Bezsenność to subiektywnie odczuwane trudności z zaśnięciem, przedwczesne budzenie się w nocy oraz sen, który nie regeneruje. co skutkuje gorszym funkcjonowaniem w ciągu dnia. Bezsenność może trwać kilka dni, tygodni, miesięcy lub lat. To często występujące schorzenie. Wiele dorosłych osób cierpi na bezsenność, coraz częściej są to młodzi ludzie.
RODZAJE BEZSENNOŚCI
- bezsenność przygodna – może trwać kilka dni, wywoływana jest: stresem (np. przed egzaminem, rozmową kwalifikacyjną), bólem (np. zęba), pracą zmianową, szybkim przekraczaniem stref czasowych
- bezsenność krótkotrwała – trwa do 3 tygodni, jej przyczyną może być choroba lub przewlekły stres (np. w żałobie)
- bezsenność przewlekła – trwa dłużej niż 30 dni.
OBJAWY BEZSENNOŚCI
W bezsenności przygodnej i krótkotrwałej w ciągu dnia występuje:
- senność
- zmęczenie
- złe samopoczucie.
Poza tym mogą być one normalną, typową reakcją organizmu na różne negatywne okoliczności.
Bezsenności przewlekłej towarzyszy:
- gorszy nastrój
- złe samopoczucie
- mniej dokładne wykonywanie obowiązków.
Skutki bezsenności przewlekłej:
- spadek efektywności pracy
- spadek jakości życia
- pogorszenie relacji rodzinnych i społecznych
- częstsze hospitalizacje
- nadużywanie alkoholu i leków.
Poza tym bezsenność może powodować lub zaostrzać inne choroby:
- depresję
- otępienie
- choroby płuc
- chorobę niedokrwienną serca.
PRZYCZYNY BEZSENNOŚCI
Przyczyn bezsenności jest wiele. Ich rozpoznanie i eliminacja często doprowadza do ustąpienia problemów ze snem:
Choroby somatyczne
- choroby z towarzyszącym bólem (np. choroba nowotworowa, zwyrodnieniowa stawów, neuralgie) lub dusznością (np. przewlekła obturacyjna choroba płuc – POChP, astma)
- choroby neurologiczne (np. w przebiegu otępienia)
- choroby endokrynologiczne (np. nadczynność tarczycy)
- choroby metaboliczne
- choroby układu krążenia
Schorzenia psychiczne
- depresja
- zaburzenia lękowe
- nadużywanie substancji psychoaktywnych
Zależność jest dwukierunkowa – niektóre zaburzenia psychiczne powodują bezsenność i odwrotnie – przewlekła bezsenność predysponuje do rozwoju zaburzeń psychicznych
Leki
- obniżające ciśnienie
- rozszerzające oskrzela
- przeciwdepresyjne o działaniu pobudzającym
- przewlekle stosowane leki nasenne (bezsenność z odbicia)
Inne przyczyny bezsenności
- bezsenność u kobiet – w okresie ciąży (głównie w III trymestrze), menopauzy (uderzenia gorąca w nocy), menstruacji (ból), po porodzie (nocne karmienie dziecka)
- bezsenność u starszych osób – choroby przebiegające z bólem, choroby układu krążenia oraz narządu ruchu
- pierwotne zaburzenia snu – zespół niespokojnych nóg, obturacyjny bezdech podczas snu.
OBTURACYJNY BEZDECH SENNY
Jest częstą chorobą. Przeważnie dotyczy mężczyzn. Polega na tym, że podczas snu dochodzi do przerwania dopływu powietrza (w tym tlenu) do płuc.
Przyczyną tego jest występujący nocą spadek napięcia mięśni gardła i języka oraz różne nieprawidłowości: otyłość, skrzywienie przegrody nosa, duży język, przerośnięte migdałki podniebienne, wady podniebienia i inne.
To powoduje ograniczenie drożności gardła i brak przepływu powietrza do dalszych odcinków układu oddechowego. Pojawia się bezdech, niedotlenienie, następnie wybudzenie się ze snu. Chory bierze kilka głębokich oddechów i znowu zasypia. Ponownie dochodzi do bezdechu i tak wielokrotnie w ciągu nocy.
Skutkiem jest płytki, niespokojny, przerywany sen, a w ciągu dnia poranne bóle głowy, zmęczenie i senność – czasem tak nasilona, że chory zasypia w trakcie rozmowy lub jazdy samochodem. Objawem charakterystycznym choroby jest chrapanie w trakcie snu, przerywane chwilą ciszy, która odpowiada bezdechowi.
Choroba niesie ze sobą niebezpieczne następstwa:
wypadki drogowe z powodu zaśnięcia za kierownicą.
W łagodnej postaci choroby w leczeniu wystarcza schudnięcie, unikanie alkoholu, leków nasennych i uspokajających, spanie na boku lub na brzuchu.
