Chmiel jest dwupienną byliną, posiada mięsisty, rozgałęziony korzeń i cienką, wijącą się wysoko łodygę, dochodzącą do 5 m długości. Jest ona kanciasta, opatrzona na kantach zadzierżystymi włoskami. Liście są szerokie, 3 i 5-klapowe, górne niekiedy nie podzielone, okrągławe lub jajowate, u nasady sercowato wycięte, z wierzchu i pod spodem szorstkie.

Chmiel zwyczajny – występowanie i zbiór

Chmiel kwitnie od czerwca do września. Męskie kwiaty zebrane w luźne, wiechowate kwiatostany zwisają w dół z kątów liści. Kwiatostany żeńskie wyrastają w postaci kłosa w kątach liści i są osadzone na szypułkach. Przypominają szyszki, złożone z zachodzących na siebie dachówkowato listków. Na wewnętrznej stronie listków wytwarzają się gruczoły, wysypujące się z wysuszonych szyszek w postaci miałkiego, złocistożółtego proszku, zwanego lupuliną. Dzięki ich obecności, szyszki chmielu wydają charakterystyczny, przyjemny zapach, przypominający aromat żywicy.

Chmiel zwyczajny – występowanie i zbiór

Chmiel rośnie w wilgotnych lasach i zaroślach, w olszynach i wierzbinach, często nad rzekami. Lubi ziemię żyzną i wilgotną. Jest pospolity w całym kraju. Ponieważ służy w przemyśle browarniczym do wyrobu piwa, uprawia się go w specjalnych chmielnikach. Mocne i długie łodygi chmielu mają też zastosowanie w wikliniarstwie.

Szyszki chmielu zbieramy w pogodne dni w tym okresie, gdy są już dobrze wyrośnięte, ale mają jeszcze jasnozielony kolor. W miarę dojrzewania żółkną i brunatnieją. Zrywamy je bez szypułek lub z krótkimi szypułkami.

Suszenie należy przeprowadzić szybko, rozkładając szyszki cienką warstwą w zacienionych miejscach o dużym przepływie powietrza lub w suszarniach ogrzewanych do 40°C. W czasie suszenia nie przewracamy ich, aby się nie kruszyły. Z 1 kg świeżych szyszek otrzymuje się około 30 dag suszu. Dobry susz nie powinien zawierać oderwanych od owocostanów łusek ani długich szypułek. Posiada przyjemny zapach i korzenny, gorzki smak. Należy go przechowywać w szczelnie zamkniętych naczyniach najlepiej w twistach.

W zielarstwie stosuje się dojrzałe owocostany chmielu (Strobilus Lupuli) i gruczoły wydzielnicze otarte z powierzchni owocostanów. (Lupulinum). Pierwsze nazywamy potocznie szyszkami chmielowymi, drugie lupuliną. Działanie szyszek jest podobne jak działanie lupuliny, lecz kilkakrotnie słabsze.

Chmiel zwyczajny – skład chemiczny

Skład chemiczny chmielu to:

  • olejek lotny do 1,6% (humulen, myrcen, farnezen, walerianian bornylu),
  • mieszanina żywić od 10 do 15% (humulon i lupulon),
  • flawonoidy (pochodne kemferolu, kwercetyny i epigeniny),
  • cholina,
  • garbniki od 2 do 5%,
  • trójterpeny,
  • związki purynowe (m.in. adenina),
  • lupulina zawiera więcej olejku lotnego (do 6%),
  • związki żywicowe (do 50%),
  • substancje woskowe (do 25%) i związki tłuszczowe.

Chmiel zwyczajny – działanie lecznicze

Chmiel zwyczajny – działanie lecznicze

Szyszki chmielowe wykazują wyraźne działanie uspokajające. Polega ono na hamowaniu czynności kory mózgowej, na obniżaniu pobudliwości niektórych ośrodków w rdzeniu kręgowym oraz na hamowaniu impulsów dochodzących do płciowej sfery mózgu. Najsilniej działają niektóre składniki olejku lotnego i związki żywicowe. Szyszki chmielu działają rozkurczowo na mięśnie gładkie jelit i dróg moczowych, zwiększając wydalanie moczu oraz wydzielanie soku żołądkowego i śluzu. Dzięki temu wzmagają czynności trawienne, powodują lepsze wykorzystanie składników pokarmowych i tym samym wzmacniają organizm. Ułatwiają także usuwanie z organizmu szkodliwych produktów przemiany materii i toksyn bakteryjnych.




