Jaskra jest chorobą oczu, której konsekwencją jest zanik nerwów wzrokowych i nieodwracalna utrata wzroku. Niestety może dość długo nie dawać objawów, a więc rokowania w przypadku jaskry bywają złe z uwagi na znaczny stopień zaawansowania. Dlatego trzeba wiedzieć na czym polega jaskra i przeprowadzać profilaktyczne badania wzroku i oczu.
Czym jest jaskra i jakie są jej rodzaje?
Medycyna zna wiele rodzajów jaskry, a każdy wymaga specjalistycznego, odrębnego leczenia. Wspólną cechą wszystkich jednostek chorobowych określanych jako jaskra jest zanik nerwów wzrokowych. Wiemy na czym polega jaskra, nadal jednak nie do końca poznano przyczyny jaskry. Tym bardziej istotny jest mechanizm powstania i rozwoju choroby. Wewnątrz gałki ocznej zachodzi ciągły proces krążenia cieczy wodnistej, dostarczającej tkankom składniki odżywcze i odprowadzającej produkty przemiany materii. Odpływa ona do naczyń przez tzw. kąt przesączenia. Kiedy dochodzi do zatkania porów lub całkowitego zamknięcia kąta przesączania, równowaga wytwarzania i odprowadzania płynu zostaje zaburzona. Prowadzi to do wzrostu ciśnienia wewnątrz oka, a z upływem czasu do zniszczenia włókien nerwowych siatkówki i naczyń krwionośnych. Konsekwencją jest zanik nerwu wzrokowego i utrata wzroku.
Rodzaje jaskry
Najbardziej podstawowa klasyfikacja to podział na jaskry z otwartym i zamkniętym kątem przesączania oraz jaskry pierwotne i wtórne. Diagnostyka i badania w kierunku rodzaju jaskry opierają się przede wszystkim na znajomości szerokości kąta komory przedniej i czynników stanowiących wtórną przyczynę jaskry. Dlatego Europejskie Towarzystwo Jaskrowe prezentuje rodzaje jaskry według kryterium szerokości kąta przesączania komory przedniej i przyczyn wywołujących chorobę:
- jaskra pierwotna wrodzona
- jaskry pierwotne otwartego kąta
- jaskry wtórne otwartego kąta (JWOK)
- jaskry pierwotne zamkniętego kąta (JPZK)
- jaskry wtórne zamkniętego kąta (JWZK)
Jakie objawy daje jaskra?
Wielkim wyzwaniem dla okulistyki jest fakt, że choroba przebiega często prawie bezobjawowo. Za oznaki jaskry zwiastujące rozwój choroby uznaje się m.in.
- światłowstręt
- częste łzawienie oczu
- widzenie tęczowych kół lub mroczków wokół źródła światła
- trudności z przystosowaniem się wzroku do ciemności.
Natomiast ostry stan chorobowy objawia się:
- silnym bólem oka
- nudnościami
- bólem brzucha
- bólem głowy nad łukiem brwiowym promieniującym ku tyłowi
- zaburzeniami widzenia
- wymiotami
- zaburzeniami pracy serca
Zawsze są to oznaki jaskry, które natychmiast trzeba zgłosić lekarzowi, szczególnie gdy oko jest twarde, czerwone i bolesne. Niepokojące objawy powinny być konsultowane, jeśli występują czynniki ryzyka, czyli ewentualne przyczyny jaskry, takie jak
- obciążenie rodzinne (w I stopniu pokrewieństwa)
- wiek powyżej 40 roku życia
- schorzenia: retinopatia cukrzycowa, nadciśnienie lub niedociśnienie,
- krótkowzroczność i nadwzroczność
- choroby gałki ocznej
- migreny i bóle głowy
- urazy
- leczenie kortykosteroidami i zażywanie środków antykoncepcyjnych
- zaburzenia krążenia obwodowego.
