualnej publicznej kompromitacji. Objawia się to szybkim biciem serca, poceniem się, zaczerwienieniem, niepokojem. Dlatego unikają sytuacji społecznych – np. wychodzenia na ulicę czy do sklepów, zabierania głosu publicznie, spotkań towarzyskich. Jednak nie uważają siebie za osoby chore, raczej za skromne lub nieśmiałe.
Agorafobia
Obawa przed znalezieniem się na otwartej przestrzeni, a także w tłumie, lub w miejscu, gdzie nie ma bliskiej osoby do udzielenia pomocy. Chory obawia się wyjścia z domu, przebywania w miejscach publicznych, podróżowania. Dlatego unika takich sytuacji bądź stara się mieć wówczas przy sobie bliską osobę.
Z powodu agorafobii wielu chorych wycofuje się z aktywnego życia zawodowego i społecznego. Dochodzi do rozpadu więzi społecznych, niekiedy również małżeństw. Agorafobii mogą towarzyszyć napady paniki.
PRZYCZYNY ZABURZEŃ LĘKOWYCH
W powstawaniu zaburzeń lękowych istotne znaczenie mają czynniki psychologiczne, stresowe oraz biologiczne.
Obejmują one:
- zaburzenia pewnych struktur w ośrodkowym układzie nerwowym
- pewne cechy osobowości
- urazy fizyczne i psychiczne
- nierozwiązane konflikty psychiczne
- nadużycia seksualne i przemoc fizyczną w dzieciństwie.
Istnieje tendencja do rodzinnego występowania zaburzeń lękowych.
DIAGNOSTYKA ZABURZEŃ LĘKOWYCH
Diagnostyka zaburzeń lękowych opiera się na rozmowie z chorym, jego obserwacji, ocenie stanu psychicznego, dokładnej ocenie stanu zdrowia (wykluczenie chorób serca, płuc itp.). Należy zwrócić uwagę, jakie leki przyjmuje chory, ponieważ wiele lekarstw może powodować lęk i związane z nim objawy (np. pocenie się, suchość w jamie ustnej). Poza tym trzeba wykluczyć objawy abstynencji, nadużycie alkoholu czy amfetaminy, stany depresyjne. U wielu chorych występuje więcej niż jedna postać zaburzeń lękowych (np. lęk paniczny i agora-fobia).
LECZENIE ZABURZEŃ LĘKOWYCH
Jeśli zaburzenie trwa długo i jest nasilone, konieczne będzie leczenie, najlepiej u lekarza psychiatry. Można też udać się po pomoc do psychologa i lekarza rodzinnego. Nie należy zwlekać z wizytą, szczególnie jeśli tryb życia jest wyraźnie zaburzony.
Warto dowiedzieć się, czy odczuwane dolegliwości są objawem jakiejś poważnej choroby. Leczenie specjalistyczne obejmuje farmako oraz psychoterapię i jest wysoce efektywne. Niezwykle istotną rolę w procesie leczenia odgrywa rodzina, która powinna wspierać chorego, otaczać go życzliwą opieką i dążyć do zrozumienia istoty zaburzenia.
Przewlekłe stosowanie leków przeciw-lękowych i uspokajających (benzodiazepiny) prowadzi do uzależnienia fizycznego i psychicznego. Można je stosować krótkotrwale – maksymalnie przez 2 – 4 tygodnie.
PORADY LEKARZA
✓ NALEŻY:
- stosować ćwiczenia odprężające
- zapewnić choremu opiekę
- zgłosić się do psychoterapeuty (w celu np. terapii behawioralnej)
- za pomocą wizualizacji „oswoić* to, przed czym czuje się strach
- prowadzić regularny tryb życia
- gimnastykować się
- zdrowo się odżywiać.
✓ NIE NALEŻY:
- spożywać alkoholu
- pić napojów zawierających kofeinę.