Większość z nas z pewnością zna szałwię i nie kojarzy się ona zbyt dobrze (tym szczęśliwcom, którzy nie zaznali nigdy tego, co zwiemy bólem zęba – szczerze zazdrościmy) – niestety, nieprawidłowa higiena małych ząbków w dzieciństwie często skutkuje problemami w późniejszym życiu. Liście szałwii stosuje się do płukania stanów zapalnych jamy ustnej i tych znacznie gorszych czyli bólu zębów. Okres od odczucia bólu do wyczekiwanej wizyty dentystycznej upływa pod znakiem płukanek z tej rośliny.
Historia szałwii lekarskiej
Szałwia pochodzi z basenu Morza Śródziemnego (Grecja, Włochy, Albania, tereny dawnej Jugosławii). Znana od wieków jako roślina lecznicza, terapeutyczna, magiczna i święta. W Egipcie była należna bogini Izis, dodawano ją też do pokarmów po epidemiach, co miało wpłynąć na zwiększenie populacji.
W mitologii greckiej jest symbolem zdrowia i długowieczności. Według jednego z mitów, Asklepios z jej pomocą wracał martwych do życia, za co Zeus (na prośbę Hadesa) poraził go swym piorunem. Wraz z Asklepiosem umarł również przepis na magiczną miksturę. Zarówno Grecy jak i Rzymianie korzystali z tej rośliny jako środka przeciwko problemom z pamięcią i wzrokiem. Pisali o niej Teofrastus, Pliniusz Starszy, Hipokarates, Galen i Awicenna.
Jeszcze w wieku XVII w Europie szałwii przypisywano moce magiczne: miała ona chronić przed demonami, siłami nieczystymi i zarazą. W Polsce znana od stuleci i traktowana jako uniwersalne lekarstwo na różne dolegliwości.
Wygląd i odmiany szałwii
Należy do gatunku jasnotowatych. Jest byliną kwitnącą od maja do czerwca. Dochodzi do 50 cm wysokości, jest silnie rozgałęziona o niebiesko-fioletowych kwiatach i liściach pokrytych srebrzysto-szarymi włoskami. Jej zapach przypomina aromat kamfory. Oprócz zastosowania leczniczego, stanowi atrakcyjną ozdobę rabat.
Najczęściej w lecznictwie wykorzystywana jest szałwia lekarska, choć botanicy wyróżniają ok. 700 jej odmian.
Warto wspomnieć o:
- szałwii wieszcza – zawierającej substancje psychoaktywne (niezwykle rzadkiej a w Polsce uznanej za nielegalną),
- szałwii muszkatołowej – bardzo popularnej na Wyspach Brytyjskich o niebieskich lub czerwonych kwiatach
- szałwii hiszpańskiej, bardziej znanej pod nazwą nasion chii; bardzo popularnej i zaliczanej do tzw. grupy produktów „superfood” promowanych od jakiegoś czasu przez propagatorów zdrowego żywienia (zawierają wiele witamin, minerałów, nienasyconych kwasów tłuszczowych i łatwo przyswajalnego białka; wykazują również zdolność do stabilizacji poziomu glukozy). Namoczone wcześniej w ciepłej wodzie dodawać można do sałatek, owoców, koktajli, owsianek, ciast i wielu innych.
Szałwia – skład chemiczny
Zioło szałwii jest bogatym źródłem witamin takich jak: A, C, grupy B i PP oraz składników mineralnych, wśród których warto wymienić żelazo, wapń, potas, sód, cynk oraz magnez. Zawiera poza tym:
- olejek eteryczny – o działaniu odkażającym i grzybobójczym,
- garbniki – wykazujące działanie ściągające i przeciwzapalne,
- trójterpeny – przeciwwirusowe i przeciwzapalne,
- flawonoidy – barwniki roślinne, antyutleniacze,
- estriol – hormon roślinny o niewielkim działaniu estrogennym,
- taniny – pochodne fenoli o właściwościach antyoksydacyjnych.
Właściwości zdrowotne szałwii
- Pobudza wydzielanie soków trawiennych
- Działa antyseptycznie (płukanka z szałwią pomaga likwidować afty i pleśniawki, leczy anginę i przeziębienia)
- Pozytywnie wpływa na pamięć i koncentrację
- Szałwia koi nerwy
- Ułatwia gojenie się ran i wrzodów
- Pomaga w leczeniu egzemy i grzybic skórnych
- Okłady z szałwii przynoszą ulgę w stłuczeniach i kontuzjach
- Kąpiele z dodatkiem naparu likwidują nerwobóle , bóle mięśniowe i stawowe
- Wykazuje działanie hepatoprotekcyjne
- Systematyczne picie naparów pomaga zniwelować przykre dolegliwości trądzikowe i łojotokowe
- Poprawia kiepski stan dziąseł
- Powstrzymuje krwawienia z przewodu pokarmowego i zmniejsza przepuszczalność naczyń włosowatych
- Szałwia ułatwia poród, jednak nie wolno stosować jej podczas ciąży (istnieje możliwość wywołania poronienia)
- Obniża poziom cholesterolu we krwi
Stosowanie szałwii nie jest zalecane w przypadku zażywania leków z grupy antydepresantów lub innych ingerujących w funkcjonowanie układu nerwowego jak również leków przeciwzakrzepowych.
Szałwia – zastosowanie
W Polsce znane i z powodzeniem stosowane są preparaty apteczne z wyciągiem z szałwii, m.in. Dentosept (płukanka) i Septosan (mieszanka ziołowa). W celach leczniczych stosuje się również samodzielnie zebrane liście do sporządzania naparów, płukanek leczniczych i kosmetycznych (np. do włosów). Wywar z szałwii ułatwia także powstrzymanie laktacji i powrót matek np. do aktywności zawodowej. Kobiety wspomagają się nią również w celu złagodzenia dolegliwości menstruacyjnych i związanych z menopauzą.
Szałwia przydaje się również jako przyprawa. Jest świetnym dodatkiem do tłustych mięs a także gęsiny, kaczki czy ryb. Jeśli chodzi o warzywa sprawdzi się w potrawach na bazie fasoli, grochu lub pomidorów. Jej zalety wykorzystuje przemysł kosmetyczny, czyniąc roślinę składnikiem kremów, balsamów i żeli do mycia ciała, ponadto preparatów przeciwstarzeniowych. Można znaleźć ją też w składzie mydeł i perfum.
Ciekawostki o szałwii
Naukowcy zauważyli pozytywny wpływ szałwii na procesy myślowe pacjentów cierpiących na chorobę Alzheimera. Obecnie szałwia poddawana jest badaniom sprawdzającym jej oddziaływanie na wirusy np. HIV. Jak można wywnioskować, szałwię warto mieć pod ręką, niekoniecznie w postaci gotowego suszu, choć nie zaprzeczam, że jest to najprostsze rozwiązanie – polecam natomiast połączenie przyjemnego z pożytecznym i wyhodowanie tej pięknej, przypominającej lawendę rośliny na parapecie lub we własnym ogródku.