Kapsaicyna, związek chemiczny odpowiedzialny za ostry smak papryczki chili, jest znany przede wszystkim jako składnik przypraw, a także środków na odchudzanie. Posiada liczne właściwości lecznicze, antyoksydacyjne i przeciwdrobnoustrojowe.
Papryczki chili już tysiąc lat temu były używane do konserwacji jedzenia. Nie tylko wzbogacały smak pokarmów, ale także przedłużały ich trwałość. Według ekspertów, produkty takie jak pieprz, czosnek oraz chili dodane do potraw zmniejszają ilość drobnoustrojów chorobotwórczych nawet o 75 procent. W XIV i XV wieku Inkowie używali sproszkowanej ostrej papryczki do zwalczania bólu głowy, zębów, a także biegunki. Niewykluczone, że mężczyźni pradawnych ludów wykorzystywali ją także miejscowo do zwiększania sprawności seksualnej. Być może chodziło o wyjątkowe właściwości zawartej w papryczce kapsaicyny, która działa rozgrzewająco i znieczulająco.
Jak działa Kapsaicyna
Kapsaicyna to organiczny związek chemiczny, alkaloid, odpowiedzialny za ostry i piekący smak papryki chili. Kapsaicyna działa na receptory bólu (nocyceptory), czyli bezpośrednio na receptory układu nerwowego. One z kolei wysyłają sygnały do mózgu, gdzie są odbierane jako wrażenie bólu i uczucie gorąca. To dlatego po jej spożyciu odczuwa się pieczenie w jamie ustnej.
Kapsaicyna podnosi temperaturę ciała, przez co zwiększa jego metabolizm. Już 9 mg dziennie wystarcza, aby przyspieszyć przemianę materii nawet o 20%. Szacuje się, że tyle samo kalorii spala się biegając ponad 1,5km. Ponadto naukowcy udowodnili, że kapsaicyna wpływa na produkcję hormonu tarczycy, który reguluje adrenalinę i dopaminę – hormony odpowiedzialne między innymi za apetyt. Stąd spożywanie potraw zawierających kapsaicynę, hamuje uczucie głodu.
Warto dodać, że papryczki chili zawierają więcej witaminy C niż pomarańcze. Ponadto zawarta w nich kapsaicyna stymuluje organizm do produkcji przeciwciał, dzięki czemu zmniejsza ryzyko zachorowania na grypę czy przeziębienie. Pomaga także w stanach chorobowych. Jedzenie ostrych potraw udrażnia nos, przez co łatwiej pozbyć się kataru. Kapsaicyna zalecana jest również przy bólach gardła i wzdęciach brzucha. Umożliwiając szybkie pozbycie się nadmiaru gazu w jelitach. Nie powinna być jednak spożywana przez osoby z refluksem oraz chorobą wrzodową żołądka i dwunastnicy.
Kapsaicyna w medycynie
Kapsaicyna budzi także coraz większe zainteresowanie onkologów. Niestety nie jest cudownym lekiem na raka, ale naukowcy między innymi z Nottingham University oraz University of Toronto wykazali, że pobudza komórki nowotworowe do samozniszczenia, atakując ich mitochondria, które odpowiadają za wytwarzanie energii. Ponadto uczeni z Natinal Institutes of Health odkryli, że kapsaicyna potrafi precyzyjnie i trwale uśmiercać neurony przewodzące sygnały bólowe, pozostawiając nienaruszone neurony czuciowe i ruchowe. Wciąż trwają badania nad mechanizmem tego działania. Są wielką nadzieją osób chorujących na nowotwory i zmagających się z przewlekłymi bólami. Co ciekawe, dane epidemiologiczne wykazały, że członkowie społeczeństw, w których używa się dużo roślin zawierających kapsaicynę, znacznie rzadziej zapadają na cukrzycę.
Sporządzając potrawy z dodatkiem ostrych papryczek, warto pamiętać, żeby po każdym kontakcie z papryką myć ręce. Nawet przypadkowe zatarcie oczu, może dawać przykre uczucie pieczenia spojówek. Najlepiej kroić papryczki w rękawiczkach ochronnych. Także opary papryczek działają dusząco. Ponieważ kapsaicyna jest substancją rozpuszczalną w alkoholu i tłuszczach, aby gasić palenie po jej spożyciu nie pomaga wypicie dużej ilości wody. Aby pozbyć się uczucia pieczenia w jamie ustnej, należy wypłukać ją tłuszczem roślinnym, wypić szklankę tłustego mleka bądź zjeść kilka łyżek kwaśnej śmietany. Ulgę przyniesie również wypicie alkoholu. Wódka działa jak rozpuszczalnik, należy ją przytrzymać chwilę w ustach i wypluć. Jeśli to nie ugasi palenia, należy umyć zęby. Formuła past do zębów złagodzi podrażnienia i usunie kapsaicynę. Dla wzmocnienia efektu podczas szczotkowania warto wyczyści także powierzchnię policzków, dziąseł i języka. Kolejną metodą jest zjedzenie produktów bogatych w skrobię. Banan, chleb albo lody pomagają uchronić śluzówkę żołądka i zmniejszą przepływ kapsaicynowych olejów przez układ trawienny.
Aby ułatwić określanie ostrości różnych gatunków papryk amerykański chemik Warren Scoville opracował skalę ostrości. Była ona testem organoleptycznym, który pozwolił uszeregować papryki pod względem zawartości w nich kapsaicyny. Dla przykładu papryka słodka ma 0 jednostek, bo nie zawiera tego związku chemicznego. Czarny pieprz posiada od 100 do 500 SHU. Ekstrakty z najostrzejszych papryk np. Carolina Reaper, Trinidad Moruga Scorpion, Naga Jolokia są szacowane na około 16 milionów jednostek. Czyli trzeba je rozcieńczyć ok. 16 milionów razy, żeby ostry smak przestał szczypać w język.
