Pielęgnowanie osób starszych nie polega na nieustannym czuwaniu nad nimi, lecz na tym, aby stworzyć choremu możliwość korzystania z odpowiednich wygód osobistych takich, jakie tylko w konkretnych sytuacjach domowych można uzyskać.
Cele i zadania przy pielęgnowaniu ludzi starszych
1. Ściśle współpracować z lekarzem, który prowadzi leczenie; dbać o wykonanie wszystkich jego zaleceń, np.: regularne i punktualne przyjmowanie przez chorego przepisanych lekarstw, przeprowadzanie odpowiednich zabiegów leczniczych.
2. Ułatwić zaspokajanie potrzeb fizjologicznych, np.: przez pomoc lub stworzenie odpowiednich warunków do oddawania stolca i moczu, przez utrzymywanie czystości, przez odżywianie zgodne z ustaloną dietą.
3. Starać się, by chorego zabezpieczyć przed rozwojem powikłań, czyli komplikacji, które łatwo mu grożą na skutek długotrwałego inwalidztwa i przedłużającego się pobytu w łóżku (odleżyny, zakażenia, zesztywnienia stawów, zaniki mięśni).
4. Umiejętnie wykonywać wszystkie zalecone zabiegi, które mają na celu zlikwidowanie tego rodzaju powikłań (według wskazówek lekarza).
5. Podtrzymywać dobry nastrój psychiczny chorego, budować miłą atmosferę, wiarę w wyzdrowienie, a przynajmniej w znaczną poprawę zdrowia; można to osiągnąć np. przez uczestnictwo chorego w życiu rodzinnym i okazywanie mu serdeczności.
6. Zapewnić choremu zajęcia dostosowane do jego zainteresowań i fizycznych możliwości, odwracając uwagę i myśli od choroby i inwalidztwa (np. poprzez oglądanie filmów, słuchanie radia, czytanie książek i czasopism, rozwiązywanie krzyżówek, towarzyskie gry planszowe i karciane).
Dla chorego bardzo ważne są odwiedziny miłych, serdecznych osób z kręgu rodziny i znajomych, również odwiedziny księdza, a także rozmowy telefoniczne.
Higiena osób starszych – krok po kroku
Toaleta poranna i wieczorna
Toaleta poranna polega na umyciu zębów, twarzy, szyi, uszu, kończyn, pleców, pośladków i podmyciu, następnie uczesaniu chorego, przesłaniu łóżka i zmianie bielizny osobistej (w miarę potrzeby).
Toaleta wieczorna: chory myje zęby, opiekun myje mu twarz, kończyny, podmywa, naciera plecy i pośladki spirytusem i pudruje.
Poprawianie łóżka: usunięcie okruszków, naciągnięcie prześcieradła, podłożenie i poprawienie poduszek.
Po zakończeniu toalety wieczornej należy wywietrzyć pokój.
Mycie chorego w łóżku
Należy zacząć od mycia zębów. Pod brodę podkłada się ręcznik i stawia na nim nereczkę. Jedną ręką opiekun podtrzymuje głowę, drugą podaje kubek z wodą, szczoteczkę, nerkę. Po umyciu zębów i wypłukaniu ust zdejmuje choremu koszulę, pozostawiając go nakrytego kołdrą lub kocem (jeśli jest ciepło – prześcieradłem). Układa ręcznik pod brodę chorego tak, aby zasłaniał kołdrę i podsuwa go pod uszy.
Twarz, uszy i szyję opiekun myje myjką zamoczoną w wodzie i wyżętą (namydloną, jeśli chory sobie tego życzy). Wyciera go. Wzdłuż ręki ułożonej na kołdrze podkłada ręcznik, stawia na nim miednicę i mydelniczkę, obmywa w miednicy dłonie, paznokcie myje szczoteczką.
Przedramię, ramię i pachy myje namydloną myjką, potem obmywa spłukaną w wodzie i lekko wyżętą. Odstawia miednicę i mydelniczkę. Wyciera całą kończynę ręcznikiem, wcześniej pod nią podłożonym. Tak samo myje drugą rękę.
Do mycia pleców opiekun układa chorego na bok. Podkłada ręcznik wzdłuż pleców i pośladków. Myje plecy i pośladki namydloną myjką (nie tą, którą mył twarz), zmywa je wodą, wyciera, naciera spirytusem i pudruje.
