Każda choroba psychiczna ma w sobie coś niebezpiecznego. Jest nie znana naszym wyobrażeniom, i ktoś nią dotknięty często może jej nie rozpoznać. Chory psychicznie wyraża rzeczy, których inni nie rozumieją, odczuwa nie tak „jak wszyscy”, zachowuje się dziwnie, czasami nawet agresywnie. Trudno jest innym ludziom zrozumieć takie zmiany, chory psychicznie czuje się więc często niezrozumiany i wycofuje się.
Kto jest zdrowy, a kto jest chory?
Nierzadko choroba psychiczna jest tak zwaną psychozą. Działanie i odczuwanie są wówczas w równym stopniu dotknięte. Mózg, którym człowiek obejmuje i pojmuje świat i samego siebie, za pomocą którego zwierza się innym, pracuje w tych wypadkach inaczej niż normalnie. Ale nie każda choroba psychiki musi spowodować tego rodzaju dramatyczne zmiany w życiu człowieka. Pomiędzy zdrowiem a chorobą są płynne granice – abstrahując od tego, że w zakresie psychicznym bardzo trudno jest powiedzieć, gdzie kończy się zdrowie, a zaczyna choroba.
W medycynie pojęcie „choroba” dotyczy tylko zmian psychicznych, przy których pacjent lub jego otoczenie mocno cierpi i które znacznie utrudniają współżycie. O tym, czy psychiczny stan zdrowia określony zostanie jako choroba, decyduje więc nie symptom, lecz odczuwane cierpienie.
Właśnie dlatego, że cierpienie osoby chorej psychicznie nie jest dla każdego widoczne i dające się udowodnić, często nie jest traktowane poważnie jako choroba. Utrata bodźców lub przygnębiający nastrój są na przykład utożsamiane z wygodą lub uporem, z brakiem zainteresowania łub głupotą.
Zrozumieć chorobę psychiczną
Osoby w otoczeniu chorego najpierw zauważają, że zmieniło się jego zachowanie: ktoś, kto był spokojny i powściągliwy, teraz jest może ostry w słowach i drażliwy, ktoś, kto zawsze wydawał się wesoły i ochoczy, nagle z niczego już nie umie się cieszyć. Chory cierpi z powodu tych zmian, także gdy często nie potrafi tego wyrazić.
Chory psychicznie nie ma gipsu lub bandaża, który stale wskazywałby na jego cierpienie, a jest on często dużo dłużej chory niż osoby chore fizycznie. W rodzinie może dojść do dyskusji, czy on w ogóle chce wyzdrowieć.
Aby pomóc osobie psychicznie chorej, bardzo ważne jest, aby także członkowie rodziny mieli kontakt z opiekującym się lekarzem lub psychologiem i przez konsultacje z nim uczyli się zrozumieć przebieg i charakter choroby i prawidłowo się obchodzić z chorym.
Założenia psychiatryczne
Obecnie kładzie się nacisk na bardziej otwarte, pełne zrozumienia obchodzenie się z chorym psychicznie i z członkami jego rodziny. Szpitale psychiatryczne są mniejsze, a nowe placówki powstają w pobliżu miast, aby nie izolować pacjentów całkowicie od ich otoczenia. Próbuje się także skrócić ich pobyt w szpitalu. Dlatego powstało wiele dziennych klinik i ambulatoriów służb psychiatrycznych.
Leczenie psychiatryczne dzisiaj
Jeszcze przed 40 laty w zasadzie nie można było pomóc osobom chorym psychicznie. Większość z ówcześnie stosowanych „terapii” wydaje się nam dzisiaj poniżających dla człowieka. Odkrycie nowych leków psychotropowych spowodowało – pomimo wszystkich prawnych zastrzeżeń – znaczną zmianę w leczeniu. Osobom psychicznie chorym próbuje się pomóc w różny sposób: jeżeli przyczyną psychozy jest zakłócenie przemiany materii w mózgu, można często leczyć je lekarstwami.
