Termin schizofrenia pochodzi z języka greckiego i oznacza: schizo – rozszczepienie, phren – umysł, rozum. Istotą choroby jest tzw. dezintegracja psychiczna, czyli dezorganizacja czynności psychicznych: myślenia, postrzegania, komunikacji, emocji, intencji i innych. Dochodzi do zmiany w postrzeganiu siebie i świata. Zachowanie i myślenie przestają być zintegrowane, spójne. To powoduje, że postępowanie i wypowiedzi chorego są niezrozumiałe dla otoczenia, dziwaczne, nieprzewidywalne.
Schizofrenia – co to za choroba?
W miarę trwania choroby pogarsza się funkcjonowanie w pracy, w domu, rozpadają się związki z ludźmi. Trudności adaptacyjne pacjentów pogarszają społeczne uprzedzenia wobec nich.
Do dziś nie udało się ustalić przyczyn schizofrenii. Istnieje wiele hipotez i teorii dotyczących czynników odpowiedzialnych za powstanie choroby. Wiadomo, że choroba charakteryzuje się bogactwem objawów i zwykle przewlekłym, wieloletnim przebiegiem. Jest to poważne zaburzenie, którego skutki wyraźnie wpływają na jakość życia chorych i ich otoczenia oraz na funkcjonowanie w społeczeństwie. Nie tylko z powodu naturalnego przebiegu choroby, ale i z powodu uprzedzeń społecznych chorzy często znajdują się na marginesie życia społecznego.
Na schizofrenię chorują jednakowo często mężczyźni i kobiety. Zachorowania u mężczyzn mają miejsce zwykle między 15 a 24 rokiem życia, natomiast u kobiet nieco później: pomiędzy 25 a 34 rokiem życia. Rzadko choroba występuje przed 15 rokiem życia; górnej granicy zachorowania nie ma.
Ryzyko zachorowania w rodzinie chorego jest kilkakrotnie wyższe niż dla populacji ogólnej (np. dla dziecka, którego jedno z rodziców jest chore – 13%, gdy oboje rodzice – 46%). Jednak nie oznacza to, że zachorowanie u krewnych chorego jest pewne.
Jakie są objawy schizofrenii?
Lista objawów schizofrenii jest długa. Niekiedy objawy są bardzo nasilone, czasem ledwo dostrzegalne.
Objawy ostrzegawcze
- niepokój wewnętrzny
- brak zdolności koncentracji
- bezsenność
- nieuzasadniony i niewyjaśniony lęk
- nieuzasadnione okresy silnego pobudzenia
- nieuzasadniona nieufność i podejrzliwość w stosunku do innych.
Objawy właściwe
Urojenia – częsty objaw schizofrenii; zwykle są to urojenia: prześladowcze, oddziaływania, odnoszące; mają dziwaczny charakter — to, o czym opowiada chory, jest niemożliwe do zaistnienia.
Urojenia — chorobowe, fałszywe przekonania, w które pacjent mocno wierzy i jest przekonany o ich oczywistości („to jest prawda, ja to wiem”); nie koryguje swoich przekonań, mimo rzeczowych, obiektywnych argumentów i prób nakłonienia go do zmiany zdania.
Przykłady urojeń:
- wielkościowe – przekonanie o własnej wielkości – Jestem królem”, Jestem aniołem”
- oddziaływania – przekonanie o wpływie na inne osoby lub odwrotnie
- odnoszące — odnoszenie do siebie wszelkich zdarzeń i zachowań ludzi -„obserwują mnie”, „mówią o mnie” oraz błędne rozpoznawanie bliskich osób – „to nie są moi rodzice”
- prześladowcze – przekonanie o byciu prześladowanym – „stale ktoś mnie śledzi, obserwuje”.
