Serdecznik to bylina występująca na rumowiskach, przydrożach, pod płotami i w ogrodach. Zapotrzebowanie na nią jest tak duże, że bywa uprawiana. Warto zebrać w jesieni z przekwitłych okazów błyszczące, jasnobrązowe nasionka o długości około 2 mm i posiać je w swoim ogródku. Serdecznik jest rośliną miododajną. Roślina sięga wysokości do 1,5 m. Łodyga gałęzista, często czerwonofiołkowa, czterokanciasta, wewnątrz pusta. Miękkie liście lekko obwisają i ułożone są skrętolegle. Z wierzchu są ciemnozielone, spodem jasnozielone. Dolne są 5-7-dłoniastosieczne, górne 3-sieczne lub klapowe. Drobne, różowawe kwiaty siedzące w kątach liści tworzą nibyokółki. Są budowy wargowej. Dolna warga jest purpurowa, górna purpurowo nakrapiana. Ząbki kielicha kwiatowego są szydlaste i kłujące, zwłaszcza u roślin przekwitłych. Cała roślina jest dość silnie owłosiona. Wydziela charakterystyczny, niezbyt przyjemny zapach.
Kiedy i jak zbierać serdecznik pospolity?
Serdecznik kwitnie od czerwca do września. Przekwita w dolnej, lecz rozkwita w górnej części łodygi. Zbieramy górne części pędów w początkach kwitnienia oraz liście odziomkowe. Roślina jest czasem atakowana przez mączniaka i wtedy wygląda jak skropiona wapnem, ścinamy nożem do koszyka pędy nie zakurzone, zdrowe i silnie ulistnione, mniej więcej w połowie długości łodygi. Zbiór można powtórzyć, gdy z pozostałej części rośliny wyrosną nowe pędy i zaczną kwitnąć.
Ziele suszy się w warunkach naturalnych, rozkładając je niezbyt grubą warstwą tub w suszarniach ogrzewanych do temperatury 35°C. Suszenie kończymy w chwili, gdy łodygi przy zginaniu łatwo pękają. Dobry susz ma barwę naturalną i nie zawiera łodyg zdrewniałych. Z 1 kg świeżego ziela otrzymujemy około 25 dag suszu.
Skład chemiczny – serdecznik pospolity
Skład chemiczny serdecznika to:
- alkaloidy (leonuryna i stachydryna),
- kwasy organiczne (jabłkowy, cytrynowy i winowy),
- garbniki,
- flawonoidy,
- kwaśna saponina,
- cukry redukujące,
- żywica,
- ślady olejku eterycznego,
- sole mineralne.
Działanie lecznicze serdecznika pospolitego
Czynną substancją serdecznika jest leonuryna. Działa ona silnie na ośrodkowy układ nerwowy, a zwłaszcza na ośrodek naczyniowo-ruchowy i oddechowy. Wyciąg z serdecznika działa 3-4 razy silniej uspokajająco na układ nerwowy niż przetwory waleriany (kozłka lekarskiego) o tej samej koncentracji. Jedna z niemieckich nazw serdecznika „Engeltrank” (anielski napój) wyraża, że jego działanie jest wyraźnie uspokajające. Należy jednak podkreślić, że odpowiednio małe dawki serdecznika mają wpływ uspokajający, lecz zbyt duże — depresyjny.
Serdecznik działa wyraźnie – zwalnia czynność serca, polepszając jego pracę i obniża ciśnienie tętnicze krwi. Ponieważ działa jednocześnie moczopędnie, można go stosować z powodzeniem w lżejszych przypadkach schorzeń serca zamiast silniej działających wyciągów z miłka wiosennego lub konwalii.
Ziele serdecznika powoduje zmniejszenie stanów skurczowych gładkich mięśni przewodu pokarmowego (dlatego wchodzi w skład granulatu Cholegran), naczyń krwionośnych, a także w mniejszym stopniu dróg moczowych i naczyń wieńcowych.
Słaba rozpuszczalność w wodzie czynnych związków powoduje, że napary i odwary z ziela serdecznika działają słabiej w leczeniu niewydolności serca. Dlatego niektórzy znawcy fitoterapii zalecają zażywanie sproszkowanego ziela.
Zastosowanie przetworów z serdecznika w leczeniu chorób
Przetwory z serdecznika stosuje się w następujących schorzeniach:
- przewlekłe, o łagodnym przebiegu schorzenia sercowo-naczyniowe (przede wszystkim u osób starszych o zmniejszonej sprawności serca),
- początkowe objawy choroby wieńcowej,
- stany lękowe, napadowe kołatanie lub przyśpieszenie rytmu serca (arytmia, tachykardia),
- osłabienie serca po przebytych chorobach zakaźnych,
- nerwobóle, nerwice, histeria,
- dusznica sercowa, dychawica oskrzelowa, utrudnione oddychanie,
- atonia jelita i spowodowane tym objawy, jak nudności, uczucie pełności, ból brzucha, zaparcia, brak apetytu,
- nadmierna pobudliwość nerwowa w okresie przekwitania,
- nadciśnienie, zmiany miażdżycowe,
- początki cukrzycy (w leczeniu ludowym).
Napary z ziela serdecznika pospolitego
Napar: Łyżkę ziela serdecznika (wskazane jest, aby je sproszkować) zalać szklanką wrzątku i naparzać pod przykryciem 15 minut. Pić 2-3 razy dziennie po 1/4 szklanki płynu. Niektórzy zalecają przygotowanie naparu z 15 g ziela na szklankę wody i wypicie go łyżkami w ciągu dnia.
Napar z dodatkiem głogu: Łyżkę kwiatu głogu i łyżkę ziela serdecznika zmieszać i przyrządzić napar jak wyżej.
Sproszkowane ziele: Ponieważ czynne związki w serdeczniku rozpuszczają się słabo w wodzie, można ziele sproszkować w młynku elektrycznym i zażywać w 3 razy dziennie po 1,0 g.
Surowe ziele: Kilka listków lub małą ilość ukwieconego ziela posiekać i posypać zieleniną kromkę chleba z masłem (nie przedawkować). Spożywać 2-3 razy dziennie.
Serdecznik wchodzi w skład znanej mieszanki nasercowej Cardiosan oraz granulatu Cholegran.
