Dla prawidłowego zastosowania ziół i ich przetworów istotne znaczenie ma znajomość ich składników biologicznie czynnych, tzn. takich, które wywierają wpływ na organizm człowieka. Jest oczywiste, że rośliny lecznicze są stosowane w lecznictwie nie ze względu na ich taki czy inny wygląd zewnętrzny, lecz z uwagi na składniki chemiczne, jakie zawierają.

Składniki te są produktami indywidualnego metabolizmu roślin, charakterystycznego dla określonego gatunku rośliny i mogą stanowić produkty podstawowego metabolizmu (np. skrobia, cukry, białka) lub też tzw. specjalnego metabolizmu, który może w wyniku zachodzących w roślinie specjalnych procesów biosyntezy prowadzić do wytworzenia w niej substancji o specyficznym znaczeniu leczniczym. Ten specjalny metabolizm nie jest powszechnie występującym procesem u wszystkich roślin i ma nieraz charakter bardzo specyficzny, charakterystyczny dla danego gatunku rośliny.  Substancje wytwarzane w wyniku metabolizmu podstawowego mają przede wszystkim znaczenie odżywcze dla rośliny, a także dla człowieka (węglowodany, białka, tłuszcze), natomiast wytwarzane w przemianach specjalnego metabolizmu mają często znaczenie lecznicze.

Alkaloidy

Alkaloidy

Są to substancje o charakterze słabo alkalicznym (wyjątkowo neutralnym), zawierającym w cząsteczce azot. Na ogół mają silne działanie na różne narządy człowieka, nieraz są silnymi truciznami (np. strychnina w nasionach kulczyby, akonityna – w bulwach korzeniowych tojadu, atropina – w liściach i owocach pokrzyku wilczej jagody).

W ramach popularnego stosowania ziół i ich przetworów w zasadzie nie będziemy zajmować się roślinami zawierającymi toksyczne alkaloidy. Pozostają one wyłącznie do dyspozycji lekarza i to w szczególnych przypadkach, przy ścisłym dawkowaniu. Niemniej niektóre gotowe preparaty ziołowe, o których będzie mowa w dalszej części, zawierają pewne dawki alkaloidów w swoim składzie. Są one jednak nietoksyczne. Należy jedynie przestrzegać przepisanego dawkowania.

Niektóre rośliny zawierające alkaloidy są stosowane jako znane używki, np. kawa, herbata, kakao oraz płyny z wyciągów orzeszków Cola. Zawierają one tzw. alkaloidy purynowe, m.in. kofeinę, teobrominę. Ich nadużywanie może być również szkodliwe dla zdrowia.

Glikozydy

Nazwa glikozydy obejmuje bardzo liczne substancje roślinne, najczęściej bezazotowe, które stanowią połączenia cukrów prostych (często glukozy) z fragmentem niecukrowym (aglikonem).

Glikozydy nasercowe

Substancje te wyróżniamy z dużej grupy glikozydów ze względu na ich specjalne znaczenie jako podstawowych leków nasercowych. Zawierają w części cukrowej bardzo specyficzne cukry, charakterystyczne dla danej grupy substancji. Od obecności tych cukrów i ich charakteru zależy właśnie działanie nasercowe tych glikozydów. W działaniu biologicznym dominuje wpływ na mięsień sercowy, wzmagając siłę jego skurczów przy zmniejszeniu ich częstotliwości. Jednakże efekt ten zależy m.in. od charakteru glikozydu oraz jego dawki. Przedawkowanie może spowodować efekt toksyczny, nieraz bardzo poważny.

Najsilniej działającymi glikozydami nasercowymi są:

  • glikozydy obecne w liściach naparstnic (Digitalis), szczególnie często stosowane w lecznictwie, np. naparstnicy wełnistej (Digitalis lanata) i jej preparaty – Lanatozyd C, digoksyna,
  • glikozydy strofantusa z egzotycznej liany afrykańskiej (glikozyd strofantyna); leki te mogą być stosowane tylko pod kontrolą lekarską;
  • glikozydy nasercowe konwalii majowej, miłka wiosennego oraz cebuli morskiej (preparat Talusin, Proscillardin), wykazujące nieco słabsze działanie.