OMAMY – spostrzeganie przedmiotów, które w rzeczywistości (obiektywnie) nie istnieją, czemu towarzyszy silne przekonanie, że to, co chory widzi, słyszy i czuje – istnieje naprawdę; omamy dotyczą wszystkich zmysłów, dlatego wyróżnia się omamy słuchowe, smakowe, czuciowe, węchowe, wzrokowe; typowe dla schizofrenii są omamy słuchowe; chory słyszy głosy, które komentują jego zachowanie, dyskutują, oskarżają go, obrzucają wyzwiskami, wydają polecenia; czasem głosy są lokalizowane wewnątrz ciała chorego – w głowie, zębie.
BRAK WGLĄDU W CHOROBĘ – chory nie potrafi ocenić krytycznie i obiektywnie swojej choroby, nie ma poczucia choroby, więc nie odczuwa potrzeby leczenia.
ZABURZENIA MYŚLENIA – brak spójności myślenia i wypowiadania się; chaos myśli; w trakcie wypowiedzi chory miesza wątki, odrywa się od głównego wątku, podąża za różnymi, nieoczekiwanymi skojarzeniami, tworzy nowe, niezrozumiałe słowa; wypowiedź traci sens, pozbawiona jest prawidłowej składni, często oderwana od rzeczywistości, niezrozumiała dla rozmówcy.
NIEDOSTOSOWANIE – reakcje, zachowanie oraz wypowiedzi są zupełnie niedostosowane do sytuacji czy okoliczności, w której chory się znajduje lub do oczekiwań rozmówcy; zachowanie jest dziwaczne, niezrozumiałe, zaskakujące, nienaturalne.
AUTYZM – zamykanie się w świecie własnych przeżyć, w swojej zmienionej chorobowo rzeczywistości, pogorszenie kontaktu z otoczeniem, zaniedbywanie szkoły, studiów, pracy, oddalenie od rodziny.
ZABURZENIA JAŹNI – poczucie obcości i niespójności siebie
ZABURZENIA NASTROJU – emocje chorego nie są dostosowane do jego przeżyć i zachowań (np. smuci się w radosnych okolicznościach, śmieje w smutnych)
LĘK – silne poczucie zagrożenia niewiadomego pochodzenia, stąd napięcie, niepokój, pobudzenie ruchowe
Przebieg schizofrenii
Objawy schizofrenii mogą rozwijać się w ciągu dni, miesięcy, a nawet lat; często trwa to około sześciu miesięcy. Zwykle zanim chory rozpocznie leczenie, mijają dwa lata od pojawienia się pierwszych objawów choroby, nie zawsze łatwych do wychwycenia przez rodzinę.
Przebieg schizofrenii jest bardzo różny jednak pierwsze pięć lat trwania choroby jest najbardziej burzliwe.
Schizofrenia jest chorobą przewlekłą, jednak powyższe objawy mogą (pod wpływem leczenia) utrzymywać się stale albo ustąpić całkowicie.
Często dochodzi jednak do nawrotów choroby. Zwiastują je różne objawy i sposób zachowania chorego:
- staje się on drażliwy, agresywny, wielomówny, czasem smutny, przygnębiony, nieufny, niespokojny, napięty
- ma problemy z pamięcią, koncentracją, ze snem
- unika kontaktów z ludźmi, zaniedbuje obowiązki w pracy, zaniedbuje swój wygląd
- słyszy głosy.
Uważna obserwacja chorego przez rodzinę pozwala na wczesne wychwycenie nawrotu choroby i wczesną fachową interwencję. Bez względu na to, czy ma miejsce nawrót choroby, czy też remisja (ustąpienie objawów chorobowych), trwale występują objawy negatywne oraz zaburzenia myślenia i komunikacji, niekiedy słyszenie głosów, nieufność.
Ze względu na wieloletni przebieg choroby i charakter jej objawów dużym problemem dla chorych jest funkcjonowanie w pracy, w rodzinie, trwałość związków z ludźmi, dbanie o swój wygląd zewnętrzny, higienę.
Społeczne niezrozumienie istoty schizofrenii i obawa przed chorymi sprawiają, że te problemy się pogłębiają. Poza tym u chorych na schizofrenię istnieje duże ryzyko popełnienia samobójstwa.
