Każdy zna opowiadanie o babci albo o dziadku, którzy już po dziewięćdziesiątce i po wielu przejściach życiowych, niekoniecznie najlepszych dla zdrowia, wypalają codziennie przynajmniej paczkę papierosów i pozostają nadal w dobrej formie. Zatem palenie może nie jest tak niebezpieczne! Ale statystyka lecznicza wykazuje zupełnie coś innego: ryzyko chorób jamy ustnej, krtani, przełyku, a także raka płuc i raka pęcherza moczowego jest u palaczy wielokrotnie wyższe niż u osób niepalących. Ponadto nikotyna jest trucizną dla naczyń krwionośnych i tym samym stanowi jeden z najgroźniejszych czynników mogących spowodować miażdżycę oraz jej schorzenia wtórne (zawał mięśnia serca, zaburzenia ukrwienia mózgu).
Czym jest uzależnienie od nikotyny
Uzależnienie od nikotyny rozpoczyna się u większości palaczy już w młodym wieku i również wcześnie często dochodzi u nich do schorzeń dróg oddechowych. Stałe podrażnienie przez dym tytoniowy paraliżuje rzęski w tchawicy oraz oskrzelach i w efekcie niszczy je. Wtedy wdychane wraz z powietrzem zarazki i zanieczyszczenia nie mogą być wydalane. Reszty dokonują substancje zawarte w dymie tytoniowym; prócz nikotyny i trojącego tlenku węgla są to naftyloamina, smoła i arsen – wszystkie mają działanie rakotwórcze.
Nikotynizm jest przyczyną wielu chorób nie tylko wśród nałogowych palaczy, ale także wśród osób niepalących, a liczba tzw. biernych palaczy jest znacznie większa, niż dotychczas szacowano.
Jakie są objawy uzależnienia od nikotyny?
- uzależnienie psychiczne i wymyślanie wymówek,
- bóle głowy,
- zawroty głowy,
- uczucie gorąca,
- dolegliwości żołądkowe,
- niepokój przy rzucaniu palenia jako objaw odstawienia.
Czym jest nikotyna?
Liście rośliny o nazwie tytoń zawierają nikotynę, można je palić, wąchać lub żuć. Przy zaciąganiu się papierosem tytoń spala się w wysokich temperaturach, przy czym uwalnia się nikotyna i inne szkodliwe składniki, takie jak benzol, tlenek węgla i nitrozaminy.
Producenci wykonują pomiary ilości nikotyny wydzielanej przy paleniu jednego papierosa, zazwyczaj są to wartości od 0,1 do 2,1 miligrama. Przy papierosach robionych samodzielnie zawartość nikotyny jest uzależniona od porów w papierze, im więcej powietrza miesza się z dymem, tym niższa jest zawartość nikotyny. Palacz reguluje ilość nikotyny, którą przyjmuje – szybkie, intensywne palenie uwalnia potrzebną ilość nikotyny nawet z lekkiego papierosa. Większa część nikotyny dostaje się do krwiobiegu przez płuca i szybko ujawnia swoje działanie: zwiększa się uwaga, poprawia się pamięć, stres jest łatwiejszy do zniesienia. Zwiększa się ciśnienie krwi, bicie serca i oddech stają się szybsze.
Pali się często w towarzystwie – a dużą rolę odgrywa tutaj naśladownictwo. Ze względu na pojawianie się coraz większej liczby dowodów na to, że także bierne palenie jest szkodliwe, palenie jest obecnie rzadko tolerowane.
Tytoń jako środek uzależniający
Stopień uzależnienia zależy od przyczyny palenia. Tak zwani palacze dla przyjemności nie widzą często konieczności zaprzestania, ponieważ palą rzadko lub niewiele. Osoby palące dla uspokojenia nerwów, dla łatwiejszego pokonywania problemów lub zwiększenia koncentracji określa się jako palaczy pod wpływem stresu lub konfliktów. Są oni zagrożeni powstaniem uzależnienia.
Palacze, którzy są uzależnieni, potrzebują dziennie dużej ilości nikotyny. Częste schorzenia palaczy to przewlekłe zapalenie oskrzeli, choroby serca i układu krążenia, wrzody i rak błon śluzowych wystawionych na działanie składników tytoniu (jama ustna, przełyk, krtań, płuca, pęcherz moczowy). Choroby te rozwijają się jednak powoli i dlatego można żyć w nadziei, że palenie rzekomo nie jest szkodliwe i nie pozostawia śladów w organizmie.
Jak dym tytoniowy wpływa na nasze zdrowie?
Dym tytoniowy wywołuje niedobory zarówno poprzez palenie czynne, jak i bierne. Spotykane u osób palących niskie stężenie przeciwutleniaczy, takich jak witaminy C i E, beta-karoten i cynk, rzutuje na zdolność organizmu do dezaktywacji wolnych rodników docierających do ciała wraz z dymem. Może to prowadzić do chorób sercowo-naczyniowych.