Rośliny zawierające glikozydy nasercowe nie wchodzą w skład mieszanek ziołowych. Nalewki (Tincturae) lub wyciągi (Extracta) niektórych spośród tych roślin są natomiast składnikami kilku preparatów farmaceutycznych (np. Cardiol, Neocardina, krople nasercowe – (Guttae cardiaceae).

Antraglikozydy

Ta grupa składników roślin leczniczych obejmuje substancje o charakterze glikozydów, pochodnych antrachinonu. Znajdziemy je w stosunkowo nielicznych gatunkach roślin. Ich znaczenie lecznicze jest ogromne ze względu na właściwe im działanie przeczyszczające, skierowane na jelito grube. Działanie to może być gwałtownie lub słabiej przeczyszczające, a nawet tylko rozwalniające. Zależy to od charakteru antraglikozydu, jego stopnia utlenienia oraz surowca roślinnego użytego jako lek.

Leki roślinne (zioła, mieszanki ziołowe i niektóre preparaty) zawierające antraglikozydy są stosowane w lecznictwie jako leki przeczyszczające, nie pozbawione jednak działań niepożądanych. Nie mogą być stosowane np. u kobiet ciężarnych, karmiących, a także przez dłuższy czas. W warunkach domowych antraglikozydy podaje się tylko i wyłącznie doraźnie, a o dalszym ich przyjmowaniu zadecydować może lekarz.

W Polsce dysponujemy kilkoma lekami roślinnymi tego typu. Są to przede wszystkim:

  • kora kruszyny – odpowiednio przygotowana i przechowywana,
  • wyciągi z aloesu, głównie w postaci preparatów,
  • kłącze rzewienia chińskiego,
  • liść senesu.

Szczegóły dotyczące tych leków podane są w rozdziale poświęconym lekom przeczyszczającym.

Flawonoidy

Flawonoidy

Flawonoidy należą do grupy substancji roślinnych, niezwykle powszechna wśród roślin leczniczych. Znajdziemy je w większości ziół w mniejszej lub większej ilości i mają bardzo duży wpływ na ich działanie. Mogą mieć charakter glikozydów – wtedy na ogół są lepiej rozpuszczalne w wodzie i łatwo przechodzą do naparów, jak również mogą stanowić substancje organiczne bez części cukrowej – wtedy rozpuszczają się w rozpuszczalnikach organicznych, m.in. w alkoholu.

Flawonoidy i antocyjany są barwnikami soku komórkowego roślin. Zabarwione są zazwyczaj żółto; czasem są bezbarwne lub pomarańczowe.

Specjalną nieco odrębną pod względem budowy chemicznej podgrupą flawonoidów są antocyjany: nie kiedy jako czerwone, niebieskie lub fioletowe barwniki niektórych roślin (np. owoców borówki czernicy bzu czarnego).

Flawonoidy niejednokrotnie nadają barwę kwiatom, nieraz owocom, a ich udział w liściach i łodygach roślin jest maskowana zielono zabarwionym chlorofilem. Najbardziej cenionym flawonoidem jest rutyna, zawarta w zielu ruty ogrodowej i wielu innych roślinach. W czystej postaci rutyna stosowana jest jako lek uszczelniający naczynia krwionośne i czynnik witaminowy, określany często jako witamina P. Oprócz rutyny jest wiele innych flawonoidów wykazujących tego typu działanie, zawartych w licznych surowcach i lekach ziołowych, np. diosmina, hesperydyna.




Związki flawonoidowe są dość popularnie występującymi składnikami naszego pożywienia i są ogólnie nazywane bioflawonoidami. Spożywamy dziennie 50-1000 mg flawonoidów, zawartych głównie w jarzynach i owocach. Na ogół są jednak słabo wchłaniane z przewodu pokarmowego, stąd wynika potrzeba uzupełnienia odpowiednio lekami roślinnymi, jako naturalnymi środkami chroniącymi naczynia.

