Bratek, zwany także fiołkiem trójbarwnym, jest rośliną roczną lub dwuletnią, wyrastającą do wysokości 10—20 cm. Łodyga kanciasta, rozgałęziona, ścieląca się w swej dolnej części. Liście dolne sercowate, górne podługowato eliptyczne lub lancetowate. Wyróżniamy bratek trójbarwny o kwiatach niebiesko-fioletowo-żółtych i bratek polny o znacznie mniejszych, jasnożółtych kwiatach. Kwitnie od maja do września. Jednoroczne rośliny zakwitają wiosną, dwuletnie pod koniec lata.
Bratek polny – jak zbierać i suszyć?
Zbieramy ukwiecione pędy, wybierając okazy zdrowe i dobrze ulistnione, ścinamy je bez dolnej, zwykle pokładającej się części.
Ziele suszymy w zaciemnionych, naturalnych suszarniach o dużym przepływie powietrza, a w dni deszczowe dosuszamy je w miejscach ogrzewanych do 40°C. Bratek suszony zbyt długo lubi pleśnieć. Dobry susz ma naturalny, jasnozielony kolor i nie zawiera korzeni ani pożółkłych liści, które można z suszu usunąć. Należy także odsiać i odrzucić drobniutkie nasiona; Z 1 kg ziela otrzymuje się około 20 dkg suszu.
Bratek polny – skład chemiczny
Skład chemiczny bratka polnego:
- flawonoidy (wśród nich około 2% rutyny),
- antocyjany (pochodne delfinidyny i peonidyny),
- saponiny,
- karotenoidy,
- salicylan metylu,
- śluz,
- cukry redukujące,
- ślady olejku eterycznego,
- sole mineralne.
Bratek polny – działanie
Dzięki obecności flawonoidów i antocyjanów, głównie jednak rutyny, bratek należy do grupy roślin czyszczących krew. Z tego względu ma znaczenie w różnych schorzeniach, zwłaszcza w dermatologii. Wiele egzem, wysypek alergicznych i wykwitów skórnych powstaje na skutek zbyt dużej przepuszczalności ścian włosowatych naczyń krwionośnych, a także ich łamliwości. Dobroczynne oddziaływanie związków w zielu bratka polega na tym, że zmniejszają one przepuszczalność kapilarów, a więc działają przeciwprzesiąkowo i wydalają z organizmu wraz z moczem i potem szkodliwe produkty przemiany materii.
Zawarta w bratku rutyna należy do grupy związków nazywanych witaminą P. Opóźniając utlenianie się witaminy C, rutyna przedłuża czas jej korzystnego działania. Ponadto utrudnia wydalanie jodu, podwyższa poziom wapnia we krwi i w kościach, przedłuża czas utleniania adrenaliny i osłabia czynność histaminy, która wydzielana w nadmiarze jest szkodliwa.
Dzięki zawartości saponin napary i odwary z bratka działają wykrztuśnie, co ma duże znaczenie np. przy suchym, męczącym kaszlu.
Większe dawki bratka (30 g) mogą działać wymiotnie i przeczyszczająco. Wysypki na tle artretycznym ulegają po pierwszych porcjach bratków nasileniu, ale potem słabną i znikają.
Rutyna jest składnikiem innych ziół, np. ruty i kwiatu bzu czarnego. Dlatego stosuje się mieszanki z tych ziół. Ponieważ witamina P przedłuża korzystne dla organizmu działanie witaminy C, bratek, który zawiera witaminę P, łączy się z owocami dzikiej róży, berberysu i jarzębiny, które zawierają witaminę C.
Bratek polny – zastosowanie
Wyciągi z bratka stosujemy w następujących dolegliwościach:
- schorzenia skórne, takie jak: trądzik, wyprysk, sączący i rumieniowaty, wybroczyny, wykwity skórne, pęknięcia skórne, liszaj rumieniowaty;
- zapalenie kłębków nerkowych, miedniczek nerkowych, kanalików, moczowodów oraz pęcherza, obrzęki na tle niedomogu nerek;
- zaburzenia w oddawaniu moczu (np. na skutek przerostu gruczołu krokowego),
- moczenie nocne (pomocniczo),
- krwiomocz związany z zapaleniem kłębków nerkowych,
- drobne krwawienia spowodowane przez niektóre leki;
- kamica moczowa;
- gościec mięśniowy;
- artretyzm;
- choroby serca połączone z obrzękami, nadciśnienie;
- nieżyt oskrzeli, kaszel;
- zapalenie siatkówki i naczyniówki na tle gruźliczym, cukrzycowym i nerkowym.
Odwar z bratka polnego
Odwar: 1,5-2 łyżek ziela zalać 2 szklankami wrzątku. Gotować na wolnym ogniu 10 minut, odcedzić. Pić porcjami w ciągu dnia w celu wydalenia z organizmu szkodliwych produktów przemiany materii.
Odwar z mieszanki – zmieszać 2 cz. bratków, 2 cz. kwiatu bzu i 1 cz. ruty. Łyżkę mieszanki zalać szklanką wrzątku. Gotować 15 minut, odcedzić. Pić rano i na noc po szklance odwaru. (Recepta według Muszyńskiego dla osób starszych z nadmiernym ciśnieniem krwi).
Napar z bratka polnego
Łyżkę ziela zalać szklanką wrzątku i naparzać pod przykryciem 15 minut. Przecedzić. Pić 2-3 razy dziennie po szklance naparu.
Herbapol produkuje wygodne w użyciu torebki Viola-fix. Jedną torebką naparzamy 5—10 minut w szklance wrzątku. Pijemy 2—3 razy dziennie.
Ziele bratka wchodzi w skład znanych mieszanek:
- Degrosan (zioła przeciw wadliwej przemianie materii i otyłości).
- Rektosan (zioła przeciw żylakom odbytnicy i towarzyszącym im objawom).
