Dolegliwości wątroby i dróg żółciowych, takie jak stany zapalne tych narządów, dyskinezy, bolesne stany skurczowe, kamica żółciowa, brak wydzielania żółci m.in., należą do schorzeń, w leczeniu których zioła i leki roślinne mogą odegrać istotną rolę. Stosowane są w tych przypadkach zioła i ich przetwory jako leki żółciopędne, żółciotwórcze, rozkurczowe, przeciwzapalne i bakteriobójcze.

Leki ziołowe pobudzające wydzielanie żółci

Zioła o działaniu żółciopędnym stosowane są w niedostatecznym wydzielaniu żółci. Ich rola polega na poprawie trawienia i zapobieganiu kamicy żółciowej. Ponadto podaje się je w stanach pooperacyjnych pęcherzyka żółciowego.

Przed zastosowaniem ziół zalecana jest konsultacja z lekarzem. W nasilonej kamicy żółciowej, połączonej z bolesnymi atakami, zachodzi zazwyczaj potrzeba chirurgicznego zabiegu usunięcia kamieni, gdyż żadne zioła lub ich preparaty nie dają gwarancji, że kamienie rozpuszczą się, czy też same się wydalą.

Kwiatostan kocanki (Inflorescentium Helichrysi)

Występujące na piaszczystych terenach Polski kocanki piaskowe o żółtocytrynowych kwiatostanach zawierają związki flawonowe i inne substancje pobudzające wydzielanie żółci i rozszerzające przewody żółciowe. Stosowane są przeważnie w różnych niedomogach wątroby, stanach skurczowych i zapalnych pęcherzyka żółciowego w postaci odwaru.

Odwar: sporządza się z 2 łyżek stołowych ziół na szklankę wrzącej wody (czas gotowania 10 minut); pić 2-3 razy dziennie pojedzeniu (1/4 szklanki). Kwiatostany kocanki są często składnikiem mieszanek ziołowych żółciopędnych (np. Cholagoga II) i preparatów złożonych (np. Cholesol).

Liść mięty pieprzowej (Folium Menthae piperitae)

Właściwości pobudzające wydzielanie żółci zawdzięcza ten surowiec zawartości olejku eterycznego, a zwłaszcza jego głównego składnika terpenowego -p mentolu. Ponadto ma właściwości rozkurczowe i nieznacznie bakteriobójcze. Jest istotnym składnikiem licznych mieszanek żółciopędnych, a także stosowanych w zaburzeniach trawiennych.

Napar: przyrządza się z 2-2,5 łyżki na 2 szklanki wody; pić 14 szklanki 2-4 razy dziennie.



Olejek miętowy (Oleum Menthae piperitae)

Ma również silne właściwości żółciopędne; zawiera mentol, który wydziela się przez drogi żółciowe, wywierając ponadto wpływ rozkurczający i bakteriobójczy.

Składniki olejku miętowego z mentolem zawarte są m.in. w preparacie żółciopędnym Terpichol, stosowanym profilaktycznie w postaci kropli: 3-8 kropli na cukier – jako lek żółciopędny (nie w stanach ostrych).

Korzeń mniszka lekarskiego (Radix Taraxaci)

Mniszek lekarski jest bardzo pospolitą rośliną naszych pól i łąk. Zbierany jest zarówno korzeń rośliny, jak i całe ziele z korzeniem (Radix Taraxaci cum herba). Zawiera liczne składniki o charakterze terpenowym, o gorzkim smaku. W zielu zaznacza się znaczna zawartość potasu (do 4,5%).

Surowiec jest łagodnie działającym środkiem żółciopędnym i moczopędnym, pobudza również apetyt ze względu na goryczkowy charakter zawartych w nim związków terpenowych. Świeże, młode liście są zalecane jako sałatka do tzw. kuracji wiosennych (popularne we Francji i innych krajach zachodnich). Korzeń mniszka stosowany jest w różnych postaciach jako wspomagający w chorobach wątroby, pęcherzyka żółciowego, w zaburzeniach trawiennych. Niektórzy zalecają go również w chorobach reumatycznych i skórnych.