Ważną właściwością bioflawonoidów jest działanie przeciwutleniające (antyoksydacyjne) oraz ich zdolność do neutralizowania tzw. wolnych rodników, będących czynnikami sprawczymi różnych schorzeń układu krążenia, metabolicznych, a także powstawania procesów nowotworowych. Niezwykle cenne właściwości terapeutyczne flawonoidów są coraz bardziej poznawane i doceniane, m.in. także wpływ na zapobieganie agregacji płytek krwi, a także hamowanie aktywności enzymów uczestniczących w mechanizmie powstawania nadciśnienia tętniczego.

Poznano poza tym inne właściwości farmakologiczne niektórych flawonoidów, jak działanie przeciwzapalne, moczopędne. Właściwości te zależą od struktury chemicznej określonej substancji, a także od stopnia ich wchłanialności w układzie pokarmowym. Istotną zaletą tych substancji jest ich praktyczna nietoksyczność. Szczególne znaczenie w terapii schorzeń wątroby uzyskały wprowadzone niedawno do lecznictwa flawonolignany grupy sylimaryny, zawarte w owocach ostropestu plamistego (Silybum marianum) – preparaty Sylimarol, Legalon, Sylicynar i wiele innych.

Saponiny (saponozydy)

Saponiny to grupa substancji roślinnych o charakterze glikozydów triterpenowych bądź steroidowych. Jedną cechą tych substancji jest właściwość tworzenia pieniących się roztworów wodnych (po łacinie – sapo, mydło) na skutek możliwości ograniczania napięcia powierzchniowego.

W zakresie aktywności biologicznej istotną cechą wielu saponin (ale nie wszystkich) jest zjawisko wywoływania hemolizy erytrocytów (tj. czerwonych krwinek), zdolność do wiązania się ze sterolami, w tym z cholesterolem, występującym w płynach ustrojowych organizmu ludzkiego, niekiedy w nadmiarze. Saponiny słabo się wchłaniają z przewodu pokarmowego, drażnią natomiast błonę śluzową żołądka, wywołując na drodze odruchowej efekt wykrztuśny, polegający na ułatwianiu oddzielania się wydzieliny i wydalaniu śluzu z oskrzeli. Dlatego zioła zawierające saponiny często wchodzą w skład leków wykrztuśnych.

Inne właściwości biologiczne saponin to m.in. działanie przeciwzapalne i przeciwgrzybicze. Niektóre saponiny, np. escyna z nasion kasztanowca, mają wyraźny wpływ na przepuszczalność naczyń krwionośnych, uszczelniając je (szczególnie naczynia żylne); dlatego są stosowane – w postaci izolowanej lub w formie przetworów – w żylakach odbytu, goleni itp.

Saponiny występują m.in. w korzeniach pierwiosnków, mydlnicy lekarskiej, kwiatach dziewanny, wyżej wspomnianych nasionach kasztanowca, a także w sprowadzanych do kraju korzeniach lukrecji, liściach bluszczu.

Fenole i glikozydy fenolowe

Są to substancje o budowie fenolowej, występujące wśród roślin leczniczych w różnym charakterze. Niekiedy jako proste fenole wchodzą w skład olejków eterycznych (np. tymol w olejku tymiankowym), częściej występują jako fenolokwasy i glikozydy fenolowe. Te ostatnie mają szczególne znaczenie lecznicze, a wśród nich dawno już znany i otrzymany w stanie czystym glikozyd salicyna, zawarty w korze wierzbowej, pochodna kwasu salicylowego. prototyp uzyskanej później syntetycznie aspiryny. Ma on działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe wykorzystywane w chorobach reumatycznych. Pochodne kwasu salicylowego występują ponadto w zielu fiołka trójbarwnego, kwiatach wiązówki.

Glikozydem fenolowym jest arbutyna, występująca w ziołach dezynfekujących drogi moczowe. Jest ona zawarta m.in. w liściach mącznicy lekarskiej i borówki brusznicy. Liczne fenolokwasy (kwas kawowy, rozmarynowy) oraz ich glikozydy i pochodne (np. kwas chlorogenowy) występują powszechnie w roślinach leczniczych. Ostatnio przypisuje się im działanie bakteriostatyczne, przeciwwirusowe, przeciwmiażdżycowe. Proste fenole mają na ogół działanie bakteriobójcze, odkażające i stosowane są głównie zewnętrznie, często w postaci olejków eterycznych (olejek tymiankowy, goździkowy).

