Melisa lekarska to bylina o gałęzistej, szaro owłosionej łodydze osiągająca wysokość od 60 do 80 cm. Oliwkowozielone liście o grubo piłkowanych brzegach stoją naprzeciwległe. Dolne są sercowato-jajowate, górne jajowate. Białawe lub żółtawe, drobne kwiaty, osadzone w kątach liści zebrane są w nibyokółki. Gruczołowe włoski na blaszkach liściowych zawierają olejek eteryczny. Cała roślina wydziela miły, cytrynowy zapach. Melisa jest miododajna, odwiedzana chętnie, przez pszczoły (stąd inne nazwy tej rośliny – pszczelnik bądź rojownik). Należy do rodziny wargowych.
Melisa lekarska – występowanie i zbiór
Melisa znana była dobrze Grekom („melissa” — to, po grecku, pszczoła), Rzymianom i Arabom. Pochodzi ze wschodnich wybrzeży Morza Śródziemnego, gdzie do dziś rośnie dziko. Do Polski dostała się prawdopodobnie za pośrednictwem włoskich zakonników, którzy uprawiali ją jako ziele apteczne. Potem znalazła się w wielu przydomowych ogródkach. Dziś jej nasiona dostępne są w wielu sklepach.
Surowcem leczniczym melisy są liście. Przed zakwitnięciem (kwitnie od czerwca do września), gdy tylko ukażą się kwiatowe pączki, ścina się nożycami w słoneczne dni całe pędy na wysokości 10 cm nad ziemią. Obrywa się z nich delikatnie liście i suszy się je w zacienionych, przewiewnych suszarniach w temperaturze do 35°C. Można także ścinać i suszyć ulistnione wierzchołki pędów długości 10-15 cm. Roślina stale odrasta. Zbiór można powtórzyć 2 lub nawet 3 razy w ciągu okresu wegetacyjnego.
Świeże, drobno pokrojone listki melisy są bardzo cenną przyprawą do zup owocowych, ryżu, drobiu, cielęciny i morskich ryb. Kwaśne mleko z takim dodatkiem jest znakomitym, aromatycznym i orzeźwiającym koktajlem.
Melisa lekarska – skład chemiczny
Melisa lekarska w swoim składzie zawiera:
- olejki eteryczne,
- trójterpeny,
- kwasy organiczne,
- garbniki,
- związki cukrowe,
- gorycze,
- sole mineralne,
- witaminę C.
W skład tych olejków wchodzi linalol o zapachu lawendy, geraniol o zapachu różanym, cytral o zapachu cytrynowym, nerol o zapachu kwiatów pomarańczy. Nic więc dziwnego, że melisa tak ładnie pachnie.
Już w początkach XVII w. karmelici bosi produkowali we Francji „Eau de Melisse des Carmes” (woda karmelicka), a nieco później karmelitanki bose w Niemczech „Klosterfrau Melissengeist”, słynne niegdyś i skuteczne leki ziołowe.
Melisa lekarska i jej właściwości lecznicze
Olejek eteryczny działa uspokajająco na układ nerwowy. Dlatego melisę stosuje się w leczeniu następujących schorzeń:
- wyczerpanie nerwowe,
- bezsenność,
- neurastenia,
- melancholia,
- migrenowe bóle głowy,
- mrowienie i drętwienie w kończynach,
- nadciśnienie powstałe pod wpływem bodźców emocjonalnych.
Melisa działa przeciwskurczowo na mięśnie gładkie jelit, pobudza wydzielanie soków trawiennych i posiada właściwości przeciwzapalne. Dlatego zalecą się ją w leczeniu zaburzeń trawiennych, bólów epigastrycznych, nerwic wegetatywnych, przewlekłych i mało nasilonych nieżytów żołądka i jelit, schorzeń dróg żółciowych, a także dla poprawienia apetytu.
Melisę stosuje się również w leczeniu przewlekłego bronchitu i astmy oskrzelowej. Badania wykazały, że związki garbnikowe, występujące w melisie, mają działanie wirusobójcze i hamują np. rozwój wirusa opryszczki. Przypuszcza się także, że melisa ma hamujący wpływ na rozwój nowotworów skóry, żołądka, jelit i dróg moczowych.
Zewnętrznie stosuje się melisę w postaci okładów lub przemywań na gojące się z trudem uszkodzenia skóry, wypryski, stany zapalne, a także do płukania jamy ustnej i gardła. Nie należy jej stosować w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy, po wirusowym zapaleniu wątroby oraz, w marskości wątroby.
Napary z melisy lekarskiej
Łyżkę drobno pokruszonych liści melisy zalać szklanką wrzątku (najlepiej w termosie), naparzać godzinę i przecedzić. Pić w ciągu dnia, np. co pół godziny, po kilka łyżek. Napar można osłodzić.
W przypadkach bezsenności przygotowujemy mieszankę: 5 cz. melisy, 4 cz. rumianku, 3 cz. dziurawca, 3 cz. chmielu, 2 cz. lipy i 2 cz. mięty. Na pól godziny przed spaniem pijemy napar z pół łyżki ziół na 2/3 szklanki wrzątku.
W nerwicy serca przygotowujemy mieszankę: 5 cz. melisy, 3 cz. kwiatów lub owoców głogu, 3 cz. serdecznika i 3 cz. dziurawca. Napar przygotowujemy z łyżki ziół na półtorej szklanki wrzątku. Wypijamy go w ciągu dnia po 4 łyżki.