Opiekun obraca chorego na plecy, podkłada ręcznik pod pośladki. Podmywa go lub podaj e mu zmoczoną myjkę i chory podmywa się sam, po czym myje ręce. Jeżeli podmywa osoba pielęgnująca, również myje ręce; wkłada choremu koszulę, czesze go, prześciela łóżko.
Jeżeli nie można obracać chorego na bok do mycia pośladków i pleców, potrzebna jest pomoc drugiej osoby. Jedna podnosi chorego, druga podkłada ręcznik, myje, wyciera, naciera spirytusem, pudruje.
Oczyszczanie jamy ustnej
Osoba, która pielęgnuje chorego, zwłaszcza ciężko chorego, powinna systematycznie oglądać i obserwować jego jamę ustną i język, żeby w porę zawiadomić lekarza o zmianach, jakie zauważy. Na zlecenie lekarza wykonuje się przemywanie jamy ustnej.
Higiena paznokci
Podczas kąpieli należy zwrócić uwagę, czy paznokcie pacjenta wymagają pielęgnacji. Do utrzymania ich w czystości potrzebna może być szczotka do paznokci, trzeba też pamiętać o ich regularnym obcinaniu. Paznokcie u rąk powinny być obcinane lub piłowane do kształtu palca, podczas gdy paznokcie u nóg powinny być obcinane na prosto. Paznokcie osób starszych są często bardzo twarde i szorstkie. W niektórych przypadkach fachowy pedicure może być bardzo przydatny.
Zdarza się, że starsza osoba nie może ruszyć się z domu z powodu swoich paznokci u nóg, pedikiurzystka może wtedy – całkiem dosłownie – postawić ją na nogi. Taka wizyta może być też dla chorego miłym urozmaiceniem.
Czesanie
Chorych czesze się w czasie toalety porannej. Jeżeli włosy są długie i łatwo się plączą, czesanie bywa męczące. Nawet jeśli chora osoba może siadać, wskazań jest czesanie w pozycji leżącej lub siedzącej s ale z głową opartą o poduszki, a jedynie w miarę potrzeby obracaną na boki.
Czesanie może być miłe i ważne dla chorej osoby, dlatego warto od czasu do czasu zamówić dla niej wizytę fryzjera.
Pielęgnowanie skóry i śluzówek
Uszkodzenia skóry lub śluzówek, nawet niewielkie, stają się miejscem, przez które do organizmu mogą się przedostać bakterie. Narażone na wysychanie i pękanie usta chorych gorączkujących należy zapobiegawczo natłuszczać wazeliną borną, parafiną płynną lub oliwą.
Chorym gorączkującym oraz tym, którzy mało jedzą i piją z powodu braku apetytu, podawać trzeba dostateczną ilość płynów, żeby zapobiec szkodliwemu wysychaniu śluzówek. Jeżeli chory wypija bardzo mało na raz, należy podawać płyn łyżeczką, i robić to dosyć często (zawsze trzeba pamiętać, ile chory wypił.
Opiekun powinien zwracać baczną uwagę na wszelkie zaczerwienienia, wypryski, wykwity, wysypki na skórze. Trzeba uważnie obserwować ich wygląd, zabarwienie, miejsce, rozmiary, gdyż zdarza się, że znikają szybko i lekarz ich nie widzi.
Suchą skórę po ustępujących wypryskach powinno się starannie natłuszczać oliwą (doskonale zastępuje ją olej jadalny), parafiną płynną lub białą wazeliną borną. Nie należy stosować żadnych maści bez zalecenia lekarza. Jeśli uszkodzenie skóry jest otwartą raną, trzeba zakryć ją materiałem wyjałowionym do czasu, aż lekarz zaleci stosowanie właściwych leków.
Obmywanie całego ciała
Wszystkich chorych można myć w łóżku, wyjątki są bardzo nieliczne i decyduje o nich lekarz. Obmywanie całego ciała, dokonane zręcznie i sprawnie, bardzo poprawia samopoczucie chorego. Oczywiście trzeba poznać technikę zabiegu, żeby oszczędzić choremu zmęczenia i nie narazić go na oziębienie, odkrywając bez potrzeby całe ciało i przedłużając mycie swoją nieudolnością.