W czasie psychoterapii pracuje się nad różnymi konfliktami i trenuje się zmianę zachowania. W czasie zajęciowej terapii artystycznej i rękodzieła oraz terapii muzycznej można wzmocnić koncentrację i bogactwo wyrażania. Oprócz tego są ambulatoria, służby społeczno-psychiatryczne, miejsca konsultacji i grupy samopomocy.
Kto zajmuje się psychiatrią
Psychiatrzy – lekarze ze specjalnym wykształceniem w diagnozowaniu i terapii chorób psychicznych – planują i nadzorują leczenie. Psychologowie z kliniki przeprowadzają testy na inteligencję i osobowość oraz terapie grupowe i indywidualne. Pedagodzy społeczni koordynują współpracę szpitala z ośrodkami pomocy lub urzędem pracy i instytucjami pokrywającymi koszty leczenia.
Terapeuci przeprowadzają specjalne terapie zajęciowe. Siostry i pielęgniarze są w rozmaity sposób włączeni w opiekę nad pacjentem. Psychoterapeutami są nazywani lekarze lub psychologowie z wieloletnim dodatkowym wykształceniem. Pracują oni w szpitalu, placówkach terapeutycznych lub mają własne gabinety.
Lęk przed osobami psychicznie chorymi
Wiele osób boi się psychicznie chorych, uważając, że ich zachowanie jest „nieobliczalne”. Oczywiście zdarzają się chorzy, którzy zagrażają sobie lub innym – tego typu wypadki są często chętnie podchwytywane przez media, występują jednak bardzo rzadko.
Jeżeli człowiek jest w stanie najwyższego pobudzenia i zagraża sobie lub innym, to policja zgodnie z prawem jest upoważniona do dostarczenia go, nawet pod przymusem, do szpitala psychiatrycznego.
Tam zostanie zbadany przez psychiatrę i w uzasadnionych przypadkach przekazany na oddział. W ciągu 24 godzin powinno rozstrzygnąć się, czy chory musi nadal pozostać na oddziale zamkniętym, gdzie zostanie poddany leczeniu. .
Przeżycie takiej sytuacji jest dla chorego niepokojące – także gdy sam wie, że potrzebuje pomocy.
Współdziałanie psychiki i ciała
Ciało i psychika są ze sobą nierozerwalnie złączone; w wielu kulturach nigdy nie podawano tego w wątpliwość. W Europie nauka, która rozwinęła się na początku ery nowożytnej, wątpiła jednak we wzajemne oddziaływanie pomiędzy ciałem a psychiką: ciało można było badać, w psychikę musiało się wierzyć – to praktykowali co najwyżej księża i filozofowie. Jak można było więc udowodnić ich wzajemne oddziaływanie?
Wyobrażenie ciała i psychiki jako dwóch oddzielnych obszarów bytu człowieka dotrwało do początków naszego stulecia, dopiero potem zaczął się przyjmować pogląd – teraz potwierdzony przez nowoczesne badania naukowe – że są one ze sobą połączone.
Psychika oddziałuje na ciało
Choroby organizmu są nazywane psychosomatycznymi, jeżeli do ich zrozumienia i leczenia konieczne jest uwzględnienie czynników psychicznych (gr. psyche = dusza; gr. soma = ciało).
Do klasycznych psychosomatycznych chorób zalicza się (niealergiczna) astma oskrzelowa. Właśnie na tym przykładzie ukazuje się jeszcze dzisiaj różne pojmowanie kierunków medycznych. Internista widzi w astmie chorobę ciała, która musi być odpowiednio leczona lekarstwami. Lekarz o orientacji psychosomatycznej natomiast widzi w astmie chorobę ciała z korzeniami psychicznymi, dla niego rozwiązaniem będzie psychoterapia. Prawdopodobnie obydwoje mają rację: powinno się leczyć ciało, a równocześnie psychikę.
