Piołun to bylina o grubym korzeniu z licznymi korzonkami towarzyszącymi, wyrastająca do wysokości od 40 do 80 cm. Łodyga jest nieco kanciasta i bruzdowana, prosto wzniesiona, szarawo owłosiona, od nasady silnie rozgałęziona. Liście łodygowe są krótkoogonkowe lub siedzące, podwójne lub potrójnie pierzastodzielne, szczytowe nie podzielone. Odcinki wszystkich liści są podługowato lancetowate, gładkie. Zwisające koszyczki kwiatowe zebrane w wąską wiechę są drobne, prawie kuliste. Listki okrywy kwiatowej są równowąskie, owłosione. Kwiaty barwy jasnożółtej, są niepozorne, brzeżne żeńskie, języczkowate są niezbyt liczne, środkowe obupłciowe, rurkowate są znacznie liczniejsze. Botaniczna nazwa piołunu to bylica piołun.
Piołun – jak i kiedy zbierać ziele?
Piołun kwitnie od połowy czerwca do września. Gdy wiosna jest późna, podobnie jak u większości roślin wegetacja piołunu jest znacznie opóźniona i przesunięta. Surowiec zbiera się w okresie kwitnienia. Ścinamy szczyty rośliny i suszymy je rozłożone cienką warstwą na wolnym powietrzu, w miejscu przewiewnym i zacienionym lub w suszarniach ogrzewanych do temperatury 35°C.
Można również – o czym nie wszyscy wiedzą – zbierać młode liście przyziemne i szczyty piołunu, nie kwitnącego w pierwszym roku wegetacji. Po dwóch tygodniach ziele na nowo odrasta i zbiór można powtórzyć. Tak zebrany surowiec jest najwartościowszy, ponieważ zawiera najwięcej goryczy.
Z 1 kg świeżego ziela piołunu otrzymujemy około 20 dag suszu. Zapach ziela, szczególnie po roztarciu jest silnie aromatyczny. Jego bardzo gorzki smak pozostaje długo na języku. Znana powszechnie centuria (tysiącznik) jest gorzka, lecz gorycz piołunu jest 10 razy silniejsza. Ziele należy przechowywać z dalą od innych ziół, najlepiej w szczelnie dokręconych twistach.
Uwaga: Niektórzy mylą bylicę piołun z bylicą pospolitą lub z bylicą polną.
Piołun – skład chemiczny
Skład chemiczny piołunu to:
- liczne związki goryczkowe (m.in. absyntyna, artabsyntyna, anabsyntyna), które mogą przechodzić w chamazulen,
- olejek eteryczny ok. 0,5% (m.in. tujon do 50%, tujol ok. 10%, falandren),
- flawonoidy (m.in. artementyna),
- kwasy organiczne (m.in. bursztynowy, jabłkowy, winowy),
- garbniki,
- sole mineralne.
Wspomniany tujon jest trucizną. Znajduje się on także w liściach tui, krzewu hodowanego w parkach i ogrodach.
Piołun – działanie lecznicze
Piołun należy do grupy surowców „amara aromatica„, ponieważ oprócz goryczy (amarum-goryczkowy) zawiera także olejek eteryczny (aromaticum-aromatyczny).
Gorycze pobudzają wydzielanie soku żołądkowego na drodze odruchu warunkowego i bezpośrednio. Tujon i falandren wytwarzają rzadką i obfitą ślinę i wzmagają również wydzielanie soków w żołądku. Olejek eteryczny ma właściwości antyseptyczne i przeciwskurczowe w obrębie gładkich mięśni przewodu pokarmowego, a także w małym stopniu w obrębie dróg moczowych. Gorycze i olejek eteryczny ułatwiają przyswajanie pokarmów, gdyż zwiększają przepływ żółci przez drogi żółciowe i zwieracz Oddiego do dwunastnicy. Obecność flawonoidów w wyciągu z piołunu zwiększa ilość wydalanego moczu, zwłaszcza u osób cierpiących na upośledzone przesączanie kłębuszkowe.
Piołun – przeciwwskazania i działanie uboczne
Piołun nie jest lekiem obojętnym. Może być bez szkody dla organizmu i z powodzeniem stosowany w wielu schorzeniach, lecz tylko w ściśle określonych dawkach i nie stale. Większe dawki wyciągów piołunowych, a także częste i zbyt długie ich stosowanie może doprowadzić do niepożądanych objawów, jakimi są np:
- zawroty głowy,
- zwiększona agresywność,
- skurcze epileptyczne,
- degeneracja ośrodkowego układu nerwowego,
- krwawienie w przewodzie pokarmowym,
- krwawienia maciczne,
- poronienie płodu,
- stany zapalne śluzówki przewodu pokarmowego,
- żylaki odbytu.
Wymienione skutki powoduje tujon, działający drażniąco i trująco.
Nie należy jednak wykreślać piołunu ze spisu leków roślinnych. Jest to od dawna stosowany i skuteczny w wielu schorzeniach lek. Należy go tylko stosować ostrożnie, w niezbyt dużych dawkach i nie za długo. Dużo absyntu (piołunówki) piją Francuzi. Lekarze francuscy stwierdzili, że nadużywanie tego trunku prowadzi do drgawek epileptycznych. Piołun jest składnikiem lubianego przez wielu wermutu (wino aromatyzowane dodatkami ziołowymi i korzennymi).
Wyciąg z piołunu i jego właściwości lecznicze
Wyciągi z piołunu stosujemy w następujących schorzeniach:
- bezsoczność,
- bezkwaśność żołądkowa,
- niestrawność (dyspepsja),
- przewlekły nieżyt żołądka i jelit ze zmniejszonym wydzielaniem soków trawiennych i żółci,
- zanikowy nieżyt żołądka u osób w wieku podeszłym,
- wzdęcia i biegunki,
- zaburzenia trawienne po operacjach w obrębie przełyku, żołądka i dwunastnicy,
- nieprzyjemny zapach z ust (płukanie naparem),
- świerzbowce i wszy (zewnętrznie),
- owsiki u dzieci.
Jak przygotować napar z ziela piołunu?
1/2 – 1 łyżki ziela zalewamy szklanką wrzątku i zaparzamy pod przykryciem 15-20 minut, a następnie przecedzamy. Pijemy tylko 1/2 – 1 łyżki naparu 30 minut przed posiłkami jako lek wzmacniający i ułatwiający trawienie.
Wlewki doodbytnicze z ciepłego naparu stosuje się przeciw owsikom i glistom jelitowym u dzieci. Zewnętrznie stosuje się napar do obmywania i wcierania przeciw świerzbowcom.
Obecnie produkuje się z piołunu dwa znane leki Tinctura Absinthii, Artemisol. Tinctura Absinthii stosuje się w dawce 10-30 kropli w kieliszku wody 2-4 razy dziennie przed posiłkami jako lek, goryczkowy i wzmacniający, zaś w dawce 20-60 kropli w 50 ml wody 2-3 razy dziennie jako lek żółciopędny i na przemianę materii. Preparat Artemisol stosuje się tylko zewnętrznie do zwalczania wszawicy.