Obmywania należy dokonywać w takiej porze, kiedy osoba pielęgnująca nie musi się spieszyć, kiedy nikt nie przeszkadza, gdy chorego nie czeka żaden męczący zabieg i po umyciu będzie mógł wypocząć.
Wygodne ułożenie chorego
Jeżeli chory leży na wznak, należy zwrócić uwagę, żeby leżał swobodnie, a szczególnie, żeby lędźwiowa krzywizna kręgosłupa była dobrze podparta.
Jeżeli chory leży na boku i sam nie porusza się, trzeba zwrócić uwagę na ułożenie ramienia; ułożenie powinno być takie, żeby chory nie opierał się na ramieniu całym ciężarem. Noga, na której chory leży, powinna być mniej zgięta w kolanie, druga – bardziej zgięta ku przodowi.
Jeśli chory leży bezwładnie i nie ma siły samodzielnie zmieniać (nawet nieznacznie) ułożenia nóg, należy położyć małą poduszkę w miejscu, na którym opiera się druga (górna, bardziej zgięta) noga. Układając chorego w ter sposób, unika się ucisku jednego kolana na drugie.
Wszelkiego rodzaju poduszki należy układać różnie, zależnie od ich liczby, wielkości, upodobań chorego, jego stanu i rodzaju choroby (np. zapalenie płuc wymaga wysokiego ułożenia). Ważny jest także codzienny masaż oraz gimnastyka chorej osoby.
Jak komunikować się z osobą chorą?
W całym procesie komunikacji z osobą chorą ważny jest nie tylko przekaz i odbiór wiadomości, ale też jej właściwa interpretacja. Brak odpowiedniej komunikacji prowadzi do wyobcowania pacjenta, czego bezpośrednim skutkiem jest lęk.
Dlatego opiekun powinien:
- słuchać ze zrozumieniem, okazywać ciepło i sympatię, życzliwie się uśmiechać w rozmowie o ciężkich problemach osoby objętej opieką zachować spokój, wyrazem twarzy manifestować wolę wspierania przy próbie rozwiązywania omawianych problemów;
- unikać drastycznych sformułowań budzących poczucie zagrożenia;
- analizować swoje własne uczucia, a także uczucia podopiecznego oraz starać się obiektywnie interpretować jego intencje;
- być asertywny.
Komunikowanie werbalne
Ten termin określa wyrażanie myśli, intencji, uczuć, ocen oraz przekazywanie informacji poprzez słowa, w formie mówionej lub pisanej. Mowa jest przeważającą formą komunikowania się w stosunkach międzyludzkich. Gwarantuje ona porozumiewającym się sporo możliwości wyrażenia własnych uczuć i myśli, dlatego, że jest jednocześnie wsparta przez środki komunikowania niewerbalnego.
Zaburzenia mowy występują zwykle w przypadku chorób centralnego układu nerwowego, chorób psychicznych oraz chorób uszkadzających organ mowy.
W naszej każdej rozmowie z osobą chorą lub w podeszłym wieku, bez wyjątku wspieramy to, co mówimy, wyrazami twarzy, mimiką twarzy, gestykulacją oraz odpowiednią postawą ciała. Sprawność komunikowania się przy pomocy słów może w niektórych przypadkach być ograniczona, osłabiona lub całkiem zaniknąć.
Komunikowanie niewerbalne
Komunikowanie niewerbalne nazywa się często mową ciała. Oznacza przekaz informacji bez używania słów, za pomocą właściwości ciała:
- naszej mimiki i wyrazu twarzy,
- gestykulacji lub ułożenia rąk,
- postawy całego naszego ciała,
- brzmienia głosu,
- kontaktu wzrokowego itd.
Komunikowanie niewerbalne cechuje się szczerością rozmówcy, czyli większym wyrażaniem uczuć, a także przekazywaniem informacji za pomocą wielu komponentów jednocześnie: gestu, mimiki, tonacji głosu. Brakiem jednoznaczności w interpretacji przekazu, tzn. różne osoby różnie mogą interpretować mowę ciała.
