U dzieci z autyzmem od pierwszych chwil rozwój mowy jest nieprawidłowy. Najlepiej go prześledzić porównując poszczególne etapy rozwoju mowy u dzieci w normie rozwojowej z dziećmi z autyzmem.
Okres melodii – od urodzenia do 12 miesiąca życia
Do ok. 2 miesiąca życia dzieci w normie rozwojowej wydają samogłoskowe wokalizacje, gruchają. Można zróżnicować płacz w zależności od potrzeb. Głos matki wyraźnie budzi zainteresowanie malucha. Wzięcie na ręce uspokaja dziecko. Widzimy chwilowe uśmiechy, momenty zainteresowania.
Około 6 miesiąca życia pojawia się gaworzenie oraz pierwsze sylaby, które niekiedy układają się w wyrazy. Gaworzenie jest treningiem słuchu, uwagi i woli. Dziecko wchodzi w dialog wokalny z osobami bliskimi. Przestaje płakać gdy słyszy głos matki. Wyciąga rączki do znajomych, natomiast z rezerwą podchodzi do obcych.
U dzieci z autyzmem w tym samym czasie czyli do 6 miesiąca życia obserwuje się trudny do zinterpretowania płacz. Nie wokalizują ani nie gaworzą. Nie wchodzą w relacje bliskości z matką. Nie reagują na zmianę opiekuna, to dzieci które nie wymuszają noszenia, kołysania i zainteresowania.
Około 9 miesiąca życia – dzieci w normie rozwojowej, potrafią zmieniać intonację głosu, coraz więcej jest sylab i „niby wyrazów” które same dziecku wychodzą, ku zadowoleniu rodziców. Dziecko zaczyna próbować używać gestu wskazywania. Rozumie jedno słowo. Wykazuje zmiany emocji adekwatnie do sytuacji, gdy zabieramy zabawkę- płacze, gdy widzi twarz matki uśmiecha się.
W tym samym czasie dzieci z autyzmem zaczynają nietypowo gaworzyć, wydając okrzyki i piski. Gesty i próby kontaktu niewerbalnego bardzo ograniczone. Brak reakcji na znajome twarze, dźwięki.
Do 12 miesiąca życia u dzieci w normie rozwojowej – pojawiają się pierwsze słowa, dziecko rozumie ok. 3 słowa oraz proste komunikaty. Często dzieci mówią w swoim języku stosując prawidłową modulację głosu. Potrafią świetnie pokazywać „jaki duży urosnę” podnosząc wysoko rączki, wchodzić w zabawy typu dźwiękonaśladowczego. Świadomie przyciągają uwagę dorosłych poprzez używanie gestów, rzucanie zabawek, pokazywanie i modulację głosu.
U dzieci autystycznych do 12 miesiąca życia, mogą pojawić się pierwsze słowa, nie są jednak używane intencjonalnie. Często występują napady głośnego płaczu, trudnego do zinterpretowania. Nie wchodzą w zabawy dźwięk plus gest.
Okres wyrazu – od 12 do 24 miesiąca życia
W okresie do 18 miesiąca życia u dzieci w normie rozwojowej postępuje znajomość coraz większej ilości słownictwa biernego, nawet do 50 słów. Coraz więcej jest też słów czynnych. Dziecko umie powiedzieć co chce, a co mu się nie podoba. Słowa są często przekręcane ale używane do komunikacji. Świetnie rozpoznaje nastroje swoich bliskich, umie przytulić płaczącą osobę i śmiać się z dobrej zabawy.
Mowa dzieci z autyzmem nie wykazuje znacznych różnic w stosunku do poprzedniego etapu, jakby zatrzymała się w czasie.
