Listerioza to potencjalnie groźne zakażenie bakteryjne, spowodowane spożywaniem skażonych pokarmów. U osób wcześniej zdrowych choroba może powodować tylko niegroźne objawy grypopodobne. Jednakże u ludzi z innymi obciążeniami zakażenie może przybierać groźną formę, prowadzącą do niszczenia tkanek wskutek wchłaniania bakterii i uwalniania ich toksyn do krwi (posocznica), a także powodować zapalenie mózgu i opon mózgowych.
Przyczyną listeriozy jest zakażenie L monocytogenes. Te pałeczkowate drobnoustroje chroni gruba ściana komórkowa. Szczególne zagrożenie listerioza stanowi dla ciężarnych kobiet. Choroba objawia się wysoką gorączką i bólem głowy, a stwarza duże zagrożenie dla nienarodzonego dziecka.
Do osób szczególnie zagrożonych w razie zakażenia listeriami zalicza się:
- kobiety ciężarne – listerioza stwarza duże zagrożenie w każdej fazie ciąży. Może powodować wysoką gorączkę, ból głowy, bóle mięśniowe w okolicy lędźwiowej i stać się przyczyną poronienia albo porodu przedwczesnego;
- noworodki – zakażenie płodu w łonie matki może oznaczać ciężką chorobę tuż po urodzeniu. Do objawów należy żółtaczka, ropne zakażenie oczu, zapalenie płuc, a także zapalenie opon mózgowych i mózgu. Charakterystyczną cechą jest tworzenie się w różnych narządach tzw. ziarniniaków, czyli złogów zapalnie zmienionych komórek. Gdy dziecko ulegnie zakażeniu później (podczas porodu lub wskutek zakażenia krzyżowego w szpitalu), początkowo nie wykazuje żadnych objawów, ale po kilku dniach czy nawet tygodniach może się rozwinąć zagrażająca życiu choroba;
- starszych osłabionych ludzi – listerioza jest u nich częstą przyczyną zapalenia opon mózgowych;
- osoby z osłabioną odpornością, np. chorych na AIDS, wrodzone zaburzenia odporności lub chorobę nowotworową, jak też otrzymujących steroidy i leki zapobiegające odrzuceniu przeszczepu.
PRZYCZYNY LISTERIOZY
Chorobę wywołuje bakteria Listeria monocytogenes, atakująca człowieka i zwierzęta; u bydła, owiec i kóz powoduje poronienia i zapalenie opon mózgowych i mózgu.
U ludzi dochodzi do zakażenia przez:
- kontakt z zakażonym zwierzę* ciem;
- szerzenie się bakterii z organizmu matki na dziecko w jej łonie;
- spożywanie skażonego pokarmu.
Ogniska choroby
Często nie udaje się ustalić przyczyny zwiększonej zachorowalności na listeriozę, ale może to być związane ze spożywaniem:
- miękkich serów;
- niepoddanego pasteryzacji sera lub mleka;
- lodów;
- niedogotowanego mięsa;
- surowej wędzonej ryby;
- surowych warzyw, np. w postaci gotowej surówki.
Niedostatki higieny
Zaniedbania higieny mogą prowadzić do przeniesienia zakażenia z jednej osoby na inną, zwłaszcza gdy chodzi o pacjenta z obniżoną odpornością. Choroba szerzy się szczególnie w stłoczonych gromadach ludzi.
Możliwą przyczyną choroby jest też używanie do krojenia potraw noża, którym przedtem krojono skażony produkt pokarmowy.
W szpitalach przyczyną choroby bywa mierzenie dzieciom temperatury w odbytnicy niewłaściwie wyjaławianym termometrem (obecnie rzadkie wobec bardziej nowoczesnych metod kontrolowania ciepłoty ciała).
WYSTĘPOWANIE LISTERIOZY
Listeria monocytogenes jest obecna w przewodzie pokarmowym 1-10% ludzi, nie wywołując żadnych objawów chorobowych. Do listeriozy dochodzi rzadko, a w całej populacji zdarza się rocznie 2=74 przypadki na milion ludzi.
Wydaje się, że w ostatnich latach narasta liczba zakażeń za pośrednictwem środków spożywczych, i to w krajach o wysokim stopniu uprzemysłowienia.