Agresja u osób w podeszłym wieku
Przyczyny i rodzaje agresji
Najczęstsze czynniki psychospołeczne i zdrowotne wywołujące agresję u osób przewlekle chorych, niepełnosprawnych oraz w podeszłym wieku to:
- lęk przed całkowitą zależnością od pomocy innych, zanik racjonalnego myślenia, strach przed śmiercią, osamotnieniem lub porzuceniem przez rodzinę;
- poczucie zagrożenia, odreagowywanie wcześniej doświadczonych, rzeczywistych bądź urojonych, krzywd, izolacja społeczna, chęć zemsty za doznane krzywdy, osamotnienie, uczucie zazdrości wynikające ze złej oceny sytuacji;
- niemożność zaspokojenia pociągu alkoholowego u osób nadużywających go;
- złe warunki mieszkaniowe, bytowe;
- niektóre jednostki chorobowe, np. demencja starcza, choroba Parkinsona, epilepsja, wylew krwi do mózgu, nadczynność tarczycy, bezsenność;
- błędy pielęgnacyjne opiekunów.
Rodzaje agresji
Agresja fizyczna oznacza używanie siły fizycznej wobec współmieszkańców oraz personelu opiekuńczego, inaczej tzw. dywersja), np. odmówienie przyjęcia pożywienia, utrudnianie w karmieniu, celowe zanieczyszczanie łóżka i bielizny.
Agresja werbalna to termin, który oznacza obrażanie i oskarżanie współmieszkańców, personelu oraz przeklinanie.
Postępowanie z agresywnym podopiecznym
Kroki i działania, które należy podjąć w odniesieniu do agresywnego podopiecznego:
- poprawić wspólną komunikację,
- szanować prawa podopiecznego,
- respektować sfery prywatności,
- zachęcać do brania odpowiedzialności za siebie,
- starać się wystrzegać słów oraz czynności i sytuacji, które wywołają u osoby objętej opieką agresję,
- pełnić funkcję mediatora w sytuacji konfliktowej,
- nagradzać podopiecznych za ich starania w walce z agresją.
Prawidłowe parametry życiowe
Tętno
Prawidłowa częstość tętna u osoby dorosłej wynosi 60-80 uderzeń na minutę (liczy się przez 15 sekund, patrząc na zegarek, a następnie mnoży przez 4.
Jeżeli z tętnem podopiecznego dzieje się coś nietypowego, np. pojawia się znaczna nieregularność, duże przyspieszenie lub spowolnienie, tętno jest słabe, wręcz niewyczuwalne, a zachowanie chorego jest zmienione, to należy skontaktować się z lekarzem. Powiadamiając lekarza, należy poinformować go o zauważalnych zmianach w zachowaniu chorego oraz o lekach, które pacjent przyjmował. Fakt ten należy odnotować w dokumentacji podopiecznego. Osoba sprawująca opiekę powiadamia o takiej sytuacji także członka rodziny, pod którego opieką jest chory.
Temperatura ciała
Do pomiaru używa się termometru rtęciowego lub elektronicznego. Temperaturę mierzy się pod pachą chorego, w czasie nie krótszym niż 10 minut. Przed zmierzeniem temperatury termometr należy strząsnąć, tak by słupek rtęci opadł do co najmniej 35°C.
Po pomiarze temperatury termometr należy umyć w zimnej wodzie, osuszyć i schować. Termometrów elektronicznych używa się zgodnie z załączoną do nich instrukcją obsługi. W przypadku wystąpienia gorączki opiekun kontaktuje się z lekarzem rodzinnym i ściśle stosuje się do jego wskazówek.
Oddech
Częstość oddechów można wyliczyć, obserwując unoszącą się i opadającą klatkę piersiową. Obserwacja liczby oddechów powinna być dokonywana dyskretnie, tak aby podopieczny o tym nie wiedział. Jeżeli osoba zostaje poinformowana, że pielęgniarka czy opiekun będą liczyć częstotliwość jej oddechów, to czasem nieświadomie reguluje oddech, przyspieszając go lub spowalniając.
Dorosły zdrowy człowiek oddycha równomiernie, około 16 razy na minutę. Oddech zostaje przyspieszony pod wpływem wysiłku fizycznego lub stresu (emocje).
Niektórzy podopieczni cierpią z powodu chorób skutkujących zaburzonym oddechem. Opiekujący się osobą chorą powinni mieć świadomość, czy odbiegający od normy oddech, np. szybki, płytki i świszczący, jest skutkiem choroby czy jest niepokojącym objawem, który należy bezwzględnie zgłosić lekarzowi.
