Nerwice stanowią duża grupę zaburzeń, charakteryzującą się bogactwem, różnorodnością i zmiennością objawów. Występują często, rozpoznawane są zwykle z opóźnieniem, gdyż niektóre objawy trudno odróżnić od objawów chorób somatycznych.

Niepodejmowanie leczenia wyraźnie obniża jakość życia chorych i pogarsza ich funkcjonowanie społeczne.

ZABURZENIA NERWICOWE

  • duża grupa różnych zaburzeń
  • charakter przewlekły
  • lęk jako jeden z podstawowych objawów
  • częste objawy somatyczne: zaburzenia snu, łaknienia, problemy seksualne, dolegliwości bólowe
  • skupianie uwagi na swoich dolegliwościach
  • przyczyny: trudne sytuacje, problemy, których chory nie może rozwiązać, konflikty psychologiczne
  • psychoterapia jest podstawą leczenia.

OBJAWY ZABURZEŃ NERWICOWYCH

W obecnie obowiązującej w Europie klasyfikacji zaburzeń psychicznych termin „nerwica” pojawia się jedynie okazjonalnie. Zamiast tego funkcjonuje określenie „zaburzenia nerwicowe”. W powszechnym rozumieniu „nerwica” to łatwe denerwowanie się, brak opanowania, wybuchowość, dolegliwości ze strony serca lub żołądka w sytuacjach stresowych oraz radzenie sobie ze stresem za pomocą agresji, krzyku, kłótni. Jednak zaburzenia nerwicowe stanowią szersze spektrum objawów.

Do tej grupy należą m.in.:

  • zaburzenia lękowe i stresowe (opisane w innych rozdziałach)
  • zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne i dysocjacyjne
  • zaburzenia pod postacią somatyczną
  • neurastenia.

ZABURZENIA OBSESYJNO-KOMPULSYJNE (nerwica natręctw)

Podstawowe objawy tego przewlekłego schorzenia to obsesje i kompulsje, które mogą występować samodzielnie lub łącznie.

Obsesje, czyli myśli natrętne – uporczywie nawracające, nasuwające się wbrew własnej woli myśli i wyobrażenia; budzą one wewnętrzny sprzeciw, są prawie zawsze nieprzyjemne, chory próbuje przeciwstawić się im.

Najczęściej występujące obsesje to obawa przed:

  • chorobą
  • zabrudzeniem
  • zakażeniem
  • zrobieniem komuś krzywdy.

Często pojawiają się myśli bluźnierczą o charakterze seksualnym lub dotyczące obiektów kultu religijnego.

Kompulsje, czyli czynności przymusowe – wielokrotnie powtarzane, rytualnie i stereotypowo, czynności i zachowania; chory próbuje opierać się im, gdyż widzi, że są to zachowania bezsensowne i niepotrzebne. Jednak wówczas rodzi się lęk i przymus wykonania danej czynności.

Najczęściej występujące kompulsje:

  • czyszczenie i mycie rąk, ciała lub odzieży
  • wielokrotne sprawdzanie różnych czynności (np. zamknięcia drzwi na klucz, wyłączenia żelazka z prądu)
  • wielokrotne powtarzanie słów, wyrażeń, zdań
  • kolekcjonowanie określonych przedmiotów.

Choroba stanowi poważny problem dla chorego, wywołuje silny stres i lęk, upośledza funkcjonowanie w rodzinie i w pracy, np. z powodu obawy przed bakteriami i wirusami chorzy unikają kontaktów towarzyskich, wyjazdów, miejsc publicznych, nie otwierają listów; natomiast z powodu bluźnierczych myśli przestają chodzić do kościoła i odprawiać modlitwy.

Uszkodzenia naskórka z powodu wielokrotnego mycia rąk, obgryzanie paznokci, wyrywanie włosów często wymagają leczenia dermatologicznego.

Chorzy często wstydzą się swoich natręctw, nie traktują ich jako choroby, dlatego do psychiatry trafiają po kilku latach trwania schorzenia, które zwykle rozpoczyna się w okresie dzieciństwa i dorastania oraz między 24 a 35 rokiem życia.