Kumaryny

Są to substancje, które występują w roślinach leczniczych w postaci związanej glikozydowo albo jako wolne aglikony. Podstawową substancją jest kumaryna, silnie wonna. Pochodne kumaryny mają właściwości przeciwzakrzepowe. Właściwości biologiczne innych substancji kumarynowych zależą od budowy chemicznej. Są wśród nich substancje o działaniu chroniącym przed nadmiernym nasłonecznieniem (np. eskulina w korze kasztanowca), ale też uczulającym na światło (np. furanokumaryny zawarte w kilku gatunkach roślin, m.in. w olejku eterycznym ruty ogrodowej, w liściach selera).

Z kolei piranokumaryny, zawarte w owocach aminka egipskiego – stosowanych u nas w kraju – mają właściwości rozkurczowe, rozszerzające naczynia wieńcowe serca i naczynia nerkowe. Na ogół są to jednak substancje nie pozbawione pewnej toksyczności, co nakazuje ostrożność w ich dawkowaniu i stosowaniu. W warunkach krajowych najczęściej spotykamy się z zastosowaniem tylko nielicznych wyżej wymienionych surowców roślinnych, ale należy zaznaczyć, że substancje kumarynowe zawarte są, choć nieraz w małej ilości, w wielu gatunkach roślin leczniczych i ich olejkach eterycznych.

Gorycze

To różnego rodzaju substancje gorzkie, zazwyczaj należące do grupy girydoidów, zawarte w roślinach, często istotne składniki czynne tych roślin, stosowane jako leki pobudzające wydzielanie soków trawiennych i wzmagające łaknienie.

Ogólną cechą zarówno tych substancji, jak i zawierających je ziół – powodujących wzmożone wydzielanie śliny i soku żołądkowego – jest gorzki smak o różnym nasileniu goryczy, wywołany przez pobudzenie receptorów goryczy u podstawy języka. Zioła te i ich przetwory powinny być podawane ok. % godziny przed jedzeniem.

Olejki eteryczne

Olejki eteryczne

Są to lotne składniki wielu roślin leczniczych. Odznaczają się również na ogół silnym zapachem, nie rozpuszczają się w wodzie i są od niej lżejsze. Pod względem chemicznym są mieszaninami bardzo wielu substancji terpenowych lub fenolowych. Nadają swoisty aromat licznym roślinom, często też używanym jako aromatyczne przyprawy, np. kminek, kolendra, majeranek, tymianek, cząber.

Większość olejków eterycznych ujawnia swoją obecność w organach roślinnych dopiero po ich rozdrobnieniu lub roztarciu, np. liści, albo zmiażdżeniu owoców, np. kminku, kolendry. Zależy to od ich lokalizacji w tkankach rośliny.

Znane są też olejki lotne, tzw. gorczyczne, zawierające siarkę o bardzo silnym, specyficznym zapachu, np. w nasionach gorczycy czarnej, korzeniach chrzanu. Olejki eteryczne są lotne, szczególnie z parą wodną, co należy mieć na uwadze zarówno przy przechowywaniu zawierających olejki ziół, jak i podczas przyrządzania naparów. Do surowców olejkowych należy dużo stosowanych w lecznictwie ziół, np. bardzo powszechne w użyciu są liście mięty pieprzowej, szałwii lekarskiej, melisy, kwiatostany rumianku i wiele innych.

Stosowane są również same olejki, uzyskiwane przemysłowo z odpowiednich surowców roślinnych metodą destylacji z parą wodną – np. olejek miętowy, tymiankowy, szałwiowy, lawendowy, kminkowy, anyżowy, kolendrowy, kopru włoskiego, sosnowy, jodłowy, terpentynowy, a także roślin egzotycznych: olejki eukaliptusowy, goździkowy.