Inny przykład. Lęk może wyrażać się w ostrych symptomach organizmu. Jeżeli występuje przez dłuższy czas, może dojść do zaburzeń trawienia, ale także zawrotów głowy, bólów lub szumu w uszach – zaburzeń, których związek z lękiem nie od razu można stwierdzić.
Każde przeżycie psychiczne może odbić się na funkcjonowaniu organizmu. Do zaburzeń w pracy organizmu dochodzi szczególnie wtedy, gdy żądania nie są wyrażone, a konflikty są nie do zniesienia. Zmiana konfliktów psychicznych w objawy organiczne nazywa się zaburzeniami reakcji konwersji. Typowymi dolegliwościami są porażenie, utrata głosu, ślepota, dla których nie ma organicznego wytłumaczenia.
Organizm oddziałuje na psychikę
Każde zaburzenie organiczne może wpływać na stan psychiczny. Istnieją choroby, które działają na mózg i wprost na psychikę: wiele chorób układu nerwowego, ale także choroby zakaźne lub choroby reumatyczne prowadzą do pojawienia się symptomów psychicznych jak przygnębienie, zmęczenie i brak motywacji do działania.
Poszukiwanie przyczyn
Do obowiązków lekarza należy ustalenie, czy występuje choroba organizmu, której leczenie spowoduje usunięcie również symptomów psychicznych, lub czy jest odwrotnie, psychika choruje i rozwinęło się zaburzenie organizmu, które zniknie dopiero wtedy, gdy psychika wyzdrowieje.
Życie z osobą chorą psychicznie
Choroba psychiczna, taka jak na przykład schizofrenia, może prowadzić do tego, że dotknięta nią osoba musi przerwać naukę, nie może dalej pracować, nie jest w stanie żyć i mieszkać sama. Ograniczenie może być tak duże, że osobę taką trzeba uznać za ciężko upośledzoną.
Osoba ciężko chora psychicznie wymaga pomocy i odpowiedniego wsparcia:
- Praca: należy stwierdzić, czy chory odpowiada jeszcze wymaganiom swojego dawnego stanowiska pracy. Jeśli nie, wówczas konieczne może być jego przeszkolenie. Jeśli i to nie wchodzi w rachubę, możliwe jest podjęcie pracy w zakładzie pracy chronionej, w którym z pomocą wyszkolonego personelu wytwarzane są wyroby rzemieślnicze. Tak samo pod stałą kontrolą przebiega terapia pracą. Jest ona najczęściej zintegrowana ze strukturą leczenia szpitalnego; wykonywane czynności najczęściej polegają na przygotowywaniu prostych przedmiotów albo na pracy biurowej.
- Mieszkanie: W ostatnich latach rozwinęły się różne formy mieszkania z opieką – możliwości obejmują cały wachlarz różnych form rozwiązywania problemów mieszkaniowych: od niewielkiego wsparcia osoby mieszkającej osobno aż po mieszkanie we wspólnotach z ciągłą opieką pedagoga.
- Pieniądze: Jeśli pacjent nie dostaje stałego wynagrodzenia za pracę, to może starać się o pomoc w formie renty, dodatku mieszkaniowego, zniżek na podstawie legitymacji inwalidzkiej oraz zapomogi w ośrodkach pomocy społecznej.
- Czas wolny i życie towarzyskie: Służby psychiatryczne oferują zajęcia na czas wolny, np. grupy dyskusyjne, kluby pacjentów, wspólne wyjazdy na wczasy, grupy samopomocy; często włączani zostają do tego bliscy chorych.
- Opieka: Jeśli chory nie jest w stanie prowadzić samodzielnego życia, wówczas odpowiedzialność za jego sprawy przejmuje opiekun prawny. Istnieje wiele spraw, którymi może zająć się opiekun, np. regulowanie należności za mieszkanie, opieka nad finansami lub zdrowiem. Opieka musi być zalegalizowana przez sąd na podstawie orzeczenia lekarskiego. Opiekunem może być zarówno osoba spokrewniona z chorym, jak i osoba nie będąca krewnym pacjenta.
