Berberys jest stosunkowo mało znanym krzewem. Rośnie w całym kraju w zaroślach, na zboczach, miedzach i na brzegach lasu. Występuje znacznie rzadziej niż dzika róża czy tarnina. Dawniej był bardziej pospolity, ponieważ na jego liściach pasożytuje przejściowo wiosenne, stadium grzyba, wywołującego tzw. rdzę zbożową, został w dużej mierze wytępiony przez rolników.
Berberys zwyczajny – występowanie i zbiór
Krzew berberysu dorasta wysokości 3 m. Ma kanciaste gałązki o szarej i gładkiej korze, małe liście krótko-ogonkowe, jajowate lub eliptyczne, na brzegu drobno ząbkowane. Przed amatorami dojrzałych owoców broni się cienkimi, trójdzielnymi kolcami, które kłują jak cienkie szpileczki. Z żółtych kwiatów zebranych w grona i wydających silny, lecz niezbyt przyjemny aromat rozwijają się w jesieni zwisające grona szkarłatnych owoców, przypominających wydłużone ziarna żyta lub pękate ziarna pszenicy. Owoce berberysu dojrzewają z końcem sierpnia lub we wrześniu (zależy to od roku i nachylenia terenu do słońca). Są bardzo kwaśne i dlatego ludność nazywa berberys kwaskiem.
Berberys zwyczajny – zastosowanie
W lecznictwie używa się kory i owoców. Kora zawiera siedem różnych alkaloidów, wśród których najważniejsza jest tzw. berberyna. Kora zbierana na wiosnę służy do leczenia takich chorób, jak:
- słabe wydzielanie soku żołądkowego i żółci,
- niewydolność wątroby,
- gościec postępowy,
- kamica żółciowa i moczowa,
- upośledzenie śledziony
- bóle pęcherzyka żółciowego.
Niestety, berberyna jest trująca i jej większe dawki są dla organizmu bardzo szkodliwe. Ponieważ mogą się zdarzyć znachorzy doradzający leczenie naparem z kory berberysu, należy takie leczenie bez ścisłej recepty lekarza-specjalisty, podającego skład odpowiedniej mieszanki ziołowej i dokładny sposób jej używania – stanowczo odrzucić.
Owoce berberysu nie zawierają alkaloidów, a więc i berberyny. Natomiast występują w nich duże ilości witaminy C, karotenoidy, 4-7%, związków cukrowych (glukoza i fruktoza), dużo bo aż do 6,6%, kwasów organicznych (kwas cytrynowy i jabłkowy), związki garbnikowe i wiele innych.
Zbyt dojrzałe owoce przy suszeniu ciemnieją. Dlatego należy je zbierać, gdy nie są jeszcze przejrzałe i mają barwę szkarłatnoczerwoną. Zrywamy całe grona, rozścielamy je cienką warstwą i suszymy w temperaturze od 30—40°C, zawsze przy dużym przepływie powietrza. Po wysuszeniu ocieramy owoce z szypułek (najlepiej na przetaku z odpowiednio dużymi oczkami). Z suszu odrzucamy owoce sczerniałe i przechowujemy go w szczelnych opakowaniach, gdyż owoce łatwo wilgotnieją, zmieniają barwę i tracą na wartości.
Ładne grona można usmażyć w syropie z cukru. Mają piękny rubinowy, szklisto połyskujący kolor i służą do ozdabiania tortów. Z pojedynczych usmażonych owoców można też układać na wierzchu tortu różne dekoracyjne ornamenty.
Ze świeżych (również i przejrzałych) owoców można zrobić wspaniały orzeźwiający sok. Owoce są bardzo kwaśne, więc należy dawać 1 kg cukru na 1 kg owoców. Ponieważ puszczają dużo soku i szybko fermentują (owoce wypływają do góry), nie wolno napełniać nimi słoja pod wierzch, gdyż mogą wybiegnąć. Oczywiście nie smażony sok ma znacznie większą wartość od smażonego, choćby ze względu na dużą ilość witaminy C, która w czasie smażenia ulega rozkładowi. Owoce powinny moknąć w soku około 3 tygodni, aby cukier wyciągnął z nich jak najwięcej wartościowych treści.
Berberys zwyczajny – działanie
Napar z owoców berberysu (1 łyżeczkę owoców zalać szklanką wrzątku, lecz nie gotować) jest skutecznym lekiem w takich schorzeniach, jak:
- zaburzenia w trawieniu,
- brak apetytu,
- kamica żółciowa i moczowa.
Herbatka z owoców berberysu jest smacznym i orzeźwiającym napojem przy chorobach gorączkowych, a także dobrym środkiem dietetycznym.
Do tych samych celów służy sok berberysowy. Należy go rozpuścić w wódzie lub w herbacie. Bardzo smaczna i zdrowa jest alkoholowa nalewka na soku berberysu – berberysówka. Smaczna jest zawsze, a zdrowa tylko wtedy, gdy pije się jej nie więcej niż jeden kieliszek w razie potrzeby.
Z owoców berberysu można zrobić doskonałe wino. Jest zdrowotne, bo zawiera dużo witaminy C. Na litr przegotowanej wody dajemy około 20 dag świeżych lub 5 dag ususzonych owoców i na 3 litry moszczu 1 kg cukru. Wskazane są specjalne drożdże, służące do wyrobu wina. Na opakowaniach podany jest przepis, jak je stosować.
Uwaga: rośliny nie powinny przyjmować kobiety w ciąży. Obecność berberyny, a zwłaszcza berbaminy, może spowodować wystąpienie nadciśnienia tętniczego.