Olejki eteryczne na ogół silnie drażnią błony śluzowe i skórę. Rodzą działania zależy od charakteru składników olejku. Niektóre z nich mają działanie wykrztuśne (np. olejek anyżowy, kopru włoskiego, sosnowy), przeciwzapalne (np. olejek rumiankowy, zawierający jako składnik przeciwzapalny m.in. chamazulen), przeciwbakteryjne (np. olejek tymiankowy ze składnikiem fenolowym – tymolem, olejek szałwiowy), źółciopędne (np. olejek mięty pieprzowej), silnie drażniące skórę (olejek gorczycy czarnej), uspokajające (olejek Walerianowy, lawendowy) i in.

Ponadto znanych jest wiele innych właściwości olejków. Na uwagę zasługuje przede wszystkim aromatyzujący charakter roślin przyprawowych i ich olejków, wpływających na procesy trawienne (np. olejek kminkowy, majerankowy) – stąd częste stosowanie ziół jako przypraw poprawiających smak potraw, a także leków. Należy również podkreślić cenny, profilaktyczno-leczniczy wpływ olejków zawartych w ziołach przyprawowych na procesy trawienne i metaboliczne (przemiany materii).

Olejki eteryczne często używane są do inhalacji, tj. terapii wziewnej, wykazującej dużą skuteczność m.in. w chorobach jamy nosowo-gardłowej. Zazwyczaj w tym celu stosowane są mieszaniny kilku olejków albo gotowe preparaty fabryczne. Niektóre olejki eteryczne mają duże zastosowanie w kosmetyce (np. olejek miętowy, lawendowy). W ostatnim czasie nowym zastosowaniem olejków eterycznych i ich kompozycji jest tzw. aromaterapia, forma terapii wziewnej o różnych zastosowaniach, m.in. w chorobach dróg oddechowych.

Węglowodany i śluzy

Śluzy są wielocukrami (polisacharydami), tworzącymi z wodą roztwory koloidalne, ciągliwe, na ogół bez smaku i zapachu. Ich charakterystyczna właściwość pęcznienia przy zetknięciu z wodą jest wykorzystywana w lecznictwie: niektóre z tych surowców roślinnych stosuje się w formie leków łagodnie przeczyszczających (np. agar-agar, nasiona lnu, babki płesznika).

Surowce śluzowe w lecznictwie sprawują funkcję środków osłaniających, zmiękczających, zapobiegawczych i przeciwzapalnych. Działanie to jest jedynie miejscowe dlatego, że śluzy nie mają zdolności wchłaniania się z przewodu pokarmowego. Śluzy jako środki ochronne mają duże znaczenie w stanach zapalnych dróg oddechowych oraz przewodu pokarmowego a także w zastosowaniu zewnętrznym na skórę.

Inny wielocukier – skrobia (pszeniczna, ryżowa) – jest częstym składnikiem pudrów, przysypek leczniczych.

Kwas alginowy jest wielocukrem o charakterze kwaśnym, występującym w glonie morskim – morszczynie (u nas w Bałtyku), a ponadto źródłem organicznie związanego jodu. Jest również częstym składnikiem tzw. mieszanek ziołowych odchudzających.

Cukry proste, jak np. glukoza, fruktoza, należą do podstawowych składników wielu roślin leczniczych, zawartych głównie w owocach. Związkom polisacharydowym przypisuje się działanie immunoregulujące.

Wielocukier inulina – polimer fruktozy jest substancją zapasową w korzeniach roślin z rodziny złożonych, m.in. słonecznika bulwiastego (topinamburu) – może być używany przez osoby cierpiące na cukrzycę.

Garbniki

Garbniki

Jest to grupa substancji wielofenolowych o złożonym składzie chemicznym. Ogólną cechą biologiczną tych związków jest zdolność ścinania (koagulowania) białka (efekt garbujący, stąd nazwa), a także erytrocytów. Na tym polega ich charakterystyczny wpływ ściągający na błony śluzowe, a co niekiedy jest równoważne efektowi przeciwzapalnemu.

Zioła zawierające garbniki są stosowane zarówno zewnętrznie, jak i wewnętrznie. Zewnętrznie – głównie jako środki przeciwzapalne w stanach zapalnych skóry i błon śluzowych, np. krtani, gardła, i wewnętrznie – głównie w biegunkach i stanach zapalnych przewodu pokarmowego. Z przewodu pokarmowego nie są wchłaniane.