W ciężkiej postaci choroby – specjalny aparat na noc, który zapobiega zapadaniu się gardła i bezdechom.
ZESPÓŁ NIESPOKOJNYCH NÓG
Polega na tym, że bezpośrednio przed zaśnięciem pojawiają się nieprzyjemne odczucia w nogach:
- mrowienie
- swędzenie
- szarpanie
- kłucie,
które nie pozwalają zasnąć i zmuszają do poruszania nogami. Chorzy mają kłopot ze spokojnym leżeniem w łóżku. Objawy mogą trwać kilka minut lub godzin, czasami występują też w ciągu dnia po przyjęciu jednej pozycji przez dłuższy czas, np. za kierownicą samochodu.
Jeśli nie ma wyraźnych przyczyn bezsenności przewlekłej, wówczas mówi się o bezsenności pierwotnej. Zwykle rozpoczyna się ona w dzieciństwie. Charakterystyczny w tej bezsenności jest stan ciągłego fizjologicznego wzbudzenia, który objawia się szybkim biciem serca, wyższą temperaturą ciała, zwiększonym napięciem mięśni i zużyciem tlenu.
DIAGNOSTYKA BEZSENNOŚCI
Podstawą rozpoznania bezsenności jest rozmowa z chorym na temat jakości i ilości snu oraz zasad higieny snu. Istotne jest ustalenie ewentualnych przyczyn bezsenności (chorób somatycznych czy psychicznych, stosowania leków). Pomocne w diagnostyce jest prowadzenie przez chorego dzienniczka snu, gdzie zaznacza czas wstania z łóżka, czas położenia się do łóżka, przyjęcie leku, spożycie kawy czy alkoholu, ćwiczenia fizyczne, drzemki w ciągu dnia. Obiektywne metody oceny snu (badania po-lisomnograficzne, aktograficzne, test wielokrotnej atencji snu) są dostępne jedynie w wyspecjalizowanych ośrodkach leczenia zaburzeń snu.
LECZENIE BEZSENNOŚCI
Zazwyczaj każdy, komu silnie dokuczy bezsenność, zgłasza się do lekarza, a przynajmniej powinien to uczynić, gdy zaburzenia snu trwają przez 2-4 tygodnie. Skuteczne leczenie bezsenności zależy od wnikliwej diagnostyki pacjenta. Jeśli zostanie znaleziona przyczyna bezsenności, należy ją wyeliminować.
W przypadku bezsenności przygodnej lub krótkotrwałej wystarczy zastosowanie leku nasennego i przestrzeganie zasad higieny snu. Przewlekłe stosowanie leków nasennych (benzodiazepin) prowadzi do tolerancji (konieczności spożywania coraz większych dawek leku), uzależnienia i nasilenia bezsenności. Dlatego pochodne benzodiazepiny należy przyjmować nie dłużej niż 4 tygodnie, w jak najmniejszych dawkach, co kilka dni lub w gorsze dni. W bezsenności przewlekłej podstawą leczenia jest psychoterapia i postępowanie zindywidualizowane.
PORADY LEKARZA
✓ NALEŻY
- przestrzegać jednakowych godzin kładzenia się spać i wstawania (zapewniających co najmniej 7-8 godzin snu w porze nocnej)
- korzystać z łóżka tylko w przypadku potrzeby snu (wyjątek – aktywność seksualna)
- spożywać lekkostrawne i niezbyt późne kolacje (najlepiej do 18.00)
- pić ciepłe mleko lub herbatę z czarnego bzu przed snem
- wszystkie czynności zakończyć na 30 minut przed pójściem do łóżka, a w tym czasie wykonywać ćwiczenia relaksujące
- dobrze przewietrzyć i zaciemnić sypialnię przed snem
- unikać drzemek w ciągu dnia
- leczyć niestrawność (może przyczyniać się do bezsenności)
- w ciągu dnia, około południa, wykonywać ćwiczenia fizyczne
- zadbać o wygodne łóżko oraz dobry materac
- przed snem udać się na spacer.
✓ NIE NALEŻY:
- pić napojów zawierających kofeinę oraz teinę na kilka godzin przed snem
- pić alkoholu i palić papierosów przed snem
- przejadać się przed snem
- spać w wąskiej, ciasnej piżamie lub koszuli nocnej
- oglądać telewizji bezpośrednio przed snem
- próbować „zasnąć na siłę”, lepiej wstać, odprężyć się i wtedy wrócić do sypialni
- regularnie i przez długi czas przyjmować leków nasennych.
Po konsultacji z lekarzem można stosować preparaty ziołowe: waleriany, passiflory, kawa-kawa. Pomocna może się także okazać aromaterapia: ciepłe kąpiele z olejkiem eterycznym lawendowym lub rumiankowym.