Ciśnienie krwi
Prawidłowe ciśnienie tętnicze krwi u osoby dorosłej wynosi około 120/80 mm Hg. Wartości te wzrastają z wiekiem.
Opiekun powinien zorientować się, jakie ciśnienie jest typowe dla podopiecznego. Ciśnienie tętnicze krwi jest nieco wyższe w pozycji stojącej niż siedzącej czy leżącej. Wzrasta także na skutek wysiłku fizycznego i stresu (silne emocje). Tak więc ciśnienie powinno mierzyć się, gdy pacjent siedzi lub leży, gdy jest spokojny i wypoczęty. Bez względu na fakt, czy pomiaru dokonuje sam podopieczny czyjego opiekun, wyniki powinny być odnotowane.
W przypadku znacznego odstępstwa od normy opiekun powiadamia o tym fakcie lekarza i członka rodziny, pod którego opieką jest podopieczny.
Ruch – ogólne zasady przemieszczania się chorego
Zawsze należy dążyć do zapewnienia maksymalnego bezpieczeństwa chorego oraz personelu. W tym celu należy posługiwać się różnymi pomocami technicznymi, takimi jak: podnośniki, pionizatory i łatwoślizgi – o ile nimi dysponujemy.
Każda osoba przystępująca do podniesienia chorego musi mieć świadomość swoich możliwości fizycznych i poziomu swej sprawności oraz sprawności i wytrzymałości współpracujących z nią osób. Musi mieć też strój, który nie ogranicza ruchów, i odpowiednie buty (dobrze trzymające się nogi, z szerokim i niezbyt wysokim obcasem, o nieślizgających się podeszwach.
Osoba podnosząca musi pewnie klęczeć lub stać na podłożu i przyjąć właściwą pozycję:
- stopy powinny być rozstawione tak, aby można było utrzymać równowagę w czasie wykonywania czynności (właściwa pozycja stóp warunkuje właściwą pozycję pleców);
- przy podnoszeniu z podłogi, w pierwszej fazie podnoszenia, kolana powinny być lekko ugięte, ciężar ujęty w przysiadzie (nie należy gwałtownie szarpać), z takiej pozycji powinno następować stopniowe prostowanie, aż do całkowitego wyprostowania; przy przemieszczaniu chorego na łóżku, kolana powinny być wyprostowane i przyciśnięte do brzegu łóżka;
- obie ręce muszą być wolne, by można było nimi objąć pacjenta, pewnie chwycić i równomiernie rozłożyć ciężar;
- ciężar należy podnosić przy wyprostowanych plecach i ustabilizowanym korpusie górnym.
Podnoszony pacjent musi znajdować się jak najbliżej osoby go podnoszącej, należy unikać pochyleń na boki i skręceń kręgosłupa!
10 podstawowych zasad przy przemieszczaniu i podnoszeniu chorego
1. Należy przestrzegać limitów obciążeń
2. Jeżeli pacjenta podnosi kilka osób, należy ustalić osobę kierującą tą czynnością w celu jednoczesnego i skoordynowanego wykonywania ruchów przez zespół podnoszący.
3. Nie wolno kłaść chorego na pogniecione, pomarszczone prześcieradło, ucisk zagnieceń może być przyczyną powstania odleżyn.
4. Chory nie może leżeć ani siedzieć na guzikach, zamkach, szwach; ich ucisk może być przyczyną powstania odleżyn.
5. Należy zwracać szczególną uwagę na to, aby ręka chorego nie była przygnieciona albo narażona na urazy.
6. Nie wolno chwytać chorego pod pachy, może to prowadzić do urazów stawów barkowych.
7. Niczego nie należy wykonywać na siłę i przy dużej bolesności, gdyż powoduje to zmianę pozycji chorego i wywołuje u niego reakcje obronne.
8. Przy podnoszeniu, szczególnie osób po udarze, nie wolno ciągnąć chorego za ręce.
9. Zawsze należy mieć na uwadze stan i samopoczucie chorego; nie należy go sadzać, jeśli czuje się słabo, ma zawroty głowy, niskie lub wysokie ciśnienie itd.
10. Podczas przemieszczania chory nie może chwytać opiekuna za szyję, gdyż grozi to urazem kręgosłupa szyjnego.