Duże znaczenie posiada bakteriobójcze działanie szyszek, obejmujące również bakterie odporne na penicylinę. Szyszki wywołują obfitsze krwawienia miesięczne. Dlatego należy zachować pewną ostrożność przy przepisywaniu tego leku kobietom. W dawkach leczniczych nie stwierdzono szkodliwych działań ubocznych.

Chmiel zwyczajny – zastosowanie w lecznictwie

Chmiel zwyczajny – zastosowanie w lecznictwie

Chmiel stosujemy w następujących schorzeniach:

  • wyczerpanie nerwowe,
  • bezsenność,
  • histeria,
  • nadmierna pobudliwość płciowa,
  • moczenie nocne,
  • nieżyt żołądka i jelit,
  • niedokwaśność żołądkowa,
  • wzdęcia i utrudnione trawienie,
  • brak apetytu (gdy nastąpi nadmierny rozwój bakterii),
  • początkowy okres gruźlicy płuc,
  • zapalenie korzonków nerwowych,
  • bóle reumatyczne,
  • zapalenie skóry,
  • czyraki mnogie i rany zainfekowane (zewnętrzne, ciepłe okłady).

W wielu przypadkach lupulina działa skuteczniej od waleriany, gdyż obniża jednocześnie pobudzenie płciowe. Jej stosowanie pozwala na obniżenie, a niekiedy zaniechanie podawania barbituranów – leków nasennych. W trakcie przechowywania lupulina traci jednak stopniowo swą aktywność wobec czego jej działanie jest nieregularne, a więc może być więcej lub mniej skuteczne.

Napary z chmielu zwyczajnego

Napary z chmielu zwyczajnego

Łyżkę szyszek chmielu zalać szklanką wrzątku i naparzać pod przykryciem 10 minut. Pić 2-3 razy dziennie po 1/3 szklanki naparu dla pobudzenia czynności żołądka oraz jako środek rozkurczowy i ogólnie wzmacniający. Zaleca się także wypijać na noc przy bezsenności nerwowej napar z łyżeczki chmielu i łyżeczki waleriany, zalanych szklanką wrzątku.

Dla uspokojenia nerwowego przygotowujemy napar z mieszanki, w skład której wchodzą:

  • szyszki chmielu,
  • korzeń kozłka lekarskiego,
  • liście melisy,
  • ziele dziurawca,
  • owoce głogu,
  • liście mięty.

Lekiem antyseptycznym (przeciwzakaźnym) jest napar z mieszanki złożonej z:

  • szyszek chmielu,
  • liści orzecha włoskiego,
  • ziela tymianku,
  • korzenia żywokostu,
  • kłączy pięciornika.





Lekiem pobudzającym krwawienia miesięczne jest napar z:

  • szyszek chmielu,
  • kwiatów malwy czarnej,
  • liści szałwii,
  • kory kaliny koralowej.

Lupulina w opłatku: doustnie 0,25 g w opłatku, 5-4 razy dziennie, przy chorobach żołądka przed jedzeniem, jako środek uspokajający po jedzeniu. Przy bezsenności do 2,0 g dziennie w porcjach po 0,25 g.

Uspokajająco działają też kąpiele z dodatkiem szyszek chmielu.

Do płukania ciemnych włosów stosuje się mieszankę, która zawiera:

  • szyszki chmielu,
  • korzeń mydlnicy,
  • kłącze tataraku,
  • ziele skrzypu,
  • ziele wrzosu,
  • ziele nostrzyka,
  • korę wierzby,
  • liście pokrzywy.

Wyciąg z szyszek chmielu wchodzi w skład znanych specyfików: Nervosol (krople uspokajające) i Passispasmina.

Więcej z kategorii: Zioła