ZABURZENIA DYSOCJACYJNE (konwersyjne)

Pojawienie się objawów tych zaburzeń jest ściśle związane z trudnymi sytuacjami życiowymi, problemami emocjonalnymi oraz z zaburzonymi relacjami z otoczeniem. Objawy zwykle pojawiają się nagle i odpowiadają wyobrażeniom chorego na temat określonej choroby somatycznej. Jednak badanie lekarskie nie potwierdza jej istnienia, objawów nie można wytłumaczyć istnieniem jakichkolwiek uszkodzeń lub nieprawidłowości. Tradycyjnie objawy zaburzeń konwersyjnych zaliczano do nerwicy histerycznej.

Postaci zaburzeń konwersyjnych:

  • utrata zdolności do poruszania kończynami
  • niedowład lub porażenie kończyn
  • niemożność stania lub chodzenia
  • skurcze mięśni twarzy
  • mówienie szeptem lub bezgłos (objawy nie wynikają z uszkodzenia neurologicznego czy urazu czaszki!)
  • znieczulenie skóry
  • zaburzenia widzenia (widzenie podwójne, niedowidzenie, rzadziej ślepota) i słyszenia (niedosłyszenie, rzadziej głuchota)
  • utrata pamięci obejmująca wydarzenie stresowe
  • okresowo występująca utrata pamięci, której towarzyszy podróżowanie poza miejsce pracy lub zamieszkania
  • brak reakcji na bodźce zewnętrzne, brak kontaktu z otoczeniem, ograniczenie lub całkowity brak aktywności ruchowej; odmowa przyjmowania posiłków, milczenie
  • przejściowa utrata poczucia własnej tożsamości i orientacji w otoczeniu
  • drgawki rzekome – przypominające napady padaczkowe; zazwyczaj świadomość jest zachowana, nie występuje przygryzienie języka i bezwiedne oddanie moczu; czasem jest to napad śmiechu lub płaczu.

ZABURZENIA NERWICOWE WYSTĘPUJĄCE POD POSTACIĄ SOMATYCZNĄ

Główną cechą tych zaburzeń są powtarzające się skargi na występowanie objawów chorobowych z uporczywym domaganiem się powtórzenia badań lekarskich, mimo zapewnień lekarzy, że dolegliwości nie są spowodowane żadną chorobą cielesną. Chory zaabsorbowany jest swoim zdrowiem, czujnie obserwuje swoje ciało, ma poczucie choroby, potrzebę badania się i leczenia, odgrywa rolę chorego (skupia na sobie uwagę otoczenia i otrzymuje opiekę).

Najważniejsze postaci tych zaburzeń

  • objawy ze strony układu krążenia, oddechowego, moczowo-płciowego, z przewodu pokarmowego:
    • przyspieszone bicie serca poty
    • drżenie
    • zaczerwienienie
    • bóle
    • wzdęcia
    • uczucie ciężaru, ściskania
    • przelotne pobolewania
    • wrażenie pieczenia
  • skargi na silny, uporczywy ból, którego nie można wyjaśnić chorobami somatycznymi, a który występuje w związku z konfliktami emocjonalnymi i problemami psychospołecznymi
  • zaburzenia hipochondryczne (dawniej nerwica hipochondryczna):
    • uporczywe obawy o występowanie choroby somatycznej
    • nadmierne zatroskanie o swój stan zdrowia
    • uważna obserwacja funkcjonowania narządów i swego ciała
    • postrzeganie prawidłowych zjawisk fizjologicznych jako objawów poważnej choroby
  • skargi na różne dolegliwości:
    • nudności i wymioty
    • wzdęcia
    • odbijania
    • swędzenia
    • drętwienia.

NEURASTENIA

Dolegliwości typowe dla tej postaci zaburzeń nerwicowych

  • zawroty i bóle głowy
  • zaburzenia snu
  • złe samopoczucie
  • drażliwość
  • nadwrażliwość na światło i hałas
  • zmęczenie po wysiłku umysłowym
  • problemy z koncentracją i skupieniem uwagi
  • osłabienie pamięci
  • uczucie osłabienia i wyczerpania po nawet minimalnym wysiłku fizycznym
  • zmienność nastroju, trudność w podjęciu działań.