Jak się ocenia, w USA dochodzi corocznie do około 2500 zachorowań, co wciąż jednak stanowi bardzo mały odsetek w porównaniu z innymi pokarmowymi zakażeniami bakteryjnymi; prym wiodą zakażenia salmonellą i bakteriami Campylobacter.
LECZENIE LISTERIOZY
Celem leczenia jest wyeliminowanie listerii przy użyciu leków bakteriobójczych.
Antybiotyki
Leczenie z wyboru polega na łączeniu kilku antybiotyków, w tym:
- ampicyliny;
- gentamycyny (której nie należy stosować u kobiet ciężarnych).
Z powodzeniem stosowano też inne kombinacje antybiotyków.
Zależnie od nasilenia choroby i od stanu odporności konkretnego pacjenta leczenie antybiotykami trwa od 2 do 6 tygodni.
Leki przeciwbólowe
Dla złagodzenia takich dolegliwości, jak ból głowy, bóle mięśniowe i wysoka gorączka, można się uciec do leków przeciwbólowych. U kobiet ciężarnych jednak zaleca się jedynie paracetamol.
Listerioza u noworodka stanowi zagrożenie dla życia I wymaga leczenia szpitalnego, najlepiej na oddziale noworodkowym. Dla ochrony przed dodatkowymi zakażeniami dziecko umieszcza się w Inkubatorze.
ROKOWANIE LISTERIOZY
W pewnych grupach pacjentów listerioza bywa chorobą poważną (a wtedy przedwczesne przerwanie leczenia grozi jej nawrotem):
- zakażenie kobiety ciężarnej zwykle nie zagraża jej życiu, natomiast stanowi wielkie zagrożenie dla płodu;
- rokowanie jest bardzo niepomyślne dla noworodków zakażonych tym drobnoustrojem, gdyż śmiertelność wynosi około 30%.
Listerioza może prowadzić do powikłań, takich jak posocznica (zakażenie krwi). Nierzadko wiąże się to z niepomyślnym rokowaniem.
Wystąpienie listeriozy w późniejszej fazie dzieciństwa jest również obarczone wysoką śmiertelnością;
- wśród pacjentów, u których dojdzie do posocznicy lub zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, nawet prawidłowe leczenie antybiotykami ratuje tylko co drugiego, a ci, którzy przeżyją, bardzo długo powracają do zdrowia.
W listeriozie o łagodnym przebiegu zdrowienie przebiega szybciej i wiąże się z niewielką śmiertelnością. Ciężkie postacie choroby często kończą się jednak zgonem.
ZAPOBIEGANIE LISTERIOZIE
Podstawowe znaczenie dla uchronienia się przed pokarmowym zakażeniem listerią ma przestrzeganie standardów higieny w trakcie przygotowywania posiłków, przechowywania produktów żywnościowych i ich przetwarzania.
Równie ważne jest, by osoby z grupy wzmożonego ryzyka wystrzegały się pokarmów obciążonych większym ryzykiem.
Groźne pokarmy
Specjaliści doradzają, by kobiety ciężarne, a także ludzie z obniżoną odpornością, nie spożywali:
- miękkich dojrzewających serów oraz serów pleśniowych;
- pasztetów mięsnych;
- potraw mrożonych oraz gotowych dań z drobiu bez ich pełnego przegotowania, gdyż bakterie mogą przetrwać, a nawet się rozwijać w lodówce, w temperaturze ponad 4°C.
Wielkie znaczenie ma pełne przestrzeganie higieny przy przygotowywaniu i przechowywaniu środków spożywczych, chroniące je przed zanieczyszczeniem rozmaitymi bakteriami, w tym listerią.
ROZPOZNANIE LISTERIOZY
Bakterię powodującą listeriozę można zidentyfikować na podstawie posiewu materiału pobranego od pacjenta:
- z oczu i nosa;
- krwi;
- moczu;
- płynu mózgowo-rdzeniowego;
- zakażonych tkanek.
Można też wykryć swoiste przeciwciała we krwi pacjenta. Próbkę płynu mózgowo-rdzeniowego pobiera się przez nakłucie lędźwiowe. Próbka taka może być przydatna w diagnostyce listeriozy.