Diagnostyka u okulisty
Jaskra polega na stopniowym zanikaniu komórek nerwów wzrokowych z różnych przyczyn. Dla prawidłowego leczenia jaskry niezbędna jest diagnostyka, która zdefiniuje, z jakim rodzajem choroby mamy do czynienia. Dla okulistów największym wyzwaniem jest jaskra pierwotna kąta otwartego, ponieważ nie daje praktycznie żadnych objawów. Dlatego profilaktyczne badania jaskry, wizyty u okulisty to podstawa diagnostyki. Aby zdiagnozować rodzaj jaskry stosuje się następujące badania:
- określenie szerokości kąta przesączania poprzez badanie gonioskopowe, tomografię przedniego odcinka oka AS-OCT
- badanie HRT, GDx, OCT jaskrowe, GCL/GCC
- perymetrię standardową SAP i technologię FDT.
Kluczowe znaczenie dla diagnostyki jaskry ma również wywiad lekarski i badania określające czynniki ryzyka, takie jak:
- ciśnienie wewnątrzgałkowe
- miejscowe i ogólnonaczyniowe czynniki ryzyka
- schorzenia oczne i pozaoczne oraz ich leczenie
- ciśnienie tętnicze krwi
- częstość akcji serca
- poziom glukozy we krwi
- choroba Reynauda
- choroby tarczycy
- choroby neurologiczne
- choroby nerek
- używki – alkohol i nikotyna
- utrata widzenia w wywiadzie rodzinnym
- jaskra w rodzinie
Metody leczenia jaskry
Wybór metody leczenia jaskry jest związany z rodzajem i stopniem zaawansowania choroby – może być to zarówno farmakoterapia (krople do oczu), jak i laserowe oraz operacyjne zabiegi na jaskrę. Stosuje się również połączenie metod w różnej kolejności. Za pomocą kropli obniżających ciśnienie wewnątrzgałkowe leczy się np. jaskrę pierwotną z otwartym kątem. Można tu zastosować także trabekuloplastykę – zabieg laserowy na jaskrę udrażniający otwory odpływowe. Tę samą metodę stosuje się w leczeniu jaskry wtórnej z otwartym kątem. W przypadku tej nabytej choroby wykorzystuje się też żelowy implant wszczepiany na stałe jako nowa droga odpływu dla płynu. W bardziej zaawansowanym stadium choroby ratunkiem dla wzroku może być laserowy zabieg endocyclofotokoagulacji ECP, obniżający ciśnienie śródgałkowe poprzez zmniejszenie produkcji cieczy wodnistej przez ciało rzęskowe. W przypadku anatomicznych wad budowy oka (np. przy jaskrze wrodzonej u niemowląt albo pierwotnej z zamykającym kątem) najczęściej stosuje się leczenie operacyjne. Choć w przypadku jaskry pierwotnej z zamykającym się kątem wzrok ratują także laserowe zabiegi irydotomii lub irydoplastyki.
Kiedy stosuje się operacyjne leczenie jaskry?
Leczenie operacyjne ma na celu usunięcie wady anatomicznej. Zabiegi chirurgiczne znajdują zastosowanie przy jaskrze wrodzonej pierwotnej u niemowląt (do 1 r.ż). U starszych dzieci przed zabiegiem operacyjnym najpierw próbuje się leczyć chorobę farmakologicznie. Inne metody leczenia operacyjnego to m.in. wymiana soczewki naturalnej na mniejszą sztuczną, jeśli występuje anatomicznie zbyt duża soczewka oczna. Ten zabieg natychmiast poprawia widzenie przy zaćmie i usuwa jaskrę pierwotną. Kolejna metoda to trabekulektomia, czyli sztuczna przetoka albo implant drenujący. Tworzy nową drogę odpływu cieczy wodnistej poprzez wycięcie niedrożnego fragmentu. Skuteczność zabiegu utrzymuje się z reguły przez kilka lat. Bardzo dużym wyzwaniem dla pacjentów jest fakt, iż procedury i operacje okulistyczne, również na jaskrę, są bardzo kosztowne, a refundacja nie obejmuje wszystkich. Do tego dochodzą kolejki do specjalistów i długi czas oczekiwania na zabieg. Dlatego coraz więcej placówek medycznych udostępnia opcję ratalnych spłat kosztów operacji czy zabiegów laserowych.
Artykuł powstał we współpracy z https://www.mediraty.pl/
