Markery nowotworowe to substancje, których stężenie i obecność są związane z rozwojem nowotworu.
Są to substancje wydzielane do płynów ustrojowych, takich jak krew czy wysięki, lub znajdujące się na powierzchniach komórek, zarówno nowotworowych, jak i nienowotworowych. Te ostatnie wykrywa się w badaniu histopatologicznym tkanek.
Markery nowotworowe – podział
- antygeny płodowe i zarodkowe – normalnie występujące u płodu, a pojawiające się w komórkach nowotworowych w wyniku ekspresji genów
- antygeny łożyskowe – występujące normalnie w krwi kobiet ciężarnych i zanikające po porodzie
- antygeny wydzielane przez komórki typowo nowotworowe
- hormony wytwarzane nadmiernie przez nowotwory
- inne.
Przygotowanie do badania markerów nowotworowych
Badanie na obecność markerów nowotworowych nie wymaga specjalnego przygotowania. Najczęściej oznacza się markery krążące we krwi, poza tym wykrywane są też w badaniach histopatologicznych tkanek, uzyskanych np. przez biopsję lub w trakcie operacji.
Markery nowotworowe – rodzaje
Antygeny płodowe i zarodkowe
Antygen rakowo-płodowy (CEA) NORMA – 0,5-4 pg/1
Podwyższone stężenie tego markera występuje u chorych na raka jelita grubego, odbytu, szyjki macicy oraz przy przerzutach do wątroby. Ponieważ brak tego markera nie wyklucza obecności nowotworu, jest stosowany raczej w ocenie skuteczności leczenia niż w diagnostyce.
a – Fetoproteina (AFP) NORMA 6-20 pg/1
W większych ilościach występuje u płodu oraz u noworodków i kobiet w ciąży, później jej stężenie zmniejsza się wraz z dorastaniem. Podwyższone stężenie występuje w raku wątroby i jąder, ponieważ wzrost stężenia tego antygenu występuje tylko w tych nowotworach, może on być stosowany do ich diagnostyki.
Antygeny łożyskowe
Gonadotropina kosmówkowa NORMA do 10j.m/l (w ciąży do 190j.m/l)
Fizjologicznie jest wydzielana przez komórki łożyska, a u chorych na nowotwory złośliwe – przez te nowotwory. Jej poziom wzrasta w: kosmówczakach, potwomiakach jąder i jajnika.
Antygeny wydzielane przez komórki nowotworowe
Antygen CA 19-9 – Wydzielany przez komórki raka żołądka, trzustki, okrężnicy oraz dróg żółciowych.
Antygen CA 125 – Jego stężenie zwiększa się w raku jajnika, ale może też być podwyższone u kobiet w ciąży i w chorobach nienowotworowych.
Antygen CA 15-3 – Wykryty w komórkach raka sutka i uznany za marker tego nowotworu, przy czym większe jego ilości pojawiają się dopiero w fazie inwazyjnej, dlatego obecnie służy on bardziej do oceny skuteczności leczenia.
Antygen gruczołu krokowego (PSA) – Jest syntetyzowany w gruczole krokowym, jego aktywność zwiększa się w przypadku raka prostaty.
Antygen tkankowy (TPS) – Jest syntetyzowany przez komórki wielu nowotworów, pozwala na odzwierciedlenie dynamiki rozwoju raka.
Wskazania do wykonania markerów nowotworowych
- ocena skuteczności leczenia
- diagnostyka i wykrywanie przerzutów
- ocena skuteczności i dokładności operacyjnego usunięcia nowotworu.
Badania markerów nowotworowych są wykonywane na koszt pacjenta lub, w przypadku zlecenia przez lekarza, za darmo. Z wynikiem należy się zgłosić do onkologa.