Schizofrenia – przyczyny
Przyczyny schizofrenii pozostają nieznane. Powstało wiele teorii i hipotez, próbujących je wyjaśnić.
- Schizofrenia występuje niekiedy rodzinnie, lecz nie oznacza to, że jest chorobą dziedziczną. Większość członków rodziny nie choruje na schizofrenię, choć dla nich ryzyko zachorowania jest wyższe niż w populacji ogólnej. Sugeruje się, że dziedziczona jest podatność na nią.
- Podkreśla się nieprawidłowości dotyczące substancji przekazujących informacje w mózgu (tzw. neuroprzekaźników).
- Jedna z teorii mówi o udziale wirusów w powstawaniu schizofrenii.
- Być może znaczenie mają drobne nieprawidłowości anatomiczne w mózgu.
- Teoria dotycząca negatywnych wydarzeń życiowych, nieprawidłowego funkcjonowania rodziny.
Jak wygląda diagnostyka schizofrenii?
Nie ma żadnych testów diagnostycznych wykrywających schizofrenię. Rozpoznanie na podstawie obecności powyższych objawów i uważnej obserwacji chorego stawia lekarz psychiatra.
Należy wykluczyć nadużywanie substancji psychoaktywnych oraz obecność chorób (np. mózgu), które mogą wywoływać objawy jak w przebiegu schizofrenii.
Leczenie schizofrenii
Schizofrenia wymaga przewlekłego, regularnego przyjmowania leków, pod kontrolą lekarza psychiatry. W ten sposób można kontrolować chorobę, co pozwala chorym na normalne funkcjonowanie. Leki nowej generacji nie powodują skutków ubocznych i pozwalają choremu normalnie uczestniczyć w życiu rodzinnym i społecznym.
Ogromne znaczenie ma wsparcie ze strony najbliższych oraz akceptacja, zrozumienie chorych przez społeczeństwo. Nie każdy chory musi być leczony w szpitalu. Jeśli regularnie przyjmuje skuteczne leki i poddaje się kontroli lekarskiej, wystarczy opieka nad pacjentem w poradni albo uczestnictwo w terapii indywidualnej albo grupowej.
Leczenie szpitalne schizofrenii jest konieczne, gdy:
- chory nie przyjmuje leków, płynów, posiłków
- chory nie widzi potrzeby leczenia
- ze względu na współistniejące ze schizofrenią choroby (np. układu krążenia) trudno jest dobrać właściwy lek
- wystąpiły nasilone skutki uboczne po lekach oraz w sytuacji, gdy chory zagraża otoczeniu i sobie (samobójstwo).
Bardzo istotny jest wpływ otoczenia na chorego. Wyrozumiałość i akceptacja odmiennego zachowania oraz życzliwa opieka budzą nadzieję chorego na zaleczenie choroby, np. dzięki lekom nowej generacji. Natomiast odrzucenie przez rodzinę i kolegów, odwrócenie się i potępienie prowadzi do osamotnienia, izolacji i nasilenia choroby, może być też powodem prób samobójczych.
Mity i stereotypy na temat schizofrenii są liczne, jednak zwykle nie znajdują potwierdzenia w rzeczywistości, a jedynie pogarszają funkcjonowanie chorych w społeczeństwie, które ich odrzuca, nie dając im szansy na normalne życie. Społeczeństwo jest niedoinformowane i nieprzygotowane na przyjęcie i akceptację ludzi chorych na schizofrenię.
Schizofrenia i porady lekarza
✓ NALEŻY:
- rozmawiać z chorym o jego odczuciach i lękach
- zgłosić się z chorym do lekarza w celu wykonania testów psychologicznych i badań wykluczających organiczne przyczyny choroby
- pilnować, aby chory regularnie przyjmował leki i uczęszczał na terapię
- wzbogacić dietę chorego w błonnik i niacyny (pieczywo pełnoziarniste, owoce morza, drób).
✓ NIE NALEŻY:
- lekceważyć lęków i urojeń chorego
- zostawiać chorego samego z jego cierpieniem i problemami.