Wyróżniamy dwa gatunki dębu: szypułkowy i bezszypułkowy. Dąb szypułkowy (Q. pedunculata) ma koronę nieregularną. Kora młodych drzew jest gładka, zielona lub białoszara, starszych drzew chropowata i spękana. Niesymetrycznie zbudowane liście o bardzo krótkich ogonkach są najszersze w górnej części blaszki. Żołędzie długości 3-8 cm, z zielonymi podłużnymi prążkami są osadzone na długich ogonkach. Dąb bezszypułkowy (Q. sessilis) ma koronę regularną. Kora młodych drzew jest gładka, starszych głęboko popękana. Symetrycznie zbudowane liście o długich ogonkach są najszersze w połowie blaszki. Żołędzie długości 2-3 cm są nieprążkowane i osadzone na bardzo krótkich ogonkach lub siedzące.
Kora dębu – jak zbierać i suszyć?
Surowcem zielarskim jest kora, którą pozyskuje się z obu gatunków dębu. Zbiór przeprowadza się wczesną wiosną, w tym okresie wegetacji, gdy można ją łatwo oddzielić od drewna gałęzi. Zbieramy ją z gałęzi 3-4 – letnich lub z odrostów, uważając, aby była gładka i bez porostów.
Po odcięciu pędu (usuwa się z niego; drobne gałązki, nacina korę poprzecznie w odstępach 20-30 cm, następnie podłużnie i podważając ją nożem lub specjalnym dłutkiem zdejmuje się wraz z łykiem kawałki świeżej kory w kształcie rurek lub rynienek. Zdjęta kora ma na zewnątrz barwę szarą lub zielonawoszarą, wewnątrz żółtobrunatną. W zdejmowaniu kory należy się posługiwać nierdzewnym nożem, gdyż żelazo wchodzi w chemiczny związek z garbnikami.
Korę zbieramy przed rozwinięciem się pączków, przy okazji wyrębów lub przecinek w czasie prześwietlania młodników.
Suszenie przeprowadzamy w suszarniach naturalnych lub ogrzewanych do 35°C, najlepiej w miejscach zacienionych. Dla użytku własnego najwygodniej pociąć świeżą korę wzdłuż na wąskie paski, które potem tniemy na drobne kawałeczki. Można jednak wysuszyć najpierw rurki i rynienki kory, a potem ją rozdrobnić. Z 2,5 kg świeżej kory otrzymuje się 1 kg suszu.
Dobrze wysuszona kora powinna być zewnątrz lśniąca gładka lub lekko pomarszczona, barwy szarej lub zielonawoszarej z jaśniejszymi przetchlinkami. Jej wewnętrzna strona powinna być prążkowana, żółtawa lub brunatno-czerwonawa. Grubość kory nie powinna przekraczać 3 mm. Zapach wysuszonej kory jest słaby, lekko garbarski, smak gorzkawy, silnie ściągający.
Największą wartość leczniczą posiada tzw. kora lustrzana, gładka, czysta, zebrana z młodych, zdrowych pędów. Po ususzeniu jej w rurkach warto ją posortować, gdyż będziemy ją używali potem wewnętrznie i zewnętrznie, w różny sposób w leczeniu wielu schorzeń.
Kora dębu – skład chemiczny
Skład chemiczny kory dębu to:
- garbniki (10—14%),
- kwasy fenolowe (galusowy, elagowy),
- flawonoidy (kwercytryna, kwercetyna),
- trójterpeny,
- flobafeny,
- związki żywicowe,
- cukry,
- sole mineralne (ok. 8%),
- odrobinę związków tłuszczowych
Kora dębu – działanie lecznicze
O właściwościach leczniczych kory decydują przede wszystkim garbniki, które mają zdolność wchodzenia w stosunkowo trwałe i nierozpuszczalne w wodzie związki chemiczne z białkami. Po doustnym pobraniu wyciągu z kory dębu zawarte w nim garbniki oddziałują korzystnie na błony śluzowe przewodu pokarmowego, a stosowane zewnętrznie oddziałują na skórę.
Ściągające działanie wyciągów polega na tym, że białkowe składniki nabłonka łączą się z garbnikami, co utrudnia przenikanie płynów. Zmiana osmotycznego ciśnienia powoduje zmniejszenie się objętości komórek, na skutek czego następuje kurczenie się powierzchniowej warstwy nabłonka.
