Lebiodka jest to bylina o pełzającym kłączu z rozłogami. Łodyga o wysokości 20-80 cm jest walcowata, miękko owłosiona lub prawie naga. Z dolnej części łodygi wyrastają w kątach liści króciutkie, ulistnione pędy, natomiast w górze znacznie dłuższe i mocno ukwiecone gałązki. Liście są różnego kształtu, od szeroko jajowatych do eliptycznie lancetowatych, o krótkim ogonku. Kwiaty zebrane na szczytach pędów mają u różnych okazów różny kolor: od prawie białego i bladoliliowego do ciemnoliliowego i purpurowofioletowego. Liście są ogruczolone i wszystkie prześwietlająco gruczołowato punktowane. W gruczołach znajduje się stosunkowo dużo eterycznego olejku. Cała roślina posiada silny, aromatyczny zapach.
Lebiodka pospolita – występowanie i zbiór
Lebiodka występuje na słonecznych stokach, na skrajach lasów, w zaroślach, na leśnych polanach. Często rośnie dużymi kępami i dzięki pięknej barwie kwiatów jest z daleka widoczna. Jest to ziele pospolite w całym kraju, którego nie trzeba długo szukać. Kwitnie od lipca do września.
W tej samej kępie roślin można znaleźć okazy przekwitłe, rozkwitające i jeszcze nie rozkwitłe. Z łodyg dopiero rozkwitających ścinamy ostrym nożem okwiecone i ulistnione pędy o długości 20 cm. Unikamy roślin przekwitłych i takich, które mają liście porażone ciemnymi plamami.
Ścięte pędy rozkładamy warstwami w zaciemnionych i dobrze przewiewnych miejscach lub suszarniach o temperaturze nie wyższej niż 35°C. Susz przecieramy przez rzadkie, druciane sito lub tniemy mocnymi nożyczkami na sieczkę. Tak przygotowany surowiec należy przechowywać w szczelnie zamkniętych naczyniach, np. w wekach łub twistach. Dobry susz posiada naturalną barwę liści i kwiatów, aromatyczny zapach, smak lekko palący i nieco gorzki.
Dzięki przyjemnemu i aromatycznemu zapachowi lebiodka ma zastosowanie w przemyśle perfumeryjnym i kosmetyce. W niektórych regionach kraju używa się jej jako przyprawy kuchennej, do sporządzania wędlin i sałatek. Do dziś lebiodka jest ulubionym lekiem ludowym na Śląsku.
Lebiodka pospolita – skład chemiczny
Skład chemiczny lebiodki pospolitej to:
- olejek eteryczny około 4%, (m.in. zmienne ilości karwakrolu, tymolu, dipentenu),
- związki garbnikowe około 4% – goryczowe i żywicowe,
- fitosterol,
- flawonoidy,
- sole mineralne.
Lebiodka pospolita – działanie lecznicze
Lebiodka jest lekiem stosunkowo wszechstronnym. Zwiększa wydzielanie żółci przez wątrobę, wydzielanie śliny, soku żołądkowego (goryczka) i śluzu, zwłaszcza w górnych odcinkach dróg oddechowych. Wzmaga również w pewnym stopniu czynność gruczołów potowych oraz ilość wydalanego moczu (flawonoidy). Działa także przeciwskurczowo na gładkie mięśnie oskrzeli, jelit, moczowodów i dróg żółciowych, ułatwiając przepływ żółci, a także na macicę w okresie krwawień miesięcznych. Ogólne działania są słabe, ale u osób z obniżoną czynnością wydzielniczą mogą być stosunkowo mocne i wystarczająco pomocne.
Garbniki i fenolowe składniki olejku eterycznego mają własności bakteriobójcze, ponieważ unieszkodliwiają toksyczne produkty przemiany materii. Lebiodka jesz uznawana za skuteczny środek wiatropędny, a w lecznictwie ludowym za lek uspokajający sferę psychiczną (histeria, erotomania).
Zastosowanie wyciągów z lebiodki w leczeniu schorzeń
Wyciągi z ziela lebiodki stosujemy w leczeniu następujących schorzeń:
- nieżyt żołądka i jelit, niestrawność, odbijanie się po jedzeniu,
- atonia jelit, nadmierna fermentacja w jelitach, spowodowane tym wzdęcia (bębnica)
- brak apetytu (działanie goryczy),
- niedostateczne wydzielanie żółci przez wątrobę, utrudniony przepływ żółci,
- choroba gośćcowa i skaza moczanowa (środek moczopędny),
- nieżyt gardła i oskrzeli, kaszel, utrudnione oddychanie,
- choroby, skórne (kąpiele)
Przy bólach gardła można stosować inhalacje, kompresy i płukanki.
Napar z ziela lebiodki
Łyżkę ziela zalać szklanką wody i ogrzewać do momentu wrzenia. Zaparzać pod przykryciem 15 minut, przecedzić. Pić 1/4 – 1/2 szklanki 2-3 razy dziennie przed posiłkiem jako lek pobudzający czynności żołądka i znoszący nadmierną fermentację, po posiłkach jako lek wykrztuśny i przeciwskurczowy.
Syrop z ziela kwitnących pędów lebiodki
Drobno pocięte wierzchołki kwitnących pędów zasypać w słoju cukrem w ilości 80 dag na 1 kg świeżego ziela i trzymać w cieniu około miesiąca. Wycisnąć przez szmatkę syrop. Jest on ciemny i pachnący. Przetrzymywać go w butelce. Łyżkę syropu rozpuścić w małej ilości przegotowanej wody. Pić jako lek przy schorzeniach dróg oddechowych 3 razy dziennie po posiłkach.
Prof J. Muszyński radzi stosować przy niestrawności i odbijaniu się następującą mieszankę:
- ziele lebiodki 100,0,
- liście mięty 50,0
- korzenie waleriany 30,0.
Jako lek wykrztuśny stosuje się najczęściej mieszankę z ziela lebiodki, liści podbiału, kwiatów pierwiosnka, ziela miodunki, owoców kopru włoskiego, korzeni ślazu i korzeni lukrecji, zaś jako lek wiatropędny mieszankę z korzeni cykorii, ziela krwawnika, ziela lebiodki, owoców kminku, owoców kopru włoskiego lub ogrodowego, koszyczków rumianu szlachetnego (Anthemis nobilis).