Ważniejszymi surowcami garbnikowymi są:

  • kora dębu,
  • kłącze pięciornika kurzego ziela,
  • liść szałwii,
  • liść jeżyny,
  • korzeń ratanii,
  • liść oczaru wirginijskiego,
  • i wiele innych, o mniejszej zawartości garbników.

Garbniki tworzą połączenia z alkaloidami i solami metali ciężkich i są stosowane jako odtrutka w przypadku zatruć tymi substancjami.

Glukozynolaty

Są to glikozydowe połączenia siarkowe, występujące głównie w rodzinie roślin Krzyżowych (Brassi-caceae), w tym też w popularnych warzywach (np. brokuły, kapusta brukselska i in.). Ostatnio związki te okazały się efektywne w zapobieganiu procesom nowotworowym, m.in. przewodu pokarmowego – w obserwacjach klinicznych w USA, stąd zainteresowanie nimi w postaci odpowiednich diet obfitujących w produkty (warzywa) zawierające te związki.

Nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT)

Występują w wielu olejach roślinnych. Wśród nich szczególne znaczenie ma kwas gamma-linolenowy, występujący obficie m.in. w nasionach i olejku wiesiołka (Oenothera), nasionach ogórecznika (Borago officinalis), a także w olejach rybich (tranie). Kwasy te odgrywają rolę w różnych procesach metabolicznych i są niezbędne dla organizmu.

Oleje zawierające te kwasy i odnośne preparaty są stosowane w licznych chorobach, jak np. cukrzyca, miażdżyca, w chorobach alergicznych, infekcyjnych, przewlekłych chorobach skóry.

Witaminy

Witaminy

Wśród roślin leczniczych i użytkowych występują w zasadzie wszystkie witaminy zarówno rozpuszczalne w wodzie (B, C), jak i w tłuszczach (A, D, E, K), na ogół jednak w małych ilościach (z wyjątkiem witaminy C). Szczególnie ważne są roślinne źródła witaminy C, takie jak owoce dzikiej róży, rokitnika, porzeczek, papryki, owoce cytrusowe, liście pietruszki, ziemniaki.

Witamina A (retinol) występuje tylko w postaci prowitaminy, czyli beta-karotenu w:

  • korzeniach marchwi,
  • owocach papryki,
  • owocach pomidorów,
  • liściach szpinaku,
  • w niektórych warzywach z rodziny krzyżowych.

Witamina B, (tiamina) występuje w:

  • produktach ziarnistych, nietłuszczowych (ryż, ziarniaki zbóż),
  • drożdżach,
  • ziemniakach,
  • orzeszkach ziemnych.

Inne witaminy z grupy B (B2, B6) występują:

  • obficiej w produktach zwierzęcych (mleko, jaja, mięso),
  • w małych ilościach także w roślinach – pyłkach kwiatowych, podobnie jak witamina D3 (oleje rybne, masło, jaja).

Witamina E (tokoferol) występuje szczególnie w:

  • • kiełkujących ziarnach (np. pszenicy),
  • • soi,
  • • olejach roślinnych.

Witaminy grupy K spotyka się w:

  • • zielonych liściach roślin (np. pokrzywy, szpinaku),
  • • olejach,
  • • owocach.

Witamina P, zwana też czynnikiem witaminowym, to uszczelniające naczynia włosowate tzw. flawonoidy.



Inne składniki biologicznie czynne

Niektóre ze składników organicznych rośliny odgrywają istotną rolę jako składniki biologicznie czynne. Należą do nich np.:

  • związki terpenowe, szczególnie laktony seskwiterpenowe jako czynniki działające przeciwzapalnie, np. w naparach rumianku, krwawnika, arniki górskiej, a także jako składniki surowca działającego przeciw-migrenowo, jakim są liście maruny; w grupie związków terpenowych odkrywane są coraz to nowe właściwości biologiczne, np. aktywność diterpenów i triterpenów (szczegóły podano w opisie poszczególnych surowców),
  • fosfolipidy (np. lecytyna soi),
  • olejki czosnkowe,
  • kwasy organiczne (cytrynowy, jabłkowy, winowy),
  • peptydy,
  • białka,
  • enzymy itp.