Wyciągi z kory działają przeciwbiegunkowo. Przy prawidłowej czynności jelit, garbniki prowadzą do zaparcia, natomiast w przypadku biegunki, utrudniają rozrzedzanie się masy kałowej, hamują odwodnienie organizmu i ubytek elektrolitów.
Duże znaczenie posiada bakteriobójcze działanie. garbników. Wiążąc się z białkami różnych bakterii, znajdujących się w przewodzie pokarmowym i na chorej skórze powodują unieczynnianie się toksyn bakteryjnych i wirusów. Mogą to być np. bakterie pałeczki okrężnicy, duru, czerwonki, a nawet gruźlicy, z których wiele jest odpornych na antybiotyki.
Garbniki działają także przeciwkrwotocznie na ściany naczyń włosowatych w przewodzie pokarmowym. Polega to na wiązaniu się garbników z białkami osocza krwi, wypływającego z uszkodzonych włośniczek, co zmniejsza ich przepuszczalność.
Rozumiemy teraz dobrze, że wartość lecznicza kory zależy od ilości zawartych w niej garbników. Znacznie więcej jest ich w korze o mniejszej grubości z młodych gałązek niż w korze grubej, zdjętej ze starszych, chropowatych pędów.
Kora dębu – zastosowanie w lecznictwie
Wyciągi z kory dębowej stosuje się w następujących schorzeniach:
- podostry i przewlekły nieżyt przewodu pokarmowego,
- nieswoiste biegunki, wywołane np. zatruciem pokarmowym,
- stany zapalne żołądka i jelit z ewentualnym krwawieniem i zakażeniem,
- zapalenie, nadżerki, płytsze owrzodzenia jamy ustnej, dziąseł i gardła (zewnętrznie),
- wysypki skórne, stany zapalne skóry z sączeniem i cechami bakteryjnego zakażenia (okłady),
- nadmierne pocenie się ciała, rąk lub nóg (kąpiele, moczenie kończyn w odwarze),
- żylaki odbytu (przemywanie, okłady, nasiadówki),
- oparzenia I i II stopnia, zajmujące małą powierzchnię skóry (okłady),
- upławy, zapalenia sromu i szyjki macicznej (irygacje, przemywania).
W medycynie ludowej stosuje się napój ze sproszkowanych żołędzi w leczeniu wzdęć, biegunek i schorzeń żołądka. Dla dzieci można go przygotować ze sproszkowanych żołędzi i naturalnego kakao.
Odwary z kory dębu
Odwar: łyżkę stołową kory zalać szklanką zimnej wody, gotować 10 minut i odcedzić. Pić 1-3 razy dziennie po pół szklanki odwaru. Uwaga: Zbyt duże dawki garbnika mogą spowodować gwałtowne wymioty! Do płukanek, obmywań i okładów przygotowuje się tak samo odwar z podwójnej ilości kory.
Odwar do kąpieli: 5 łyżek kory gotować 10 minut w 2 l wody. Odcedzić, wlać do wanny z wodą. Temperatura kąpieli 36°C, czas kąpieli 10-15 minut.
Odwar do nasiadówki (przy żylakach odbytu) przygotowujemy z 25 g kory i 25 g rumianku, które gotujemy pod przykryciem 5 minut. Odcedzamy odwar do wanny, dopełniamy go do 10 l wody o temperaturze 36—37°C.
Lepsze wyniki w leczeniu otrzymuje się, stosując mieszanki ziołowe:
- jako lek ściągający: korę dębu, kłącze pięciornika, korzeń wężownika, owoc borówki czernicy, liść orzecha włoskiego, liść szałwii,
- jako lek przeciwzapalny: korę dębu, rumianek, krwawnik, korzeń lukrecji, ziele bratka,
- jako lek przeciwbakteryjny: korę dębu, ziele macierzanki, liść mięty, ziele drapacza, ziele dziurawca, kwiat nagietka.
Z galasów (kulki na liściach) dębowych izoluje się taninę, która jest typowym lekiem przeciwbakteryjnym i przeciwkrwotocznym, działającym silnie ściągająco na błony śluzowe. Stwierdzono, że używana wewnętrznie wywiera niekorzystny wpływ na wątrobę. Dlatego taninę stosuje się głównie zewnętrznie, zaś wewnętrznie tzw. białczan taniny (Tanninum albuminatum).