Odwar: sporządza się z 1-2 łyżeczek do herbaty na filiżankę wody (czas gotowania ok. 10 minut) – rano i wieczorem – przez okres 4-6 tygodni.

Może być również używany w postaci soku ze świeżej rośliny (Succus Taraxaci): 30-40 kropli 3 razy dziennie.

Ziele szanty (Herba Marrubii)

Surowiec pochodzi z uprawy. Szanta zawiera związki diterpenowe, fenolokwasy. Używana jest jako lek żółciopędny i goryczkowy. Właściwości te związane są z zawartością diterpenu – marubiny.

Napar: sporządza się z 1,5 g surowca (łyżeczka do herbaty na filiżankę wody przed jedzeniem). Szanta ma też właściwości słabo wykrztuśne.

Ziele bylicy bożego drzewka (Herba Abrotani)

Uprawiana niekiedy bylica boże drzewko i jej zielone pędy są dobrym lekiem żółciopędnym i żółciotwórczym. Działanie to jest związane z zawartością kilku substancji z grupy kumaryn.

Napar: stosuje się z 1-1,5 łyżki stołowej ziela na szklankę wrzącej wody; pić 1/4 – 1/2 szklanki 3 razy dziennie przed jedzeniem.

Korzeń rzodkwi czarnej – świeży (Radix Raphani nigrae recens)

Jako lek żółciopędny używa się świeżego, rozdrobnionego na tarce korzenia rzodkwi czarnej (jest to właściwie część podliścieniowa) lub też soku wyciśniętego z rozdrobnionego korzenia, który przed użyciem powinien odstać się przez kilka godzin w lodówce (traci przykry zapach). Sok można osłodzić cukrem. Z jednego dużego korzenia uzyskuje się ok. 1/4 litry soku. Dziennie wypija się ok. 14 szklanki soku w kilku porcjach, jeśli jest dobrze tolerowany przez dłuższy czas, robiąc 2-3-dniowe przerwy. Wyciąg z czarnej rzodkwi zawarty jest też w preparacie Raphacholin w drażetkach.

Ziele karczochów (Cynara scolymus)

Ziele karczochów zawiera m.in. substancję czynną cynarynę, która odznacza się działaniem żółciotwórczym i żółciopędnym, ponadto działa ochronnie na wątrobę oraz obniża stężenie cholesterolu i tłuszczów w surowicy krwi (wpływ przeciwmiażdżycowy).

Karczochy, które są popularną w niektórych krajach jarzyną (Włochy, Francja), stosowane są raczej w postaci preparatów ekstrakcyjnych (drażetek), zawierających określoną ilość cynaryny (np. Cynarex), czasem z dodatkiem środków rozkurczających (np. Cynarein) – sposób użycia podany jest na opakowaniu.

Kłącze ostryżu (kurkumy)

Kłącze ostryżu pochodzące z Azji i Afryki, o żółtym zabarwieniu (składnik przyprawy Curry), jest środkiem żółciopędnym, działającym ponadto przeciwzapalnie. Stosowane wyłącznie w postaci preparatów (np. Solaren). Nie nadaje się do stosowania w przypadku nadkwaśności żołądka. Główny składnik czynny surowca – kurkumina wykazuje właściwości przeciwutleniające i neutralizujące wolne rodniki.



Liście boldo (Folium Boldo)

Liście bodo pochodzące z krzewu rosnącego w Chile zawierają żółciopędnie działający alkaloid – boldynę, ponadto działają moczopędnie, pobudzają wydzielanie kwasu moczowego. Wchodzą w skład niektórych mieszanek żółciopędnych; w Polsce również w postaci wyciągu w skład tabletek przeczyszczających Boldaloina.