Składniki mineralne

Wszystkie roślinne surowce lecznicze zawierają pewien zespół składników mineralnych, w skład których wchodzą ważne dla zdrowia ludzkiego pierwiastki, np. makroelementy, jak miedź, żelazo, cynk, mangan, selen, kobalt. Większość tych biopierwiastków znajduje się w naszym pożywieniu, a ich braki mogą się objawiać w postaci różnych chorób i dolegliwości wywołanych niedoborem któregoś z nich. W tym miejscu zwrócono uwagę tylko na niektóre składniki mineralne, występujące w postaci połączeń, głównie soli w ziołach leczniczych, podkreślając ich podstawowe źródła w pożywieniu – pochodzenia roślinnego – jakkolwiek niektóre z nich obficiej występują w produktach zwierzęcych (mleko, mięso, ryby).

Spośród licznych makro i mikroelementów zawartych w ziołach należy zwrócić uwagę m.in. na następujące:

Potas (K)

Jony potasu i ich stosunek ilościowy do jonów sodu (Na) wpływają na liczne procesy metaboliczne i enzymatyczne, m.in. na przewodnictwo nerwowe. Zubożenie organizmu w potas (m.in. na skutek stosowania leków moczopędnych) może być przyczyną osłabienia i skurczów mięśni oraz nie-miarowości rytmu serca. Uzupełnienie niedoboru potasu jest wskazane przy stosowaniu leków nasercowych typu naparstnicy (przeciwwskazaniem są tu natomiast jony wapnia). W sole potasu obfitują m.in. ziele i korzeń mniszka lekarskiego, ziemniaki, sok z marchwi, pomarańczy, winogron i pomidorów.

Magnez (Mg)

Rola tego pierwiastka jako czynnika wpływającego istotnie na równowagę wapniowo-magnezową, reakcje alergiczne, powstawanie białaczek, a także schorzeń ośrodkowego układu nerwowego, m.in. stwardnienia rozsianego, została silnie udokumentowana w badaniach prof. J. Aleksandrowicza. Magnez jest składnikiem wszystkich zielonych części roślin, wchodząc w skład zielonego barwnika – chlorofilu.

Krzem (Si)

Pierwiastek ten pełni ważną funkcję jako istotny element ultrastruktury tkanki łącznej, czynnik uelastyczniający ściany naczyń, zabliźniający i przeciwzapalny. Zwiększone zapotrzebowanie na krzem, zwłaszcza w postaci rozpuszczalnej krzemionki występującej w niektórych roślinach leczniczych, występuje m.in. w miażdżycy i złamaniach kości. Spośród ziół zawierających m.in. rozpuszczalną formę krzemionki należy wymienić ziele skrzypu polnego, ziele rdestu ptasiego i ziele poziewnika.

Żelazo (Fe)

Pierwiastek ten wchodzi w skład czerwonego barwnika krwi – hemu. Niedobór żelaza może być przyczyną niedokrwistości (anemii). Żelazo występuje w wielu roślinnych produktach spożywczych, m.in. w owocach porzeczek, winogron, wiśni, pomidorach, szpinaku, kaszy gryczanej, a także w ziołach, np. w liściach pokrzywy, zielu piołunu.

Selen (Se)

Uważany jest za istotny mikroelement uzupełniający wpływ magnezu. Występuje m.in. w czosnku, cebuli, selerze, kukurydzy. Jest aktywny biologicznie już w bardzo małych dawkach.

Jod (J)

Ma znaczenie w regulacji czynności gruczołu tarczowego (tarczycy). Jego niedobór sprzyja niedoczynności tarczycy. Występuje głównie w glonach morskich, m.in. w morszczynie brunatnym -glonie Bałtyku, poza tym w małych ilościach w kapuście, szpinaku, sałacie, fasoli, marchwi, ogórkach, grzybach.

Inne makro i mikroelementy (jak np. mangan, miedź, cynk, fosfor), jako składniki występujące w ziołach leczniczych, odgrywają oczywiście pewną rolę w organizmie człowieka, ale ze względu na ich z reguły niewielką zawartość i ilości używanych ziół mają mniejsze znaczenie jako składniki pożywienia.

Więcej z kategorii: Zioła