PRZYCZYNY ZABURZEŃ NERWICOWYCH

W powstawaniu zaburzeń nerwicowych bierze udział wiele czynników.

Czynniki

  • biologiczne (w tym uwarunkowania genetyczne)
  • psychologiczne
  • społeczne.

Znaczenie mają również:

  • cechy temperamentu i osobowości
  • płeć
  • labilność układu nerwowego
  • urazy psychiczne
  • trudne sytuacje życiowe
  • konflikty z otoczeniem.

Wszystkie te czynniki wyzwalają zaburzenia nerwicowe. Wówczas objawy nerwicowe funkcjonują jako mechanizm obronny, sposób radzenia sobie ze stresem, ochrona przed lękiem, trudnymi do zniesienia uczuciami oraz świadomością trudnych sytuacji i skomplikowanych problemów. Nerwica jest dla chorego sposobem ich rozwiązania, zmniejsza jego cierpienie. Poza tym rola chorego przynosi wiele korzyści, np. troskę rodziny czy załagodzenie konfliktów.

DIAGNOSTYKA ZABURZEŃ NERWICOWYCH

Diagnostyka polega na rozmowie z chorym na temat jego dolegliwości, okoliczności ich wystąpienia, historii życia, aktualnych problemów psychicznych oraz na obserwacji jego zachowania (mimika, sposób wypowiadania się, reakcje ruchowe, postawa ciała). Ważne są informacje o współistniejących chorobach somatycznych i przyjmowanych lekach. Należy wziąć pod uwagę związek stresujących problemów z wystąpieniem zaburzenia, czego pacjent może być nieświadomy. Istotne jest badanie stanu somatycznego i neurologicznego.

LECZENIE ZABURZEŃ NERWICOWYCH

Podstawową metodą w terapii zaburzeń nerwicowych jest psychoterapia (np. poznawcza, behawioralna, grupowa, indywidualna itp.) Wielu pacjentów korzysta też z farmakoterapii. Rodzaj stosowanych terapii zależy od prezentowanych przez pacjenta objawów. Leczenie farmakologiczne nie eliminuje przyczyn, tylko redukuje objawy. Ich spłycenie ułatwi rozpoczęcie psychoterapii, która pomoże zmienić sposób odczuwania, zachowania i myślenia oraz pozwoli na utrzymanie poprawy samopoczucia po odstawieniu leków.

W zaburzeniu obsesyjno-kompulsywnym najważniejsze jest pobieranie odpowiednich leków, a psychoterapia jest metodą pomocniczą.

W zaburzeniach nerwicowych, podobnie jak w lękowych i stresowych, najistotniejsza jest umiejętność radzenia sobie ze stresem.

Olbrzymim wsparciem dla chorego jest wyrozumiałość oraz stała chęć pomocy ze strony rodziny. Ważne jest, by miał poczucie, że zawsze może liczyć na najbliższych, a oni chętnie i życzliwie zapewnią mu opiekę.

PORADY LEKARZA

 NALEŻY:

  • dbać o higienę życia psychicznego (racjonalne odżywianie, sen, dostateczna ilość wypoczynku, zażywanie ruchu)
  • skierować uwagę chorego na inne rzeczy, np. sport, hobby
  • rozmawiać z chorym o jego dolegliwości, nie ignorować jej
  • podczas napadu lęku – głęboko oddychać, co zwiększa ilość pobieranego tlenu
  • stosować gorące kąpiele
  • prowadzić regularny tryb życia.

 NIE NALEŻY:

  • przyjmować leków uspokajających bez zgody lekarza
  • pić kawy i alkoholu
  • używać zbyt wielu przypraw (mogą wywoływać alergie)
  • stosować drastycznych środków odchudzających (działają także na układ nerwowy).
Więcej z kategorii: Choroby i zaburzenia psychiczne