Wdychanie dymu tytoniowego pozbawia tkanki witaminy C, a zatem zwiększa dzienne zapotrzebowanie. Wprawdzie zalecana dawka tego składnika dla palaczy została podniesiona do 100 mg, jednak wydaje się, że osoby palące powinny go spożywać dwa razy więcej (osobom niepalącym wystarczy 60 mg). A przecież to właśnie palacze najczęściej zaniedbują odżywianie. Badania przeprowadzone w Duke University w Karolinie Południowej dowiodły, że rozpylanie witaminy C z rurki w kształcie papierosa może dopomóc palaczom w rzuceniu nałogu.
W wyniku kontaktu z dymem z papierosa lub cygara, albo żucia tytoniu, spada stężenie witaminy A w płucach i tkankach jamy ustnej. Warto sobie uzmysłowić, że witamina A jest naturalną ochroną przed nowotworami. Z kolei witamina E ogranicza powstawanie uszkodzeń tkanki płucnej w wyniku skażenia środowiska. Prawdopodobnie dotyczy to także skażenia dymem tytoniowym.
Palacze mają z reguły obniżone stężenie cynku: preparaty tego składnika zmniejszają ryzyko wystąpienia miażdżycy tętnic. Palenie w czasie ciąży zazwyczaj łączy się z niedoborem cynku nie tylko u matki, ale i u dziecka, które jest ponadto szczególnie zagrożone wadami wrodzonymi i chorobami.
U palaczy niższe jest też stężenie kwasu foliowego, zwiększenie zaś jego spożycia może zapobiec niektórym uszkodzeniom wywoływanym przez dym tytoniowy. Ponadto palenie papierosów zakłóca przemianę witaminy B6, a szkodliwe substancje mogą zalegać w organizmie nawet do dwóch lat po rzuceniu palenia.
Jakie są skutki biernego palenia papierosów?
Osoby niepalące to palacze bierni. Wdychają zarówno główny strumień dymu, pochodzący z ust palacza, jak też strumień boczny, dochodzący z zapalonej końcówki papierosa. Strumień boczny zawiera jeszcze więcej niebezpiecznych gazów niż dym, który został przefiltrowany w papierosie, zanim dotarł do płuc osoby palącej. Zawiera mianowicie dwa razy tyle smoły i nikotyny, trzy razy tyle rakotwórczego benzopirenu i trującego tlenku węgla i aż siedemdziesiąt trzy razy tyle amoniaku. Wszystkie te toksyczne gazy przedostają się do płuc i krwiobiegu nie tylko palacza, ale i osób niepalących z jego otoczenia, i działają jeszcze długo po odłożeniu przez palacza papierosa i wyjściu z zadymionego pokoju.
Wdychanie tlenku węgla ogranicza dopływ tlenu do serca, mózgu i wszystkich tkanek. U obu rodzajów palaczy, i czynnych, i biernych, mogą wystąpić bóle głowy, a ryzyko nowotworu płuc i chorób serca wzrasta. Palacze bierni, w tym dzieci osób palących, częściej cierpią na choroby układu oddechowego, zapalenie oskrzeli i płuc, podrażnienia oczu i zapalenie migdałków. Dym nasila także objawy astmy i alergii. Wiadomo też, że dzieci palących matek częściej rodzą się martwe lub umierają w pierwszym roku życia.
Najlepszą metodą zapobiegania nowotworom płuc i chorobom układu oddechowego, takim jak rozedma czy zapalenie oskrzeli, jest dla palaczy rzucenie nałogu, a dla wszystkich — unikanie osób palących papierosy i cygara. Ponadto spożywanie odpowiednich ilości niektórych witamin zapobiega szkodliwym skutkom nałogu innych ludzi.
Jak walczyć z uzależnieniem? Metody odwykowe
Bardzo skuteczna jest psychoterapia zachowania, podczas której chory sam obserwuje siebie według udzielonych mu wskazówek i prowadzi na przykład pamiętnik palacza. Krok po kroku rozpoznaje, w jakich warunkach nie jest w stanie odmówić, uczy się kontroli nad sobą i poszukuje alternatywy dla palenia.
Przy metodach sugestywnych i akupunkturze palacz pozostaje bierny i „pozwala się oduczyć”. Rezultaty są różne. Trening autogenny może pomóc w psychicznym przezwyciężeniu potrzeby palenia. Tak zwana terapia awersji polega na obrzydzeniu przyjemności palenia, na przykład przez lekarstwa, które wywołują wymioty podczas palenia. Stosuje się je jednak bardzo rzadko ze względu na szkodliwe działania uboczne. Plastry zawierające nikotynę pomagają zmniejszyć objawy fizyczne, które występują przy rzucaniu palenia.
Podobnie jak przy innych nałogach, czynnikiem decydującym o „życiu bez palenia” jest uświadomienie sobie własnego nałogu i pragnienie wyzwolenia się z niego.