U dzieci w normie rozwojowej do ok. 24 miesiąca życia, rosną kompetencje językowe. Występują łączenia 2-3 słów „mama baba” w odpowiednim kontekście zdarzeniowym. Pierwsze pytania „bo? gdzie? co to?”. Dziecko rozumie już ok. 1000 słów. Trudno jest im mówić osobie „ja” częściej używają swojego imienia. Wspaniale łączą gestykulacje ze słowem. Są skoncentrowane na tym co jest tu i teraz. Pojawiają się zabawy symboliczne.
Dzieci z autyzmem do 24 miesiąca życia, posługują się czynnie ok. 15 słowami. Niestety słowa pojawiają się i znikają nie powiększając zasobu słownictwa. Bardzo słaby jest rozwój gestykulacji, rzadko wskazują przedmioty. Nie uzasadnione napady krzyku w sytuacjach trudnych do zrozumienia. Pojawiają się zabawy specyficzne ze stereotypowym użyciem przedmiotów lub własnego ciała.
Okres zdania – od 24 do 36 miesiąca życia
Dzieci w normie rozwojowej. Rośnie zasób słownictwa czynnego do ok. 1000 słów. Wypowiedzi coraz poprawniejsze gramatycznie. Dzieci potrafią już opisać co było kiedyś. Używając prostych zdań. Pytają ciągle „dlaczego”, „po co” gromadząc przy tym coraz więcej informacji o świecie. Rozumieją już do 1800 słów. Próbują przekazać swoje potrzeby i uczucia. Wchodzą w zabawy grupowe.
Dzieci z autyzmem w tym samym okresie rzadko łączą dwa słowa. Występują echolalie. Nie używają języka jako środka do komunikacji. Mogą wystąpić zaburzenia artykulacji. Prozodia mowy bardzo zaburzona. W celu otrzymania lub wykonania czegoś, używają ręki innej osoby. Nie wchodzą w zabawy z innymi dziećmi. Zatopione w swoim świecie, nie potrafią dzielić uwagi z inną osobą.
Okres swoistej mowy dziecięcej – od 36 miesiąca do 7 roku życia
W okresie do 48 miesiąca życia, dzieci w normie rozwojowej używają złożonej struktury językowej, budując coraz dłuższe zdania. Rozumieją do 2000 słów. Tworzą neologizmy np. „przykrywadło” na koc którym się przykrywa. Tworzą kontaminacje skrótowce – „ odguziczyć” – rozpiąć guziki, „zabucikować”- nałożyć buty . Posiadają umiejętność podtrzymywania rozmowy, wtrącają nowe informacje i wątki. Proszą o wyjaśnienie niezrozumiałych tekstów. Potrafią dopasować język do poziomu rozmówcy.
Dzieci z autyzmem rzadko świadomie łączą 2-3 słowa. Utrzymuje się echolalia. Powtarzają reklamy telewizyjne. Komunikują swoje potrzeby pojedynczymi słowami . Niekiedy występuje swoisty niezrozumiały język. Zabawa, bez elementów „na niby”, uproszczona, schematyczna, często stereotypowa. Trudne relacje z rówieśnikami, na tle słabego rozumienia potrzeb innych.
Do siódmego roku życia dzieci w normie rozwojowej doskonalą struktury słowne i gramatyczne języka. Potrafią ocenić i skorygować swoje błędy. Rozumieją żarty, przenośnie i wyczuwają sarkazm. Potrafią słuchać i opowiadać co usłyszeli. Rosną kompetencje językowe.
Natomiast u dzieci autystycznych, widzimy problemy z wyrażaniem i rozumieniem pojęć. Nieużywaną konstrukcji zdaniowych z zaimkami i przyimkami. Nie potrafią podtrzymać dialogu. Nie pytają, nie proszą. Budują zdania bez zróżnicowania intonacyjnego. Nie zauważają sygnałów mowy ciała. Nie rozumieją emocji osób z otoczenia. Trudności w zachowaniach społecznych. Ograniczona gestykulacja. Problemy z rozumieniem słów, zdań, poleceń. Dzieci te izolują się, nie szukają kontaktów z innymi osobami, raczej zajmują się sobą lub przedmiotami.
