Pojęcie anestezja (znieczulenie) oznacza nie tylko niewrażliwość na ból, ale także całą dziedzinę medycyny, która zajmuje się narkozą, znieczuleniem miejscowym, intensywną opieką i leczeniem w razie wypadków oraz leczeniem bólu. Lekarz specjalista w tej dziedzinie to anestezjolog. Jego zadaniem jest zapewnienie choremu przez określony czas właściwej ochrony przed bólem. A w trakcie operacji dba on o utrzymanie odpowiedniego znieczulenia, jak również nadzoruje wszystkie funkcje organizmu. W zależności od rodzaju przeprowadzanego zabiegu można wyłączyć ból w określonym regionie (znieczulenie miejscowe) lub w całym ciele (pełna narkoza).
Narkoza – operacja bez bólu?
Przed wprowadzeniem narkozy w połowie XIX wieku normalną rzeczą było to, że pacjenta przywiązywano na czas zabiegu lub że był on przytrzymywany przez kilku silnych mężczyzn. Ból wywołuje w organizmie reakcje automatyczne, których zadaniem jest chronić nas przed czynnikami uszkadzającymi ciało. Aby zatem w ogóle móc znieść uszkodzenie ciała – nawet jeśli jest to takie uszkodzenie, którego sobie życzymy, przeprowadzając operację – musimy być odpowiednio znieczuleni.
Znieczulenie osiąga się przez narkozę lub znieczulenie miejscowe; obydwa są osiągnięciami medycyny, bez których dziś nie można już sobie wyobrazić współczesnej chirurgii.
Znieczulenie miejscowe (lokalne, regionalne)
Znieczulenie miejscowe, nazywane także regionalnym lub lokalnym, ma tę zaletę, że pacjent pozostaje świadomy i może się poruszać, a organizm zostaje w mniejszym stopniu obciążony. W trakcie tego rodzaju znieczulenia przerwana zostaje łączność między receptorami bólu a rdzeniem kręgowym lub mózgiem. Na skutek tego centrum bólowe w mózgu nie jest informowane o tym, co się dzieje na obszarze poddanym znieczuleniu, a pacjent nie odczuwa żadnego bólu.
Znieczulenie rdzeniowe
Szczególną formą znieczulenia miejscowego jest tak zwane znieczulenie rdzeniowe. Stosowane jest ono w trakcie operacji przeprowadzanych na nogach, w obrębie podbrzusza oraz w czasie porodów. W przypadku znieczulenia dokanałowego środek znieczulający podawany jest do przestrzeni wypełnionej płynem mózgowo-rdzeniowym znajdującej się dookoła rdzenia kręgowego. Dzięki temu znieczulone zostają nerwy znajdujące się poniżej miejsca wstrzyknięcia środka, a w przypadku ułożenia pacjenta z nogami ponad głową także nerwy znajdujące się powyżej tego miejsca. Jednak wraz z brakiem bólu pojawia się u pacjentów również niemożność poruszania się.
Podobnie działa także znieczulenie okołooponowe. W tym przypadku lek wstrzykiwany jest nie do kanału z płynem mózgowo-rdzeniowym, a do wąskiej przestrzeni między kręgosłupem a warstwą opony twardej (dura). Znieczulenie tego typu stosuje się przy operacjach trwających ponad trzy godziny.
Znieczulenie lokalne
W zależności od tego, gdzie dokonuje się znieczulenia, rozróżnia się następujące jego rodzaje:
- Znieczulenie powierzchowne; najczęściej dokonuje się go z pomocą sprayu. Stosuje się je przy znieczulaniu oczu lub błon śluzowych. Przykładem może być znieczulenie gardła, aby wyłączyć odruch wymiotny w trakcie wprowadzania endoskopu podczas wziernikowania przełyku i żołądka.
- Znieczulenie nasiękowe polega na podskórnym wstrzyknięciu środka znieczulającego na pewnym obszarze skóry. Stosowane jest przede wszystkim przy wycinaniu fragmentów ran, ale w ten sposób można operować nawet przepuklinę pachwinową.
- Znieczulenie przewodowe, nazywane także obwodową blokadą nerwów, polega na wstrzyknięciu środka znieczulającego bezpośrednio w okolice pnia nerwowego albo większego nerwu. W ten sposób wyłączony zostaje cały obszar zaopatrywany przez znieczulany nerw. Postępowanie takie prowadzi się na przykład przy operacjach palców u rąk lub nóg, przy leczeniu zębów albo przy zabiegach na tarczycy.
W trakcie operacji rąk i nóg można także wprowadzać środek znieczulający do żyły w obrębie obszaru operacji. W tym celu należy opróżnić tętnice z krwi – a zatem ramię albo noga zostają wcześniej obwiązane – tak aby środek znieczulający drogą naczyń krwionośnych nie trafił do mózgu.
Znieczulenie ogólne – co oznacza?
Pełna narkoza, czyli znieczulenie ogólne, oznacza, że pacjent znajduje się w głębokim, nieświadomym śnie, w czasie którego wyłączone zostają doznania bólowe, odruchy nerwowe oraz rozluźnione zostają mięśnie. W tym celu stosowanych jest kilka leków znieczulających połączonych ze sobą, które podaje się w postaci gazów lub oparów przez maskę oraz w postaci dożylnych iniekcji. Przy wszystkich operacjach, które trwają dłużej niż pół godziny, po zaśnięciu pacjenta zakłada mu się do tchawicy rurkę, przez którą prowadzone jest sztuczne oddychanie. Przez rurkę tę można również podawać leki znieczulające; w trakcie operacji tą drogą organizm zaopatrywany jest w tlen.
Jakie jest ryzyko i działania niepożądane?
Każda narkoza oznacza poważną ingerencję w funkcjonowanie organizmu. O tym, czy wiąże się to z ryzykiem, decydują trzy czynniki: wiek pacjenta, ogólny stan jego zdrowia oraz czas trwania operacji. Jest rzeczą zrozumiałą, że wraz z wiekiem organizm coraz trudniej znosi zabiegi operacyjne, podobnie dzieje się w razie współistnienia chorób serca i układu krążenia, osłabienia układu oddechowego, w przypadkach ciężkich chorób przemiany materii, jak np. cukrzyca, które ograniczają możliwości organizmu i jego zdolności regeneracyjne. Nie znaczy to jednak, że narkoza jest wykluczona w przypadku współistnienia jakichś innych chorób.
Zasadniczo współczesne metody znieczulenia pozwalają na przeprowadzenie znieczulenia ogólnego u każdego pacjenta, także u niemowląt i osób w podeszłym wieku. Bez żadnych skutków ubocznych przebiegają tylko prostsze zabiegi: proste znieczulenie miejscowe przemija bez skutków ubocznych już w kilka godzin po zabiegu. Inaczej sprawa wygląda przy znieczuleniu rdzeniowym lub przy pełnej narkozie, gdzie mogą wystąpić przejściowe bóle głowy, nudności i wymioty.
Jeśli pacjent cierpi na jakąś alergię, powinien koniecznie powiedzieć o tym anestezjologowi już przy pierwszej rozmowie. Przy każdym rodzaju znieczulenia miejscowego może dochodzić do reakcji alergicznych.