Poza wyżej opisanymi surowcami pewne działanie żółciopędne wywierają:

  • Ziele piołunu (Herba Absinthii).
  • Ziele bylicy pospolitej (Herba Artemisiae).
  • Ziele krwawnika (Herba Millefolii).
  • Ziele rzepiku (Herba Agrimoniae).
  • Ziele drapacza (Herba Cnici benedicti).
  • Korzeń cykorii podróżnika (Radix Cichorii).
  • Kłącze rzewienia (Rhizoma Rhei).

Leki ziołowe działające ochronnie na wątrobę

Leki te mają znaczenie w razie zagrożenia uszkodzenia wątroby przez niektóre leki, toksyny (m.in. muchomora sromotnikowego), alkohol, substancje chemiczne.

Owoce ostropestu plamistego (Fructus Sylibi mariani)

Roślina uprawiana na większą skalę w Polsce, której owoce zawierają działające ochronnie i regenerująco na miąższ wątroby substancje z grupy flawonolignanów, tzw. sylibinę. Stosowane są głównie w postaci preparatów kompleksowych (np. Sylimarol, Legalon), także w połączeniu z wyciągiem karczochów (np. Sylicynar) – działając zapobiegawczo i leczniczo w schorzeniach wątroby, intoksykacjach na różnym tle. Stosowane są zazwyczaj w postaci drażetek 2-3 razy dziennie po 1-2 drażetki.



Leki ziołowe działające rozkurczowo na drogi żółciowe

Ziele glistnika jaskółczego ziela (Herba Chelidonii)

Surowiec ten stanowią wysuszone, kwitnące pędy dziko rosnącego u nas, ale także i uprawianego, glistnika. Zawierają one pomarańczowy sok mleczny, a w nim liczne alkaloidy o działaniu rozkurczającym na drogi żółciowe i przewód pokarmowy. Ziele glistnika w czasie nieprawidłowego, przewlekłego suszenia może stracić znaczną ilość alkaloidów. Stosowane jest dość rzadko w mieszankach ziołowych wątrobowych, częściej w postaci nalewki (Tinctura Chelidonii) w stanach skurczowych i zapalnych pęcherzyka żółciowego. Działa też rozszerzająco na oskrzela.

Ze względu na dość silne działanie stosowanie przetworów glistnika wymaga zalecenia lekarza. Ziele glistnika, zazwyczaj zwane jaskółczym zielem, wchodzi w skład niektórych mieszanek (np. Cholagoga II) i preparatów (np. Gastrochol).

Ziele dymnicy (Herba Fumariae)

Dymnica pospolita jest jednoroczną rośliną zielną, rosnącą dziko w Polsce. Zawiera alkaloidy o działaniu rozkurczającym mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, dróg żółciowych i moczowych, działa też słabo moczopędnie i rozwalniająco.

Ziele dymnicy stosowane jest niekiedy w chorobach wątroby i dróg żołdowych w postaci naparu.

Napar: sporządza się z 1/2 łyżki stołowej ziela na szklankę wody.

Znany jest preparat dymnicy o nazwie Oddibil, regulujący wydzielanie żółci. Jej nadmierne wydzielanie może powodować atak migreny. Lek ten powinien być stosowany z polecenia lekarza.

Działanie rozkurczowe (spazmolityczne) na drogi żółciowe wywierają takie surowce roślinne, w skład których wchodzą alkaloidy tropinowe, np.:

  • liście pokrzyku wilczej jagody (Folium Belladonnae) i ich przetwory,
  • preparaty pochodzenia roślinnego zawierające pochodne wspomnianych alkaloidów (Scopolan i Scopolan comp.) w postaci leków doustnych lub czopków.

Preparaty te mogą być stosowane wyłącznie na zlecenie lekarza, gdyż należą do środków silnie działających. Ich niewłaściwe zastosowanie lub dawkowanie może spowodować poważne zatrucie.

Spośród ziół słabiej działających rozkurczowo na drogi żółciowe można wymienić następujące:

  • liść (ziele) mięty pieprzowej (Folium Menthae piperitae),
  • owoc kminku (Fructus Carui),
  • korzeń arcydzięgla (Radix Archangelicae),
  • kłącze tataraku (Rhizoma Calami).

Zobacz również:

Polecane artykuły